Негізгі құралдардың есебіНегізгі қ ұ ралдарғ а олардың қ ұ нына байланыссыз, бір жылдан астам қ ызмет ету мерзімі бар ғ имараттар, қ ұ рылыстар, кең селік заттар, есептегіш техникалар, компьютерлер, кө лік қ ұ ралдары жатады. Сонымен қ атар олардың қ атарына Орт-сақ тандыру сигнализациясыда жатады. Негізгі қ ұ ралдар ө ндірістік жә не ө ндірістік емес бағ ытта болуы мү мкін. Ө ндірістік емес бағ ытта –жарғ ылық қ ызметпен байланысы жоқ негізгі қ ұ ралдар жатады. Ө ндірістік бағ ыты бойынша –жарғ ылық қ ызметті жү зеге асырумен жә не нә тижесінде пайда алумен байланысты қ ұ ралдарды жатқ ызуғ а болады. Сонымен қ атар ө ндірістік бағ ыттағ ы негізгі қ ұ ралдарғ а банктің дә режесін жоғ арлатуғ а арналғ ан заттар (картиналар, вазалар, сервиздер) жатады, себебі клиенттерді тартуда банк беделінің маң ыздылығ ы сондай, банк қ осымша пайда алуына ық палын тигізеді. Алғ ашқ ы нақ ты тү рін сақ тай отырып, олар ө здерінің қ ұ нын жұ мыстарды орындауғ а немесе есептелген амортизация (тозу) сомасында кө рсетілген қ ызметтерге аударады. Келесі топтарғ а бө лінеді: А) ғ имарат жә не қ ұ рылыс; Ә) компьютерлер; Б) кө лік қ ұ ралдары; В) қ ұ ралдар жә не басқ а да шаруашылық қ ұ рал –саймандар; Г) басқ а да негізгі қ ұ ралдар. Негізгі қ ұ ралдардың бухгалтерлік есеп урдісінде банк келесі сұ рақ тарғ а жауап беруі қ ажет: 1. Активтерді қ ай уақ ытта тану қ ажет? 2. Олар баланста қ андай қ ұ нмен кө рсетіледі? 3. Амортизациялық аударымдар мө лшері қ андай? 4. Ақ параттарды алу ү шін қ андай талаптар қ ойылады? «Негізгі қ ұ ралдар» Халық аралық қ аржылық есеп стандартына сә йкес (ХҚ ЕС) негізгі қ ұ ралдар объектісін актив ретінде тану болады егер тө мендегі шарттар орындалғ ан жағ дайда жү ргізіледі. - берілген активтен банк келешекте экономикалық пайда алады деген ық тималдық бар болса; - активтің ө зіндік қ ұ ны операцияларды жү ргізу кезінде сенімді тү рде ө лшенуі мү мкін. Негізгі қ ұ ралдардың есебі жинақ талғ ан амортизацияларды есептегеннен кейін ә діл бағ а балып табылатынын, не бастапқ ы қ ұ н, не қ айта бағ алану сомасы принциптері негізінде жү зеге асырылады. Енді осыдан, қ ұ ралдарды бағ алаудың тө рт тү рін кө рсетуге болады: • бастапқ ы; • ағ ымдағ ы; • баланстық; • ө тімділік. Жө ндеу мен техникалық қ ызмет кө рсету шығ ындары оларды жү зеге асыру шаралары бойынша жү ргізіледі. Бухгалтерлік есептің жалпы қ абылданғ ан қ ағ идаларына сә йкес негізгі қ ұ ралдардың бастапқ ы қ ұ ны –бұ л негізгі қ ұ ралдарды сатып алуғ а, тұ рғ ызуғ а, ө ндеуге немесе жақ сарту ү шін негізгі қ ұ ралдарды сатып алумен, жеткізумен немесе жақ сартумен тікелей байланысты, арнайы пайдалану ү шін қ ажетті жағ дайда орнатуды қ оса есептегендегі барлық шығ ындарды қ амтитын тө ленген сомалар. Сонымен қ атар Халық аралық қ аржылық есеп стандарттары (16 ХСҚ Е) бойынша бастапқ ы қ ұ нғ а ө телмейтін салық тар, импорттық тө лемдер де кіреді. Ағ ымдық –анық талғ ан кү нге, нарық тағ ы сә йкес бағ а бойынша негізгі қ ұ ралдардың қ ұ ны. Баланстық –активтердің есеп жә не есеп беруінде бейнелейтін жинақ талғ ан амортизация сомасын есептен шығ арғ аннан кейінгі негізгі қ ұ ралдардың бастапқ ы немесе ағ ымдық қ ұ ны. Жою қ ұ ны –бұ л негізгі қ ұ ралдарды жою кезінде істен шығ ару бойынша кү тілетін шығ ындарды алып тастағ аннан кейінгі пайдалану мерзімі аяқ талғ ан уақ ытта туындайтын қ осалқ ы бө лшектердің, металл сынық тарының, қ оқ ыстардың болжанатын қ ұ ны. Келешек экономикалық пайданы кө бейтуге ә келетін жақ сартудың ү лгілері: - негізгі қ ұ ралдардың қ уаттылығ ын жоғ арлата отырып, пайдалану мерзімін кө бейту модификациясы (модернизация); - ө ндірілетін ө нім сапасын айтарлық тай жақ сарту мақ сатында машина бө лшектері мен буындарын игеру; - бұ рын есептелген ө ндірістік шығ ындардың қ ысқ аруын қ амтасыз ететін жаң а ө ндірістік ү рдісті енгізу. Негізгі қ ұ ралдардың орталық тандырылғ ан есебі кезінде банктің бэк –офисінде негізгі қ ұ ралдар есебінің тобы бойынша ә рбір бө лімшелерге шот жоспарына сә йкес келетін нұ сқ аумен жекелей шоттар ашылып жү ргізіледі. Франт –офистен негізгі қ ұ ралдарды кіріске алу немесе істен шығ ару туралы алынғ ан мә ліметтер негізінде банктің бэк – офисі, бойынша ө ткізбелерді жү зеге асырады. Ақ парат амортизация аударылып жә не қ айта бағ алау жү ргізілгеннен кейін олардың баланстан тыс шотта кө рсетілуі ү шін банк филиалдарына жібереді. Негізгі қ ұ ралдарды балансқ а алу тең гемен жү зеге асырылады. Бэк – офис негізгі қ ұ ралдар есебінің ә рбір тобы бойынша дербес шот баланстан тыс шотта жү ргізіледі (олардың нө мірлерін бас банктің бас бухгалтериясы анық тайды). Банктің бэк – офисі ақ ысыз алғ ан негізгі қ ұ ралдарды балансқ а есепке алу банктің бағ алау комиссиясы орнатқ ан негізгі қ ұ ралдардың қ ұ нына сә йкес жасалады. Негізгі қ ұ ралдарды кірістегенде жә не сатып алғ ан кезде қ ойма басшысы, тауар тасымалдау ү стемесі салыстыру шоттар жиынтығ ы жә не негізгі қ ұ ралдардың нақ тылығ ын растайтын басқ а да қ ұ жаттар негізінде кіріс тү біртегін (квитанциясын) жазады. Кіріс квитанциялары бэк – офис бө лімшелеріне беріледі, оларды ө з кезегінде кірістеу ү шін банктің бэк – офисіне береді. Негізгі қ ұ ралдарды алу жә не қ ұ рылыс, жер учаскесінің барлық жұ мыстардың аяқ талуымен жобалы сметалық қ ұ жаттар кассағ а сақ талуғ а беріледі жә не 1 тең геге бағ аланып шот меморандумғ а кірістеледі. Ешқ андай алдын ала тө леусіз негізгі қ ұ ралдарды алу: • қ ұ растыруды қ ажет етпейтін (алдын ала тө леусіз) негізгі қ ұ ралдарды алу: Дт 1652 «Жер, ү йлер жә не ғ имараттар» 1653 «компьютер жабдық тары» 1654 «Ө зге негізгі қ ұ рал –жабдық тар» Кт 2856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша кредиторлар»; • қ ұ растыру жұ мыстарын талап ететін негізгі қ ұ ралдарды алу: Дт 1651 «Салынып жатқ ан (орнатылып жатқ ан) негізгі қ ұ рал жабдық тар» Кт 2856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша кредиторлар»; • қ ұ растыруды талап ететін алынғ ан негізгі қ ұ ралдар ү шін тө лемдер: Дт 2856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша кредиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; • қ ұ растыру жұ мыстары ү шін тө лемдер: Дт 2856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша кредиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; • қ ұ рылыс –жө ндеу жұ мыстарын жү ргізіп, 3 жә не 2-нысаны бойынша актілерді ұ сынғ аннан кейін қ ұ ралдарды кірістеу жү зеге асырылады: Дт 1652 «Жер, ү йлер жә не ғ имараттар» 1653 «компьютер жабдық тары» 1655 «Ө зге негізгі қ ұ рал-жабдық тар» Кт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар»; Негізгі қ ұ ралдарды алдын ала тө леу арқ ылы сатып алу: • сатып алынатын негізге қ ұ ралдар ү шін (50% аспайтын) алдын ала тө леу кезінде: Дт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; • соң ғ ы есеп айырысу сомасына: Дт 1856 «Кү рделі салымдар бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; • негізгі қ ұ ралдарды кірістеу: Дт 1652 «Жер, ү йлер жә не ғ имараттар» 1653 «компьютер жабдық тары» 1656 «Ө зге негізгі қ ұ рал-жабдық тар» Кт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар»; • қ ұ растыруды талап ететін негізгі қ ұ ралдар бойынша: Дт 1651 «Салынып жатқ ан (орнатылып жатқ ан) негізгі қ ұ рал жабдық тар» Кт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар» • жү ргізілген қ ұ растыру жұ мыстары ү шін тө лемдер: Дт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; • қ ұ рылыс –жө ндеу жұ мыстарын жү ргізіп, 3 жә не 2 –нысаны бойынша актілерді ұ сынғ аннан кейін қ ұ ралдарды кірістеу жү зеге асырылады: Дт 1652 «Жер, ү йлер жә не ғ имараттар» 1653 «компьютер жабдық тары» 1654 «Ө зге негізгі қ ұ рал –жабдық тар» Кт 2856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша кредиторлар»; Сатып алынғ ан негізгі қ ұ ралдар ү шін бюджетке Қ Қ С тө леу • Қ Қ С есептеумен қ атар негізгі қ ұ ралдар ү шін алдын ала тө леу сомасына: Дт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»; • негізгі қ ұ ралдарды, яғ ни бюджетке тө ленген Қ Қ С сомаларына оларды алу фактісі бойынша кіріске алу кезінде: Дт 1851 «Салық тар жә не бюджетке тө ленетін басқ а да міндетті тө лемдер бойынша есеп айырысу» Кт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар»; • Салық заң дылық тарына сә йкес салық салу айналамының ү лес салмағ ы бойынша есептелген Қ Қ С бойынша жү ргізілетін есептеу сомасына: Дт 2851 «Салық жә не басқ а да міндетті тө лемдер бойынша есеп айырысу» Кт 1851 «Салық тар жә не бюджетке тө ленетін басқ а да міндетті тө лемдер бойынша есеп айырысу». Негізгі қ ұ ралдардың қ ұ рылысы шаруашылық немесе мердігерлік ә діспен жү ргізіледі. Мердігерлік ұ йымдар ә р айдың 22 жұ лдызынан кешіктірілмей 2-3 нысандағ ы орындалғ ан жұ мыстар актісін ұ сынады. Сонымен қ атар банктің бэк –офисінің (бө лімшесінің) жауапты қ ызметкері тө лем жү ргізгеннен кейінгі келесі кү ннен кешіктірмей жү ргізілген тө лемдер журналына белгілеп қ ояды. Банктің бас бухгалтериясы ә рбір мердігер бойынша тө ленген аванстардың сомасы есебінде бө лек дербес шоттар ашады. Банк (бө лімшелер) фронт –офисі қ арыздың нақ ты сомасын тө леу нұ сқ ауларымен қ атар, негізгі қ ұ ралдарды кірістеудің нұ сқ ауларын береді, сонымен бірге келесі жағ дайларды кө рсетеді: - негізгі қ ұ ралдардың жалпы сомасын; - амортизациялық аударым ә дісін; - пайдалану мерзімі мен аударылғ ан амортизация мө лшерін; - ө тімділік қ ұ нын; - негізгі қ ұ ралдарды ө ндірістік жә не ө ндірістік емес салада пайдалануын. Қ ұ рылыстың шаруашылық ә дісі кезінде банктің шаруашылық қ ызмет жұ мысшыларымен есептесуі тө лем кестесіне сә йкес жү ргізіледі. Қ ұ рылыстың мердігерлік ә дісі кезінде мердігерлік ұ йымдар мен есептесу банктің жоғ ары басшыларымен қ арастырылып бекітілуіне сә йкес қ ұ жаттар жә не сметалар шегінде келісіліп жасалғ ан шарт негізінде жү ргізіледі. Егер қ ұ рылыс банк алғ ан материалдар есебінен жү ргізілсе, онда бө лімше материал қ ұ нын тө леу ү шін материал алуғ а мердігердің хаты мен сенім хатының жазбаша кө шірмесін банкке жібереді. Қ Қ С ескере отырып авансты тө леу: Дт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің коррепонденттік есепшоттары». Егер қ ұ рылыс банктің материалы есебінен жү зеге асырылса, онда берілетін материалдар қ ұ нына келесі ө ткізбе жү ргізіледі: Дт 1860 «Банк қ ызметі бойынша ө зге дебиторлар» Кт 1602 «Ө зге тауар –материалдық қ орлар» Мердігерлік ұ йымдардың 3 жә не 2в –нысандағ ы орындалғ ан жұ мыстарының актісін ай сайын ұ сыну кезінде: Дт 1651 «Салынып жатқ ан (орнатылып жатқ ан) негізгі қ ұ рал – жабдық тар» Кт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар» - Қ Қ С есебімен орындалғ ан жұ мыс сомасына Кт 1860 «Банк қ ызметі бойынша ө зге дебиторлар». Келісімшартқ а байланысты қ осымша аванс берілуі мү мкін: Дт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» Қ ұ рылыс аяқ талғ ан бойдан 3 жә не 2 в – нысандағ ы орындалғ ан жұ мыстарының актісі негізінде тү пкі есеп айырысу жү ргізіледі: Дт 1651 «Салынып жатқ ан (орнатылып жатқ ан) негізгі қ ұ рал –жабдық тар» Кт 1856 «Кү рделі қ аржы салымы бойынша дебиторлар» Жә не бір уақ ытта мемлекеттік комиссия актісі негізіне: Дт 1652 «Жер, ү йлер жә не ғ имараттар» Кт 1651 «Салынып жатқ ан (орнатылып жатқ ан) негізгі қ ұ рал – жабдық тар» Кү рделі жө ндеу жү ргізу ү шін бас офис таң дап алынғ ан саясатқ а байланысты келісімшартта берілген сомаларды олармен жасалғ ан келісім – шартпен ө здерінің филиалдарының ө кілдігін анық тайды. Кү рделі жө ндеуді жү зеге асыру барысында мердігермен жасалғ ан келісімшартты немесе шот – фактураны жекелей тө леу кезінде бө лімшелердің бэк – офисінде ө з бетінше тіркеледі. Ағ ымдық жө ндеу бойынша келісімшартта қ арастырылғ ан мө лшерде авнстың бірінші бө лігін тө леу банк бө лімшесінің басшысымен бекітілген тө ленуге тиісті шоттар мен банктің жауапты қ ызметкері тексеріп, қ олы қ ойылғ ан 3 жә не 2 – нысандағ ы орындалғ ан жұ мыс туралы ұ сынылғ ан акті негізінде жасалғ ан келісімшартта анық талғ ан мерзімде банктің бэк –офисімен жү ргізіледі. Банк бэк – офисі дебиторлардың қ арызын жабады. Банк бэк –офисінің жауапты қ ызметкері тө лемді жү ргізгеннен кейін бір кү ннен кешіктірмей келесілерді жү ргізеді: - тө ленген тө лем туралы журналда белгілейді; - орталық тандырылғ ан тө лем кезінде бө лімшенің бэк – офисіне жү ргізілген тө лем жө ніндегі мемориалды ордердің кө шірмесін қ оса отырып, дербес шот бойынша кө шірмесін жібереді. Қ Қ С Бақ ылау сұ рақ тар: 1. Негізгі қ ұ ралдарды алу жә не есептен шығ ару қ андай қ ұ жаттармен рә сімделеді 2. Тауарлы-материалдық қ ұ ндылық тардың есебін жү ргізу тә ртібі қ андай 3. Негізгі қ ұ ралдар жә не материалдық емес активтер есебі бойынша қ андай бухгалтерлік жазбалар жазылады 4. Негізгі қ ұ ралдар мен материалдық емес активтердің амортизациясы қ алай есептеледі Ә дебиеттер:
|
