Таратылатын материал. 1. Биологиялық қауіптілік- медико-әлеументтік,технологиялық, ауыл шаруашылық және коммуналдық сферада қауіп

1. Биологиялық қ ауіптілік- медико-ә леументтік, технологиялық, ауыл шаруашылық жә не коммуналдық сферада қ ауіп тө ндіретін, дә режесі жә не шығ у тегі ә р тү рлі биологиялық патогендердің теріс ә сер кө рсетуі. Экопатогендер- қ оршағ ан ортаның объектілеріне табиғ и жә не техногенді факторлардың бірігіп зақ ым келтіруі. Биологиялық қ ауіпті объектілер - адамдарда, жануарларда, ө сімдіктерде ауру туғ ызытын, материалдардың бұ зылуына ә келетін, қ оршағ ан ортаның кенеттен бү лінуін тудыратын патогенді микроорганизмдер, токсиндер жә не паразитарлы ағ залар. Биорегуляторлар- ағ зада ө тіп жатқ ан ү рдістерге ә сер ететін биологиялық заттар. Токсиндер - микроорганизмдердің жоғ арғ ы улылы ө німдері, жануар тектес немесе ө сімдік тектес табиғ и уларнемесе олардың аналогтары, химиялық синтез ә дісімен алынғ ан жоғ ары биологиялық активтілікке ие ақ уыздар, олар жоғ арғ ы сатыдағ ы жануарларғ а жедел токсикалы ә сер кө рсетеді (цирин, дифтериялық токсин, ботулиндік токсин жә не т.б.)

2. Пестицидтер. " Пестицид" термині тіршілікке қ ауіпті тү рлерді жоятын ә серлері бар, кең таралқ ығ ан заттардың тобы.Ә лем бойынша 1500 жуық пестицидтер қ олданылады.Профессионалды ә серлесу (ө ндіріс, тасымалдау, қ олданылуы, бау бақ ша жұ мысында, шаруашылық ө німдерін ө ң деуде) жә не пестицидтермен ө ң делген азық тү лікті қ олданғ ану кездегі улану немесе дұ рыс қ олданбау заң мен реттеледі. «Пестицидтердің қ алдық мө лшері» термині белілі бір уақ ыттан кейін ө сімдік жә не жануар тектес азық тү ліктердегі пестицидтердің кездесу мө лшерін бағ алау ү шін қ олданылады. Пестицидтердің қ алдық мө лшері тағ амдық жә не азық тү ліктің, топырақ та жә не басқ а да қ оршағ ан орта объектілеррінде рұ қ сат етілген қ алдық концентрациясынан (РҚ К) аспауы қ ажет. Пестициді белгілі бір объектіге зиян келтіретін тү рлері бойынша жіктеуге болады.. Мысалы, акарицидтер — кенелермен кү ресетін заттар тобы, инсектицидтер —жә ндіктерді жоюда қ олданылады, фунгицидтер —саң ырауқ ұ лақ тарды жоюда қ олданылады, гербицидтер —ауру ө сімдіктерді жоюда қ олданылады.

Химиялық жіктелуі бойынша пестицидтер 3 топқ а бө лінеді:

•бейорганикалық қ осылыстар – мыс, мышьяк (арсенит жә не арсенаттар) қ осылыстары;

• органикалық қ осылыстар – (синтезделген жә не табиғ и заттардың туындылары);

• металорганикалық қ осылыстар –(сынаптың жә не қ алайының органикалық туындылары);

Органикалық синтетикалық пестицидтер – кө птеген топтарғ а жіктеледі:

• галогенқ ұ рамды кө мірсулар (хлорорганикалық қ осылыстар: ДДТ жә не оның аналогтары, ГХЦГ, гептахлор жә не т.б.);

• фосфордың органикалық қ осылыстары (фосфорорганикалық препараттар –ФОП немесе фосфорорганикалық қ осылыстар – ФОҚ: метафос, карбофос, фоксим, жә не т.б.);

• алифатты, ароматты, ациклді қ ышқ ылдар жә не олардың туындылары (пиретроидтар): перметрин, дельтаметриф, фенвшгерат;

• арилоксиалканкарбон қ ышқ ылы жә не оның туындылары: 2, 4-Д гер­бицид (2, 4-дихлорфеноксисірке қ ышқ ылы);

• карбамин, тио- жә не дитиокарбамин қ ышқ ылдырының туындылары: карбарил жә не т.б.;

• мочевина, тиомочевин жә не кү кірт қ ышқ ылының туындылары;

3. Пестицидтердің улылық диапазоны адамдар ү шін ө те жоғ ары. Кө птеген пестицидтердің метаболиттері негізгі қ осылысқ а қ арағ анда ө те улы болып келеді. Кейбір пестицидтер жеке кү йінде жоғ арғ ы улылық дә режесін кө рсетпейді, бірақ толық тырғ ыш жә не еріткіш ретінде препараттардың қ ұ рамына кіргенде улылығ ы кү шейеді жә не уланудың бірден-бір себебі болады. Бір топқ а жататын пестицидтердің қ асиеттері мен ә сер ету механизмдері ұ қ сас болып келеді.Адамдар мен жануарлар ү шін уланудың себебі пестицидтердің ө зі болуы да мү мкін.Уланудың бірден бір салдары-тұ рмыста жә не ө ндіріс жағ дайында пестицидтермен жұ мыс істеу шарттарын сақ тамауы болып табылады. (кездейсоқ улану, профессиональдық улану, тұ рмыстық улану). Пестициді қ асақ ана жағ дайда пайдаланып улану кездеседі.Пестицидтердің кумуляциялану қ асиетіне байланысты оларды ү здіксіз тү рде қ олданылуы созылмалы улану тудырады.Жедел улану кезінде бірінші кезекте пестицидтің немесе оның метаболитінің тү рі мен фукнционалдық роліне байланысты белгілі бір рецепторларғ а токсикалылығ ы бойынша уланудың спецификалық белгілері байқ алады.Созылмалы улану кезінде ұ зақ уақ ыт жалпы соматикалық бұ зылыстарбайқ алады (бас ауыруы, бас айналуы, буындардың шаршауы, жү рек айну, қ ұ су жә не т.б.).