Жіктелу критерийлері
Есеп айырысу нысандарындағ ы ерекшеліктерге байланысгы банктің келесі есеп айырысу операцияларын бө ліп кө рсетуге болады: аккредитивтік операциялар; инкассолық операциялар; аударым операциялары; клирингтік операциялар. Есеп айырысу операцияларында қ олданылғ ан тө лем қ ұ ралдарына байланысты есеп айырысу операциялары былайша жіктеледі: тө лем тапсырмаларымен есеп айырысу; чектермен есеп айырысу; вексельдермен есеп айырысу; тө лем карточкаларымен есеп айырысу; қ олма-қ ол есеп айырысу. «Атқ арымдық негіздеріне, есеп айырысу мә ні мен жү зеге асыру кезендеріне карай банктің есеп айырысу операциялары» былайша бө лінеді: - ағ ымды, мерзімдік есеп айырысу жә не басқ а да шоттар операциялары; - ә р тү рлі шоттарды жү ргізу, қ аржыларды ө теу жә не қ осу, сыйақ ы мен комиссиялық ақ ылар есептеу операциялары; - кассалық операциялар (қ олма-қ ол ақ шаны қ олма-қ ол емес ақ шағ а айналдыру операциялары жә не керісінше); - тиісті қ ұ жаттарды тө леуге телеушінің келісімін (немесе қ арсылыгын) алуга байланысты акцептік операциялар; - тө лем алу қ ұ қ ыгын беруте байланысты операциялар: факторинттік, есептік, индоссациялық (банк индоссант болып табылатын кездегі); - банк тө лемге келіп немесе тапсырыс беруші болып табылатын, банктің авальді (кепілді тапсырмасының) операциялары. Банктегі есеп айырысу операцияларын ұ йымдастыру 2000 жылш 25 сә уірдегі №179 «Қ азақ стан Республикасы аумагында қ олма-қ ол емес тө лем жә не ақ ша аударымдарын жү зеге асырудың тө лем қ ұ жаттарын қ олдану ережелеріне» сә йкес реттеледі. Осы ережелерде есеп айырысу кұ жаттарын рә сімдеу жә не есеп айырысуды жү зеге асыру тә ртібі кө рсетілген. Банк аударым операцияларының ұ лкен кө лемін жү зеге асырады, яғ ни заң ды жә не жеке тұ лғ алардың каржы аударымдарын жузеге асыру тапсырыстарын орындау бойынша операциялар. Аударым операциялары кредиттік жә не дебегтік болып белінеді. Кредиттік аударымдар-тө лем қ ұ жатын, алушы банкке инициатор ұ сыну жолымен жұ зеге асырылатын қ олма-қ олсыз тө лем. Дебеттік аударым ақ ша жө нелтуші тө леу ү шін тө лем кұ жатарын банкке бенефициар ү сьшатын қ олма-қ олсыз тө лем тү рі. Аударым операцияларын жү зеге асыру ү шін банкте тө леуші мен алушы арасындағ ы есеп айырысудың келесі нысандары қ олданылады: тө лем тапсырмаларымен; тө лем талап-тапсырмаларымен; инкассолық ө кімдермен; чектермен; аккредитивтермен; вексельдермен; банктік карточкалармен жә не баска Ұ лтық Банктің нормативті қ ұ қ ық тық актілерінде бекітілген тө лем қ ұ жаттары. Кредиттік аударымдар тө лем тапсырмасын колдану арқ ылы жү ргізіледі. Дебеттік аударымдарда келесідей тө лем қ ұ жаттары қ олданылады: чек; тө лем-талап тапсырмасы; инкассалық ө сім; вексель. Есеп айырысу операцияларының есебі. Тө лем тапсырмасымен есеп айырысу есебі Тө лем қ ұ жаты ақ ша жө нелтушінің қ ызмет кө рсетуші банкке, тапсырмада кө рсетілген соманы, оның ақ шасын бенефициар есвбіне аудару туралы берген тапсырмасы. Аударымды жү зеге асыру ү шін жө нелтуші ө зіне қ ызмет кө рсетуші банкке бекітілген ү лгідегі тө лем тапсырмасын ұ сынады. Тө лем қ ұ жатында міндетті тү рде келесі деректемелер (реквизиттер) кө рсетілуі тиіс: қ ұ жаттың аты; оны жазу кү ні, айы, жылы, қ ұ жат нө мірі. Кү н - санмен, ай - созбен, жыл - санмен кө рсетіледі; ақ ша жө нелтуші заң ды тұ лғ аның ұ йымдастыру-қ ұ қ ылық нысанын қ оса, толық атауы, дербес сә йкестендірілген коды; ақ ша жө нелтуші банктің ұ йымдастыру-кұ қ ылық нысанын коса, толык атауы, дербес сә йкестендірілген коды; тө лем мә ні, сондай-ақ Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық банкінің нормативтік-қ ұ қ ыктық актілерімен бекітілген кодтық белгіленуі; бенефициар-банктің ұ йымдық қ ұ қ ық тық нысаны кө рсетілген толық атауы, оның банктік сә йкестендіру коды; тө лем мақ саты сол сиякты Қ Р Ұ лттық банкінің нормативтік-қ ұ қ ық тық актілерімен белгіленген кодтык белгіленуі; санмен жә не сө збен кө рсетілетін тө лем сомасы; салық тө леуші бенефициар мен ақ ша жө нелтушінің тіркеу нө мірі. «Тө лем мақ саты» болігінде ақ ша жө нелтуші аударым жузеге асырылатын қ ұ жат атын, немірін жә не кү нін, сондай-ақ «Код - тө лем мақ саты» бө лігінде - тө лемнің кодтық белгіленуін кө рсетуге міндетті. Тө лем қ ұ жаттарын электронды тү рдеде, сол сияқ ты қ ағ аз тасымалдаушыларымен де ұ сынуғ а болады. Қ ағ аз тасымалдаушыларында оларды қ айтару немесе орындалуын тоқ тату жө ніндегі кез-келген тү зетулерді жү ргізуге болмайды. Алушы-банк немесе бенефициар-банк талаптарғ а сә йкес келмейтін нысанда толтырылғ ан жә не ұ сынылган тө лем қ ұ жаттарын акцептеуден бас тартуғ а болады кұ кылы. Ақ ша аударымы резидент емес бенефициар есебіне жү ргізілсе (ақ ша жө нелтуші банк болғ ан жағ дайдан тыс), ө зіне қ ызмет корсетуші банкке бекітілген ү лгіде шө тел валютасында ақ ша аударымына ө тінішті ұ сынады. Мұ ндай ө етініш ақ ша жө нелтушінің алушы банкке ақ ша аударымы туралы берген тө лем кұ жаты болып табылады. Алушы-банк ақ ша аударымына жазылғ ан тө лем тапсырмасын немесе ө тінішті онын жазылғ ан кұ нін кө рсө те отырып, он кү нтізбелік кун ішінде қ абылдайды. Ол Қ Р заң дылығ ына сә йкес, тө лем тапсырмасы мен аударымғ а ө тініштен тыс тө лем негізін дә лелдейтін баска да қ ұ жаттарды талап етуге кұ қ ылы. Ақ ша жө нелтуші қ ызмет кө рсө тетін алушы банк келісімі бойынша тө лем тапсырмасында немесе ақ ша аударымы ө тінішінде валюталау кү нін кө рсө теді. Жө нелтушінің тө лем қ ұ жатын орындаудагы банк міндеттемесі тө лем қ ұ жатының акцепті деп аталады. Акцепт кезінде алушы банкке жө нелтушінің банктік шотынан тө лем тапсырмасында кө рсетілген мө лшерде, сондай-ақ оны орындаумен байланыстарды шығ ындар ұ шін ақ ша алу қ ұ қ ы беріледі. Алушы-банк тө лем тапсырмасын акцептеуі ү шін, аталғ ан тө лем тапсырмасын орындауғ а жеткілікті ақ ша сомасы жө нелтушінің банктік шотында болуы тиіс. Қ ажетті ақ ша сомасымен қ амтамасыз ету ақ ша жө нелтуші қ аржысының есебінен немесе келісімде кө рсетілсе, алушы-банк заемы есебінен жү ргізіледі. Тө лем қ ұ жатын алушы-банк келесі жағ дайларда акцептейді: - алушы-банк акцепт туралы жө нелтушіге хабар жіберсе немесе тө лем тапсырмасын телеу туралы хабарлау жолдаса; - алушы-банк жө нелтушінің тө лем тапсырмасы негізінде ақ шаны шоттан алса (банктік шотты дебеттейді); - тө лем тапсырмасын алғ аннан кейінгі ү ш жұ мыс кү ні ішінде алушы-банк акцепт туралы немесе акцептен бас тарту туралы хабарлама алмаса; - Қ азақ стан Республикасының заң дылығ ымен немесе алушы - банк пен жө нелтуші арасындагы келісімде кө рсетілген жағ дайларда. Бенефициар банкте келесі жағ дайлардың бірі орын алса, тө лем кұ жаттары акцептелген болып саналады: - бенефициар банк акцепт туралы хабарламаны жө нелтушіге хабарласа; - бенефициар банк бір кезектс алушы-банк болып саналып, жө нелтушінің тө лем тапсырмасы негізінде ақ шаны алса (банктік шотты дебеттесе); - бенефициар банк бенефициардың банктік шотын несиелендіру аркылы бенефициарғ а ақ ша аударымын жасаса; - бенефициар банктің ү ш жұ мыс кү ні ішінде жө нелтуші акцепт туралы немесе акцептен бас тарту туралы хабарлауын алмаса; - Қ азақ стан Республикасы заң дылығ ымен немесе бенефициар жә не бенефициар банк арасындағ ы келісімде қ арастырылғ ан басқ а да жағ дайларда. Тө лем қ ұ жатының акцепті, егер бұ л жө нелтуші жә не алушы банк арасындагы келісімде қ арастырылса, оны кабылдағ ан кезде жү ргізілуі мү мкін. Алушы-банк келесі жағ дайларда тө лем қ ұ жатының акцептінен бас тартуы мү мкін: - егер жө нелтуші аударым ү шін қ ажетті ақ ша сомасымен камтамасыз ө те алмаса; - егер тө лем тапсырмасында жалғ ан белгілер болса, ол жө нелтуші жә не алушы-банк арасындағ ы келісімде белгіленбеген тө лемдерден қ орғ ау ә рекетін бұ зып жолданса; - Қ азақ стан Республикасы аумағ ында қ олма-қ ол емес тө лем жә не ақ ша аударымдарын жү зеге асырудың тө лем қ ұ жаттарын колдану ережелері жә не біздің Республиканың бекітілген тө лем тапсырмасын кұ ру жә не ұ сыну талаптары, жө нелтуші мен алушы-банк арасындагы келісімшарттарды жө нелтуші орындамағ ан жағ дайда; - Қ азақ стан Республикасының заң дылығ ы жә не келісім талаптары орындалмағ ан жағ дайда. Егер алушы-банк тө лем қ ұ жатын акцептеуден бас тартса, онда тө лем тапсырмасын алғ аннан кейін ү ш жұ мыс кү ні ішінде жө нелтушіге тиісті жазбаша немесе электронды хабарлама жолдауы тиіс. Ол ү шін алушы-банк пен жө нелтуші арасында қ арсылык туралы хабарламаны жө нелту тә ртібі қ арастырылады, бұ л кезде хабарламаны жіберу кү ні акцептен бас тарту куні болып саналады. Тө лем қ ұ жатының акцепті мына жағ дайларда жұ зеге аспайды: - жө нелтушінің банктік шоты тұ тқ ындалғ ан болса немесе Қ азақ стан Республикасының колданыстағ ы заң дылығ ына сә йкес оның банктік шоты бойынша шығ ын операциялары тоқ татылса; - егер бенефициар банк алғ ан тө лем тапсырмасындағ ы корсетілген деректемелер сә йкес болмаса. Бақ ылау сұ рақ тар:
Ә дебиеттер:
|
