Таратылатын материал. Металдардың және металлоқұрамды қосылыстардың әсерінен туындайтын кәсіби және экологиялық

Металдардың жә не металлоқ ұ рамды қ осылыстардың ә серінен туындайтын кә сіби жә не экологиялық тә уелді аурулардың аналитикалық диагностикасы.

Қ оршағ ан ортаның ластануы кә сіби, кә сіби шартталғ ан жә не экологиялық тә уелді аурулардың пайда болуына ә келеді.Биологиялық ортадан улы химиялық заттарды анық тау актуалдылығ ы экологиялық жағ дайлардың нашарлауынан ө рістеп барады.Ө неркә сіптердің тез қ арқ ындап дамуы, адамдардың ө ндірістік жә не қ оршағ ан ортасын, организмге тағ амдармен, дем алатын ауамен, сумен тү се алатын улы заттармен ластануына алып келді. Ө неркә сіптерге экологиялық ө згерістерді нашарлату фонында жаң а улы заттарды енгізу, ә сіресе тө тенше жағ дайларда, адам биосубстратынан токсиканттарғ а экспрессті жә не сенімді анық тау ә дістерін қ олдану міндеттенеді. Кә сіби аурулардың басқ а ауруларғ а қ арағ анда сирек кездесетініне қ арамастан, олардың ә леуметтік мә ні жоғ ары, ең бекке жарамды жастың кө п мө лшерін зақ ымдайды, жиі ағ ымы ауыр ө теді жә не ең бекке жарамсыздық тың себебіне алып келеді. Біздің елімізде кә сіби аурулардың дең гейі жоғ ары, бірақ ауру ағ ымының жасырын формасында болады.Қ оршағ ан орта факторларының жағ ымсыз ә серлерінен алғ ашқ ы белгілердің байқ алуы, жоғ ары сезімталдық пен жә не дұ рыс диагностикалық биосубстраттардан токсиканттардың дең гейін селективті валидтік ә діспен бағ алаумен байланысты. Бұ л ә дістер ө зге ә лем елдерінде кең інен қ олданылады.Қ оршағ ан ортаның жағ ымсыз ә серлерін бағ алау ү шін таң дағ ан индикатор ретінде халық тың денсаулығ ын қ арайтын жү йелердің бір бө лігі болып табылады. Тә жірибе нә тижелерінің дә лдігі ұ йымдастыру іс-шаралары комплексінің орындалуымен жә не тә жірибелі практикағ а жататын (НАП), қ адағ алау принциптерімен GLP қ амтамасыз етіледі.

Анық таудың міндетті негізгі бө лігі болып тә жірибе аралық бақ ылау жә не интеркаллибровка (интеркаллибрация) нә тижелері, стандартты ү лгілерді қ олдану, іріктеу бойынша бірың ғ ай хаттаманы қ адағ алау, тасымалдау, дайындау жә не диагностикалық биосубстраттар ү лгілерінің анализі.

Преморбидті периодта кә сіби патологияны объективті диагностикалауғ а мү мкіндік беретін кө рсеткіштерді ө ң деу, экологиялық тә уелді жә не кә сіби аурулар ағ ымын бағ алау, емдеу іс-шараларының тиімділігі, бірінші кезекте токсиканттың табиғ атымен жә не оның улы ә серінің (механизмдермен) ерекшелігімен байланысты.

1 кестеде, ә сер еткенде кә сібиауру тудыратын кейбір токсиканттар келтірілген.

Токсиканттарды биосубстраттардан анық тау биомаркерлер экспозициясы(ә сер ету) ретінде қ олданылады.Кә сіби аурулардың диагностикасында тек биомаркерлер экспозициясын анық таумен шектелуге болмайды. Тә жірибеде мына жағ дай бақ ыланады, биоортада токсикант мө лшері жоғ ары болса, адамның дені сау (немесе ауру симптомдары дә рігердегі ә дістермен диагностикаланбайды) жә не керісінше, мысалы адамның генетикалық ерекшелігіне негізделе отырып, жоғ ары химиялық сезімталдылық синдромы ескерілмейді.

Барлық дамығ ан елдердің кә сіби патологиясында донозологиялық диагностикағ а жә не генетикалық экспертизағ а жоғ ары химиялық сезімталдылық синдромын белгілерінің байқ алуы ү шін ерекше кө ң іл бө леді.

Биомаркерлер экспозициясының сандық кө рсеткіштерінен басқ а, ә сердің айқ ын дә режесі туралы объективті информация болуы тиіс.Ол ү шін организмге токсиканттар тү скенде туындайтын молекулярлы жә не клеткалық дең гейдегі ө згеру сипаттамаларына анық тау жү ргізеді.

Кесте 1.Кә сіби ауру тудыратын токсиканттар

Науқ асты тексеру нә тижелерінің интерпретациясы — кә сіби негізделген жә не экологиялық тә уелді аурудың диагнозы сияқ ты — бұ л (РФ заң намасына сә йкес) науқ астың белгілі бір биосубстраттарындағ ы токсиканттар концентрациясымен организмде болғ ан ө згерістер байланыс орнатса ғ ана мү мкін болады.

Отандық гигиеналық зерттеуде сол немесе басқ а диагностикалық биосубстратты таң дау жиі лабораториялардың аналитикалық мү мкіндіктерімен жә не биологиялық материалдан сынама алу қ арапайымдылығ ымен негізделеді. Лабораторлық тесттерді клиникалық қ ұ ндылығ ын бағ алау ү шін мына кө рсеткіштер қ абылданғ ан: диагностикалық ақ параттылығ ы, диагностикалық сезімталдылық, патогномиялылығ ы жә не анық тау ә дісінің диагностикалық ерекшелігі.

Зертханалық сынаманың диагностикалық қ ұ ндылығ ы жө ніндегі ақ паратты доза-ә сер, доза-жауап, ә сер етудің айқ ындылығ ы- ә сер етудің айқ ындылығ ы жә не ә сері- жануарларғ а жү ргізген тә жірибедегі жауап тә уелділіктерін зерттегеннен кейін алады. Ө ндірістік жағ дайларда токсикантпен тікелей қ атынаста болатын жұ мысшыларды тексеру кезінде алынғ ан нә тижелер ө те қ ұ нды болып табылады. Доза ретінде биологиялық материалдағ ы токсикант концентрациясын қ олданады, нә тижесінде пайда болғ ан ә серді немесе жауапты бағ алау ү шін адамның токсикалық фактормен жанасуы кезінде ағ зада болатын мамандармен бақ ыланғ ан ө згеріс нә тижелерін қ олданады. Ерте пайда болғ ан ө згерістерді анық тау ү шін зертханалық -иммунологиялық, биохимиялық, гематологиялық жә не басқ а да кө рсеткіштерді пайдаланады.