Холециститтің көріністеріХолециститтің анық тү рі, аурулардың 50% -де ғ ана байқ алады. Басқ аларында ауру атипиялы, ә р тү рлі науқ астар симптомдарымен дамиды. Мә селен: гастриттік синдром - диспепсия, қ ыжылдау, лоқ су, қ ұ су, іш қ ебуі, ауыздың дә мі бұ зылуы. Аталғ ан кө ріністер негізінде дә рігерлер диагнозды қ ате анық тап - қ арын ойық жарасын, гастритті емдеуі мү мкін. Холецистит - жү рек синдромы (Боткин синдромы) - тө с сү йегі артының, жү рек тұ сының ауыруы. Бұ л жү рек инфаркті деген қ ате диагноз қ ойылуы мү мкін. Бұ л синдромның пайда болуының себебі - гиперкалиемия, гипергликемия жә не ағ заның улануы. Бауыр - циррозы синдромы: оң қ абырғ алар астының, іштің оң бө лігінің сыздап ауырсынуы, кө здің сарғ аюы, бауырдың ісініп ү лкеюі, ауырғ ыштығ ы. Холангитті синдром – ұ лтабар еміздігінің тарылуында жә не оның вентильді таспен бітелуінде, холедохтың тарылып бітелгенінде байқ алады. Бұ л синдром ұ зақ уақ ыт холециститпен ауыратын адамдарда байкалады. Бірнеше рет қ абынудан ө ттің қ абырғ алары, ө т ө зектері қ алың дайды, қ атаяды, олардың нерв тамырлары ә лсірейді. Сондық тан іш қ атты ауырмайды, іштің оң бө лігі, қ абырғ а асты сыздап ауырады, ө ттің жалпы ө зегі созылуынан бел тұ сы ауырады. Жалпы симптомдар - ауырсыну, диспепсия, дене қ ызуы, терінің қ ышынуы, қ ан ақ қ ыштығ ы, ө т қ уығ ының жә не бауырдың ү лкеюі. а) Ауырсыну симптомы - жедел немесе созылмалы тү рінде ә р тү рлі. Ауырсыну сезімі оң қ абырғ алар астынан басталып дененің ә р тұ сына берілуі бірнеше минуттан бірнеше тә улікке созылуы мү мкін. Ауырсыну ә р қ ашанда оң жауырынғ а, иық қ а, арқ ағ а иррадиация береді. б) Мюсси симптомы - оң жақ шұ лғ у етінің бұ ғ анағ а бекитін екі бө лшегінің арасын саусақ пен басқ анда ауырсыну. в) Шоффар симптомы - оң бұ ғ ананың тө менгі жиегін басқ андағ ы ауырсыну. г) Ортнер симптомы – он жақ қ абырғ алар доғ асының ү стін алақ анның қ ырымен жә йлап ұ рғ ылағ анда доғ а астының ауырсынуы. д) Мерфи - Бартомье симптомы - оң қ абырғ алар астын сол қ олдың бірінші саусағ ымен басып тұ рып ауруғ а терең тыныс алдырғ анда ауырсыну сезімі кү шейеді. е) Гиперестезия. Захарьин-Геде аймағ ының IX-Х кеуде сегменттері тұ сының ауырсынуы. ж) Ауырсыну нү ктелері - Боас нү ктесі - жауырын нү ктесі, XI қ абырғ а нү ктесі, YII1-X1 омыртқ алар нү ктелері. з) Қ абырғ а астының ө т қ уығ ы нү ктесі. к) Щеткин-Блюмберг симптомы л) Диспепсиялық кө ріністер - қ ұ су, кекіру, қ ыжылдау. н) Дене сарғ аюы ө т ағ ынының тоқ талып ө ттің ұ лтабар ішегіне ене алмай қ анғ а жайылуы себебінен басталады (обтурациялы, механикалы сары ауру). Сарғ аюдың себебіне байланысты ү ш тобы белгілі: паренхиматозды, гемолитикалы, обтурациялы (механическая). Хирургтер тә жрибесінде ең жиісі механикалы ө т ө зектерінің таспен, ісікпен бітелуінен басталатын сары ауру. Дене сарғ аюымен қ оса тері қ ышынуы байқ алады. Бұ л терідегі нерв тамырларының ө т питменттерімен қ озуы салдарынан. Ұ зақ қ а созылғ ан сары ауру қ ан тамырын жұ қ артып, олардың жарақ аттанғ ыштығ ына жә не қ ан ақ қ ыштығ ына ұ шыратады. Бауыр жағ дайы нашарлап, протромбин кемістігі, кө мірсутекті алмасудың бұ зылуы, витамин - Д - кемістігі басталады. Ө ттің ішекке енбеуі К - витаминінің пайда болуын бә сең дендіреді. Осының бә рі операциялық жараның қ анағ ыштығ ына соғ ады. о) Ө т қ уығ ының ү лкеюі - ө т шеменінде жә не эмпиемасында байқ алады. Созылмалы холециститте ө т қ абырғ асының қ алың данып, қ атаюы ө т қ уығ ының созылып кең еюін бермейді. Ө т куығ ының ү лкеюі (Курвуазье симптомы) ө т ө зектерінің ү йқ ы безінің ісігімен қ ысылуында немесе Фатер еміздігінің бітелуінде байқ алады. п) Бауыр ісінуі - ө т жолдарының созылмалы қ абыну ауруларында (холангит, ангиохолит) байқ алады. р) Лабораторлы тексерістермен - лейкоцитоз, ЭТЖ шапшаң дануы, қ андағ ы билирубин кө терілуі анық талады. Тек, зә рдің тү сінің ө згеруінің ө зі ө т ағ ынының бұ зылуын кө рсетеді, бұ нымен қ атар нә жіс ағ арса, дә ретте стеркобилин табылмаса сары ауру диагнозы анық. с) Ұ лтабар ішегін зондпен тексеру - зондты 60 см. жұ тқ ызғ аннан соң ө ттің А ұ лтабарлық порциясы алынады. Бұ дан соң зонд арқ ылы асқ азанғ а 40 мл. 40% кү кіртқ ышқ ылдық магнезия жіберіледі (Мелътцер – Лионның сынамасы) де 5 минуттан соң зондтан қ ысқ ыш алынып - қ уық ты (В ү лесі) ө т алынады. Ө ттің бұ л В ү леснің алынуы ө т қ уығ ы ө зегінің ашық тығ ын кө рсетеді. Егер порция В алынбаса қ уық ө зегінің қ ысылғ андығ ын, бітелгендігін немесе бұ ралып - бү гіліп қ алғ андығ ын дә лелдейді. ү лес- С - бауыр ішіндегі ө зектерден ағ атын ө т. В - порциялы ө ттен кө п лейкоциттер табылуы холециститті дә лелдейді, ал лямблиялар табылуы холециститті лямблиялар шақ ырғ андығ ын кө рсетеді. т) Холецистографиямен тексеру ү шін рентгеноконтрасты дә рілер (билитраст, билиселектан, тетрагност) ішкізіледі. Аталғ ан дә рілердің бірінің 3 граммын ішкізгеннен 15 сағ аттан соң ө ттің рентгенограммасы орындалады. Бірақ та ауыздан ішілген препарат бауырғ а толық жетпейді жә не ұ зақ уақ ыт кү ттіреді. Холецистография онша сапалы кө рініс бермейді. Сондық тан контрасты препараттар қ ан тамырына егіледі (билигност, билиграфин). Алдымен препараттың 1 мл. егіп аурудың оғ ан реакциясын анық тайды. Егер бұ л лоқ су, қ ұ су, дене қ ышынуын шақ ырса бұ л препаратты пайдалануғ а болмайды. Препараттың толық дозасын еккеннен 10-15 минуттен соң орындалғ ан рентгенограммада ө т кө ріне бастайды. Ең анық кө рініс 30-60-90 минуттер арасында байқ алады. Ақ ырғ ы жылдары операция ү стінде орындалатын холецисто- холангиография тә сілдері жиі пайдаланылады. Тассыз холециститке ұ лтабар ішегінен немесе гематогенді жолмен ө т қ уығ ына инфекция жайылуы ұ шыратады (сү зек, тиф, грипп, ревматизм). Аппендицит жә не бү йрек ауруларында инфекция ө тке лимфогенді жолмен жайылатындығ ы аталғ ан іш мү шелері арасындағ ы лимфа қ атынастарын кө рсетеді. Кейде лямблиозды холецистит кездеседі. Ө ттің қ абынуына кө бінесе ішек таяқ шалары жә не сү зекті бациллалар ә келеді. Ө ттің қ абынуы (холецистит) оның ішінде тас пайда болуы себебінен басталса бұ ны ө тте тас байлану ауруын атайды. Барлық холецистит ауруының 95% осы тас байлануымен байланысты болса, 5% жуығ ы тассыз басталатын холецистит деп аталады. Тассыз холециститтің басталуы, даму себептері ә лі кү нге дейін анық талмағ ан, дегенмен, қ ан айналысы бұ зылуы, ауыр жарақ аттар, операциялар, дене кү йігінен соң қ атерлі жағ дайғ а ұ шырағ ан адамдарда байқ алады. Аурудың даму себебіне сай келесі тү рлерін бө леді: - Қ ан айналысы бұ зылуына байланысты, - ферменттік ө згерістерге байланысты, - ферменттік пен қ ан тамыры ә серінің қ оса ә серіне байланысты, - ө т ө зектерінің бітелуіне байланысты. 1. Ө ттегі қ ан айналысы бұ зылуына байланысты тассыз холецистит ө ттің қ ан тамыры тарылуының, эмболмен, тромбпен бітелуінің салдарынан жедел басталады жә не аз уақ ытта ө т қ апшығ ының шіруіне соғ ады. 2. Ферменттік тассыз холецистит - ұ йқ ы безі шырынының керісінше ағ ып ө т қ апшығ ын қ абындыру салдарынан басталады. Шырын рефлюксіне себеп - Одди сфинктері немесе Фатер емізікшесінің ісінуі болады. Тассыз холециститтің бұ л тү рінде іште ө т қ осылғ ан бос экссудат, ө т қ абының бауырмен ұ лтабар ішегі арасындағ ы шарбының жә не ішпердесінен тысқ ары тіндердің сарғ аюы байқ алады. Ө т қ уығ ындағ ы ө тте ұ йқ ы безі шырындарының мө лшері кө бейеді. 3. Обтурациялы тассыз холецистит - ө т тамырының полиппен, ісінген кілегейлі қ абық пен, фибринмен бітелуі немесе ү лкейген лимфа бездерімен қ ысылуы, жабысқ ақ тыртық пен тарылуы себептерінен басталады. 4. Ферменттік жә не қ ан айналысы бұ зылуының бірге қ оса ә серінен басталатын тассыз холециститте бұ л ә сердің қ айсысы басты себеп болғ анын анық тау ө те кйын жә не холециститтің бұ л тү рін ферменттік бұ зылыстың қ ан айналысына ә серін тигізудің (тромбоз, эмболия) салдары деп санауғ а болады. Тассыз холециститтің клиникалық кө ріністері тасты холециститтен ө згеше, кө бінесе анық емес, бұ ғ ан сә йкес науқ астың диагнозы кеш, ішінің жалпы қ абыну кезең і перитонит басталғ аннан соң анық талуы мү мкін. Науқ асты дә рі дә рмекпен консервативті тә сілмен емдеу қ олайлы нә тиже бермейді. Сондық тан бұ л науқ асты қ ешіктірмей холецистэктомия операциясымен емдеген дұ рыс. Дегенмен, тасты холециститпен салыстырғ анда операциядан соң ғ ы асқ ыныстар (пневмония, жара ірің деуі, тромбэмболия) екі есе жиі кездеседі (32%). Жедел холециститтің диагнозын ажырату. Ең алдымен холециститті аппендициттен айыру қ ажет. Аппендикс оң жамбаста орналасса ө т оң қ абырғ алар астында орналасады. Созылып тө менге ығ ысқ ан ө т қ абынса іш ауыруы да тө менге ауысады, ал аппендикс жоғ ары кө терілсе, бауырғ а жабысса ол холециститте ауыратын орында байқ аладыда, осы екі науқ асты бір бірінен айыруды қ иындандырады. Аппендицитпен кө бінесе жастар ауырса холециститпен қ артаң тар ә йелдер жиі ауырады. Холецистит тағ амдану режімін бұ зумен сә йкес басталса, аппендициттің ауыру сезімінің иррадиациясы тә н ө згеше. Бауыр ісінуі, ө т нү ктесінің, кө з сарғ аюы аппендицитке тә н емес кө ріністер болады. Жедел панкреатитте - ауырсыну сезімі сол жауырында, сол қ абырғ алар астында, тө с шеміршегі тұ сында. Зә рде диастазаның 32-64 бірліктен 1000, тіпті одан да жоғ ары кө терілуі байқ алады. Қ арынның ауруында - диагнозды дұ рыс анық тау ү шін анамнездің маң ызы зор. Ү лтабар ішегімен ө т қ уығ ының бір-біріне жақ ын ораналасуы диагнозды ә дә уір қ иындатады. Ойық жара ауруында іш ауырсынуы тағ ам қ абылдаумен сә йкестік білдірсе холециститте бұ л сә йкестік жоқ. Ойық жарада кұ сық та қ ан кө рінуі мү мкін, қ арын қ ышқ ылы жоғ ары, холециститте – тө мен. Холециститте дене қ ызуы жоғ ары, ойық жарада бұ зылмағ ан. Бү йрек шаншуында - ауыру тө мен-шапқ а, ұ рық қ а, аяқ қ а шабады ал холециститте иық қ а, жауырынғ а, мойынғ а шабады. Бү йрек шаншуында науқ ас ың ғ айлы орын іздестіреді (тұ рады, жатады, жү реді - мазасызданады). Холециститте қ озғ алмай тыныш, ішіне еш нә pce тигізбей бір қ алыпта жатады. Бү йрек шаншуында зә р анализін орындаудың маң ызы зор. Зә рде кейде қ ан табылады. Гидронефрозде - ісінген, ү лкейген бү йрек анық талады. Диагнозды несеп жолын қ атетеризациялаумен айыруғ а болады. Ө ттің тасты ауруын емдеу аурудың асқ ыну - асқ ынбауымен байланысты операциясыз (консервативті) жә не хирургиялық (оперативті) тә сілдермен орындалады. Консервативті тә сілдер - дә рі дә рмектер жә не физикалық тә сілдер қ олдану. Ө ттегі тастарды жұ мсартып ерітуі ү шін бұ рын хлороформ, эфир, гепарин пайдаланылатын; кейінгі жылдары бұ л ү шін зә йтун майы, ө т кышқ ылдары-хенодезоксихол жә не урсодезоксихол, моноактинион пайдаланылып олардың ө т тасын еріту ә серінің басқ а дә рі дә рмектерден кү штілігі дә лелденіп отыр. Бұ л қ ышқ ылдардың қ ажетті мө лшерін анық тау ауру адамның салмағ ымен байланысты. Ә р бір кг. дене салмағ ына 15 мг. препарат пайдаланылады. Дегенмен, ө т тасын дә рімен еріту мамандар хабарлары бойынша 10-15% -14-55%, шамасында ғ ана қ ажетті нә тиже береді. Ө йткені, бұ л тә сілдердің шипалы ә серін ө т тасының 5 мм. аспағ анында, жә не тастың тек холестеринді тү рінде ғ ана кү туге болады. Кальцийленген жә не аралас тү рлі тастарғ а ә сер етпейді. Бұ ғ ан қ оса ө т ө зектеріндегі тастарғ а (холедохолитиаз) ешқ андай ә сер кө рсете алмайды. Ө т тастарын ұ нтақ тау немесе ультрадыбыспен (холелитотрипсия) - ұ нтақ тау, бө лшектеу жү ргізу. Бұ л тә сілді аумағ ы 3 см. аспайтын холестеринді ө т тастарын ұ нтақ тау ү шін пайдалануғ а болады. Тә сілді қ олдану ү шін ө т қ уығ ының тырысу кү шінің сақ талуы қ ажет. Ө йткені ұ нтақ талғ ан тастың ө т ағ ынымен ішекке ө туі керек. Бұ л ұ шін ө т қ абының тырысуы кү шті болғ аны жө н.
|
