Гиповитаминоздар, авитаминоздар, полиавитаминоздар туралы түсінік. Гипервитаминоздар. Витамерлер. Провитаминдер. Антивитаминдер

Адамда витаминнің жетіспеуі гиповитаминоз деп аталады. Авитаминоз дегеніміз – тағ амда витаминнің мү лде жетіспеуіне байланысты патологиялық кү й. Бір мезгілде адам организміне бірнеше витамин тү спесе, полиавитаминоз деа аталады. Гипервитаминоз – витаминдердің организмге артық мө лшерде тү суіне байланысты патологиялық жағ дай. Витамерлер дегеніміз – витаминдік активтілікке ие, химиялық қ ұ рылысы жағ ынан витаминге ұ қ сас қ осылыстар. Антивитаминдер деп витаминдерді жою, активтілігін тө мендету немесе сің ірілуін бұ зу арқ ылы оларды зат алмасу ү рдістерінен шығ аратын заттарды атайды.

 

6. В₁ витамині, химиялық табиғ аты, биологиялық маң ызы, авитаминоздары, табиғ атта таралуы, тә уліктік қ ажеттілігі.

Химиялық табиғ аты. Тиаминнің қ ұ рамына метил тобымен байланысқ ан пиримидин жә не тиазол сақ иналары кіреді. Тиамин фосфорланып, тиаминдифосфат немесе кокарбоксилаза тү згеннен кейін активті формасына айналады.

В₁ витаминінің биологиялық ролі тиаминдифосфат тү рінде ү ш ферменттің қ ұ рамына кіруімен анық талады. Тиаминдифосфат пируват- жә не a-кетоглутаратдегидрогеназды комплекстердің қ ұ рамына кіріп, пируваттың жә не a-кетоглутараттың тотығ удан декарбоксилденуіне, ал транскетолазаның қ ұ рамында кө мірсулардың пентозофосфатты жолмен тотығ уына қ атысады.

Авитаминозы. В₁ витаминінің жеткіліксіздігінің негізгі белгісі – полиневрит, яғ ни шеткі жү йке жү йесінде дегенеративті ө згерістердің байқ алуы. Алдымен жү йке бағ анында ауырсыну, содан кейін терінің сезімталдығ ы жойылып, паралич (бери-бери) пайда болады. Аурудың екінші белгісі – жү рек ырғ ағ ының бұ зылуы жә не жү рек аймағ ында ауырсынумен байқ алатын жү рек қ ызметінің бұ зылуы. Сонымен қ атар В₁ витаминінің жеткіліксіздігі кезінде ас қ орыту жү йесінің секреторлық жә не моторлық бұ зылыстары, асқ азан сө лі қ ышқ ылдылығ ының тө мендеуі, тә беттің жойылуы, ішек атониясы байқ алады.

Табиғ атта таралуы. В₁ витамині ірі тартылғ ан ұ нда, астық тұ қ ымдастардың (бидай, кү ріш, қ арабидай) дә ндерінің қ ауызында, сояда, ү рмебұ ршақ та, асбұ ршақ та кө п мө лшерде кездеседі. Жануар тектес тағ амдардан бауырда, майсыз шошқ а етінде, бү йректе, мида, жұ мыртқ аның сарысында кездеседі.

7. В₂ витамині, химиялық табиғ аты, биологиялық маң ызы, авитаминоздары, табиғ атта таралуы, тә уліктік қ ажеттілігі.

Химиялық табиғ аты. Рибофлавин молекуласы рибитол спиртімен байланысқ ан изоаллоксазин сақ инасынан тұ рады. Рибофлавин – суда нашар еритін сары тү сті кристалл.

Биологиялық функциясы. Ішектің кілегей қ абатына сің ірілгеннен кейін флавинмононуклеотид (ФМН) жә не флавинадениндинуклеотид (ФАД) коферменттерінің тү зілуіне қ атысады:

 

Рибофлавинкиназа ФМН-аденилтрансфераза Рибофлавин ФМН ФАД   АТФ АДФ АТФ Н4Р2О7

ФМН жә не ФАД коферменттері тотығ у-тотық сыздану реакцияларына қ атысатын флавин ферменттерінің қ ұ рамына кіреді.

Авитаминозы. В₂ витаминінің жеткіліксіздігінің клиникалық кө ріністері: жас организмнің ө суінің тежелуі, ауыз қ уысының кілегей қ абатының қ абынуы, еріннің айналасында ұ зақ уақ ыт жазылмайтын сызаттардың пайда болуы. В₂ витаминінің авитаминозы кезінде кө здің шырышты қ абығ ының қ абынуы: конъюктивиттер (қ арық), кө здің қ асаң қ абығ ының тамырлануы (васкуляризациясы), катаракта, сонымен қ атар бұ лшық ет пен жү рек бұ лшық етінің ә лсіздігі байқ алады.

Табиғ атта таралуы. Рибофлавиннің негізгі кө зі: бауыр, бү йрек, тауық жұ мыртқ асының сарысы, ірімшік. Ашығ ан сү тте жаң а сауылғ ан сү тпен салыстырғ анда витамин кө бірек болады. Мейізден басқ а ө сімдік тағ амдарында В₂ витамині азкездеседі, аталғ ан витамин тапшылығ ы ішек микрофлорасы арқ ылы толық тырылады.

 

8. РР/В₃ витамині (никотин қ ышқ ылы, никотинамид), химиялық табиғ аты, биологиялық маң ызы, авитаминоздары, табиғ атта таралуы, тә уліктік қ ажеттілігі.

Химиялық табиғ аты. Никотин қ ышқ ылы пиридин-3-карбон қ ышқ ылы, никотинамид – оның амиді болып табылады. Организмде екі қ осылыс та бір-біріне оң ай айналатындық тан, бірдей витаминдік активтілік кө рсетеді. РР витамині суда нашар ериді, ал сілтілердің судағ ы ерітіндісінде жақ сы ериді.

Биологиялық ролі. Организмде никотинамид пиридин ферментттерінің (дегидрогеназалардың) коферменттері – никотинамидадениндинуклеотидтің (НАД) жә не никотинамидадениндинуклеотидфосфаттың (НАДФ) қ ұ рамына кіреді. НАД глюкозаның, май қ ышқ ылдарының, глицериннің, амин қ ышқ ылдарының жә не сукцинатдегидрогеназадан басқ а дегидрогеназалардың коферменті. Аталғ ан реакцияларда кофермент электрондар мен протондардың аралық акцепторы қ ызметін атқ арады. НАДФ холестерин, стероидты гормондар жә не басқ а заттардың алмасуында протондар мен электрондарды тасымалдау ролін атқ арады. НАФН₂ – антибиотиктерді жә не басқ а да бө где заттарды детоксикациялау қ ызметін атқ аратын микросомалды тотығ удың монооксигеназды тізбегінің комплексінің қ ұ рамына кіреді. НАД, НАДФ – энергия алмасуы, соның ішінде Кребс циклі, сонымен қ атар глюконеогенез реакцияларының ферменттерінің аллостерикалық реттеушілері.

Авитаминозы. РР витамині жеткіліксіздігі «пеллагра» ауруына ә келеді. Бұ л ауруғ а 3 белгі тә н: дерматит, диарея, деменция («3Д» ауруы). Пеллагра кезінде кү н сә улесінен қ орғ анбағ ан терінің симметриялы аймақ тарында дерматит, ас қ орыту жолдарының бұ зылысы (диарея) жә не ауыз бен тілдің кілегейлі қ абық тарының қ абынғ ан тү рдегі зақ ымдануы байқ алады. Пеллаграның ауыр кө ріністерінде орталық жү йке жү йесінде бұ зылыстар (деменция) – есінен айрылу, галлюцинация жә не сандырақ байқ алады.

Табиғ атта таралуы. Никотин қ ышқ ылы ө сімдіктер мен жануарлар организмінде кең таралғ ан. Адам ү шін никотин қ ышқ ылының кө зі кү ріш, нан, картоп, ет, бауыр, бү йрек, сә біз жә не т.б. болып табылады.

 

9. В₅ витамині (пантотен қ ышқ ылы), химиялық табиғ аты, биологиялық маң ызы, авитаминоздары, табиғ атта таралуы, тә уліктік қ ажеттілігі.

Химиялық табиғ аты. Пантотен қ ышқ ылының молекуласы бір-бірімен ө зара амидтік (пептидтік) байланыс арқ ылы байланысқ ан Д-2, 4-дигидрокси-3, 3-диметил май қ ышқ ылынан жә не b-аланиннен тұ рады.