Айналым қаражаттарын нормалау. Айналым қаражаттарының айналымдылығының көрсеткіштері

 

Кә сіпорынның айналым қ аражаттары шең бер айналымен жасап, ү немі қ озғ алыста болады. Айналым саласынан олар ө ндіріс саласына, ал одан керісінше жылжиды. Айналым қ аражаттары бір толық шең бер айналымды жасауғ а кететін уақ ыт - айналым қ аражаттарының айналу кезені деп аталады.

Бұ л кө рсеткіш кә сіпорындарда немесе саладағ ы қ аражаттар қ озғ алысының орташа жылдамдығ ын сипаттайды.

Кә сіпорынның жө нді жұ мыс істеуін ұ йымдастыру ү шін қ ажетті айналым қ аражаттардын, экономикалық негізделген шамаларды ө ндеу процесі айналым қ аражаттарды мө лшерлеу деп аталады.

Ө ндірістік босалқ ы қ орларында, аяқ талмағ ан ө ндірісте, кә сіпорын қ оймаларындағ ы дайын ө нім қ алдық тарындағ ы айналым қ аражаттары мө лшерленуі мү мкін. Басқ а элементтер мө лшерленбейді.

Айналым қ аржыларды мө лшерлеу процесінде айналым қ аражаттардың нормасы мен нормативін анық тайды.

Айналым қ аражаттардың нормасы кә сіпорындағ ы тауарлық материалдық қ ү ндылық тардың ең тө менгі босалқ ы қ орларын сипаттайды жә не қ орлану қ ұ н есебінде, деталдардың қ орлану нормаларында, ө нім бірлігіне келетін тең ге тү рінде есептеледі.

Айналым қ аражаттардың нормативі. Айналым қ аражаттарының нормасынын анық талғ ан кө рсеткішке кө бейтіндісі арқ ылы анық талады. Ол тең ге тү рінде есептеледі.

Кә сіпорынның айналым қ аражатын тиімді қ олдану келесі кө рсеткіштер арқ ылы есептеледі:

Айналым қ аражаттарының айналымдылық коэффициенті (Ка):

 

Ка = СӨ / Қ

 

Мұ ндағ ы, СӨ - Сатылғ ан ө нім кө лемі;

Қ – айналым қ аражатының орташа қ алдығ ы.

 

Айналымдылық коэффициенті кә сіпорынның айналым қ аражаттарының белгілі бір аралық та жасайтын айналымдар санын сипаттайды.

Формуладан кө рініп тұ рғ андай, айналым санының артуы, не айналым қ ұ ралының 1 тең гесіне шақ қ андағ ы ө німнің шығ арылуын арттырады, не ө німнің осы кө леміне аз айналым қ ұ ралының сомасын жұ мсау керектігін кө рсетеді.

Айналым қ аражаттардың жү ктеліну коэффиценті. Оның шамасы айналым коэффицентіне кері болып келеді. Ол сатылғ ан ө німнің 1 тең гесіне шақ қ андағ ы айналым қ ұ ралының сомасын кө рсетеді

 

Кж = Қ / Сө

 

Мұ ндағ ы, Кж - айналым қ аражаттардың жү ктеліну коэффиценті.

 

Айналым қ ұ ралының ең негізгі функцияларының бірі оларды пайданың ө ндіріс активі ретінде пайдалану. Осы қ ұ ралдың (капиталдың) аты айтып тұ рғ андай, айналымдағ ы олардың маң ызы ө те зор. Осы мақ сатта айналым қ ұ ралының кө лемін белгілі кезең ішіндегі олардың айналымдылық санын бағ алайды жә не кә сіпорынның қ алыпты жұ мыс жасауын қ амтамасыз ететін қ ор кө лемі неше кү нге жететіндігін анық тайды. Жалпы бір айналымның ұ зақ тығ ын кү н есебіндемына формула бойынша анық таймыз:

 

Т = К / Ка

 

Мұ ндағ ы, К - аралық тағ ы кү ндер саны

 

Айналым қ аражаттарының айналым ұ зақ тығ ы неғ ұ рлым тө мен немесе олармен жасалатын айналымдар саны сатылғ ан ө німнің сол кө лемінде жоғ ары болса, айналым қ аражаттарында қ ажеттілік соғ ұ рлым аз болады, яғ ни олар соншама тиімді пайдаланады.

Айналым қ аражаттарының айналымдығ ын жылдамдату эффектісі оларды қ олдынудың жетілдірілуімен байланысты олардағ ы қ ажеттілікті тө мендету, босатуында кө рінеді. Айналым қ аражаттарының босатылуының абсолютті жә не салыстырмалы тү рі болады.

Аюсолютті босатылу айналым қ аражаттарындығ ы қ ажеттіліктің тікелей тө менделуін кө рсетеді.

Салыстырмалы босатылу айналым қ аражатының да, сатылғ ан ө нім кө лемінің де ө згеруін бейнелейді. Оны анық тау ү шін бұ л аралық тағ ы сатылғ ан ө нім бойынша нақ ты айналымы мен ө ткен жылдағ ы кү ндерде айналымдығ ынан шығ арып, есеп беру жылындағ ы айналым қ аражаттарындағ ы қ ажеттілікті есептеу керек. Айырымы босатылғ ан қ аражаттардың сомасын береді.

Айналым қ аражаттарын тиімді қ олдану жә не олардың айналымдылығ ын тездету кә сіпорынның дұ рыс жұ мыс істеуіне жә не ө ндіріс рентабелділігін кө теруде ү лкен роль ойнайды.

Қ азіргі жағ дайда кә сіпорынның алдың ғ ы қ атарлы мә селелерінің бірі айналым қ ұ ралының айналымдылығ ын жылдамдату болып табылады. Оғ ан мынадай жолдар арқ ылы қ ол жеткізіледі:

1) ө ндірістік қ ордың қ алыптасу кезең інде – қ ордың экономикалық негізделген нормасын енгізу; шикізат, жартылай фабрикаттар, қ осалқ ы бұ йымдар жә не тағ ы да басқ алардың жабдық таушыларын тұ тынушығ а жақ ындату; жабдық таушы мен тұ тынушы арасындағ ы тікелей байланысты ұ зақ, кең інен пайдалану; материалдық -техникалық қ амтамасыз етудің қ оймалық жү йесін кең ейту, сондай-ақ кө терме сауданы материалдар мен жабдық пен қ амтамасыз етуді жетілдіру; қ оймадағ ы арту-тү сіру жұ мыстарын кешендік механикаландыру, автоматтандыру.

2) Аяқ талмағ ан ө ндіріс кезең інде – ғ ылыми-техникалық прогрессті жылдамдату (аз қ алдық ты жә не қ алдық сыз прогрессивті техника мен технологияны енгізу); стандарттауды, унификациялауды, типизациялауды дамыту; ө неркә сіптік ө ндірісті ұ йымдастыру формаларын жетілдіру, анғ ұ рлым арзан қ ұ растырғ ыш материалды пайдалану; шикізат пен отын-энергетикалық ресурсты ү немді пайдалануды экономикалық ынталандыру жү йесін жетілдіру; жоғ арғ ы сұ ранысқ а ие ө німдердің ү лес салмағ ын арттыру.

3) Айналыс кезең інде - ө німді тұ тынушыларды, оларды дайындаушыларғ а жақ ындату; есеп айырысу жү йесін жетілдіру; тікелей байланыс бойынша тапсырыстарды орындау, ө німді мезгілінен бұ рын ө ндіру, ү немделген материалдан ө німді ө ндіру арқ ылы ө німді сату кө лемін арттыру.