Нағыз гликопротеидтер, құрылысы, өкілдеріНағ ыз гликопротеидтердің ө кілдеріне: муциндер; иммуноглобулиндер; қ анның тобын анық тайтын белоктар; гормондар; тасымалдаушы белоктар жатады. Нағ ыз гликопротеидтерде белоктың мө лшері шамамен 80%, ал простетикалық топ – шамамен 20%. Простетикалық тобының қ ұ рамында тү рлі полисахаридтер жә не олардың амин туындылары, нейраминдер, сиал қ ышқ ылдары ә р тү рлі мө лшерде болады, белгілі бір жү йелілік байқ алмайды, яғ ни жү йесіз кө мірсулардан тұ рады. Нағ ыз гликопротеидтер ағ зада кең таралып, алуан тү рлі қ ызметтер атқ арады: Муциндер – шырышты белоктарғ а жатады. Жоғ ары тұ тқ ырлық қ асиеті бар, ол сілекей қ ұ рамында болып, тағ амды шылауғ а қ атысады. Простетикалық тобының қ ұ рамында моносахаридтер, гексозаминдер, сиал жә не нейрамин қ ышқ ылдары бар. Моносахаридтерден муциннің қ ұ рамында: глюкоза, галактоза, фрукоза жә не т.б. кездеседі. Муциннің тұ тқ ырлығ ы оның қ ұ рамындағ ы сиал қ ышқ ылдарының санына байланысты. Муциндер: ас қ орыту, зә р шығ ару, тыныс алу жү йелерінің сілемейлі қ абатында ішкі органдарды механикалық, химиялық ә серлерден, қ ұ рғ ап кетуден сақ тайды, яғ ни қ орғ аныштық қ ызмет атқ арады. Қ ан тобын анық тайтын белоктар. Олар химиялық қ ұ рамы жағ ынан нағ ыз гликопротеидтерге жатады. Бірақ олардан ө згешелігі кө мірсулардың мө лшері ө те жоғ ары 85%, ал простетикалық тобының ү лесі небә рі 15%. Бұ л белоктар антигендік қ асиетке ие. Рецепторлар. Кейбір ферменттер мен гормондар қ ұ рамында кө мірсулар болғ андық тан, олар да гликопротеидтерге жатады. Ондай белоктарғ а транскортин, гаптоглобин жә не иммуноглобулиндерді атауғ а болады. Протеогликандар, қ ұ рылысы, ө кілдері, олардың маң ызы. Протеогликандар аздағ ан 2-2, 3% белоктан (10%), ал қ алғ аны простетикалық тобы кө мірсулардан – 90-98% тұ рады. Протеогликандар қ ұ рамындағ ы кө мірсулардың қ ұ рылысы жү йелі тү рде болады. Протеогликандар – кү рделі белоктар. Олар ү лкен теріс зарядты полианион болғ андық тан катиондармен байланысып, олардың диффузиясын қ амтамасыз етеді, фибриллярлы структура тү зуге қ атысады, базальды мембрананың қ ұ рамына кіре отырып, заттардың диффузиясын қ амтамасыз етеді. Протеогликандар қ ұ рылымдық белоктармен байланысып, молекулалық елек тү зеді, олар метаболиттердің, судың диффузиясын реттейді, катиондардың алмасуын қ амтамасыз етеді. Протеогликандардың простетикалық топтары гликозамингликандар (ГАГтар). Олар ү ш топқ а бө лінеді: гиалурон қ ышқ ылы, хондроитинсульфат, гепарин. 3.Протеогликандардың простетикалық тобы, қ ұ рылысы, маң ызы. Протеогликандар мө лшерінің небә рі 2-5% белоктық, ал қ алғ ан бө лігін простетикалық тобы- гликозамингликандар (ГАГтар) қ ұ райды. Олардың қ ұ рылысы жү йелі тү рде қ айталанып отыратын дисахаридтерден тұ рады. Дисахаридтің қ ұ рамына урон қ ынқ ылы жә не ацетилгексозаминдер (суреет. 7) кіреді. ГАГ-тардың 6 тү рі болады: гиалурон қ ышқ ылы, хондроитинсульфаттар А, В, С, кератансульфаттар жә не гепарин. Олардың бір-бірінен айырмашылығ ы урон қ ышқ ылдарының, гексозаминдердің табиғ атында, сульфаттану дә режесінде, мономерлерді бір-бірімен байланыстыратын химиялық байланыстың тү рінде жә не молекулалық массасы мен қ асиеттерінде. Тө мендегі кестеде адам организмінде кездесетін глюкозаминдердің негізгі ө кілдері келтірілген:
|
