Tоу – оперативті уақыт

Жұ мыс орнына қ ызмет ету, демалыс жә не жеке қ ажеттілік уақ ыты оперативті уақ ытқ а пайыз негізінде бекітіледі. Дайындық -қ орытынды уақ ыты детальдар мен ө німдер партиясына беріледі жә не tн - есептеу ү шін бұ л уақ ытты партиядағ ы детальдар санына бө леді.

Кә сіпорында ең бек ресурстарын тиімді қ олдану кә сіпорын жұ мысының кө рсеткішін қ орытындылайтын ең бек ө німділігінің ө згеруімен мә нделеді.

Ең бек ө німділігі – ең бек ө німін ө ндіру жағ ынан адам қ ызметінің жемісінің нә тижесін кө рсететін (материалдық жә не рухани игілік) экономикалық категория.

Ең бек ө німділігі бір уақ ыт бірлігінде шығ арылатын ө нім кө лемімен немесе бір ө нім бірлігіне кеткен ең бек шығ ындарымен анық талады.

ЕӨ = Q / Ш, ЕШ = Ш / Q

Мұ ндағ ы: ЕӨ – ең бек ө німділігі (уақ ыт бірлігіндегі ө ндірім),

ЕШ - ө нім дайындаудың ең бек сыйымдылығ ы,

Q - ө ндіріс кө лемі,

Ш – тірі ең бек шығ ыны.

Ең бек ө німділікті ең жақ сы сипаттайтын ө німді заттай тү рде ө ндіретін сатып алушы. Егер кә сіпорын ө німнің бірнеше тү рін шығ арса, онда ө ндірім шартты бірлікте анық талады. Ақ шалай тү рдегі ө ндірім ә р-тү рлі ө нім шығ арғ анда қ олданылады. Норма-сағ аттағ ы ө ндірім кә сіпорын ішінде жұ мыс орнында, бригадаларда, участкаларда, цехтарда анық талады.

Ең бек сыйымдылық қ ұ рамына кіретін ең бек шығ ындарының жауапкершілігіне байланысты ажыратылады:

- технологиялық ең бек сыйымдылық қ а негізгі, кесімді жә не уақ ытша жұ мыскерлердің барлық ең бек шығ ындары кіреді (tтех.);

- ө ндіріске қ ызмет кө рсету ең бек сыйымдылығ ына барлық қ осалқ ы жұ мыскерлердің ең бек шығ ындары кіреді (tқ е.);

- ө ндірістік ең бек сыйымдылығ ына барлық жұ мыскерлердің ең бек шығ ындары кіреді;

- ө ндірісті басқ ару ең бек сыйымдылығ ына мамандардың, басқ арушылардың жә не техникалық орындаушылардың ең бек шығ ындары кіреді (tбас);

Толық ең бек сыйымдылығ ына жұ мыскерлердің барлық категорияларының ең бек шығ ындары кіреді.

tп = tтех + tқ е + tбас.

Ең бек ө німділігіне кә сіпорынғ а қ атысты ішкі жә не сыртқ ы болып бө лінетін факторлар ә сер етеді.

Сыртқ ы факторлар:

1) табиғ и – табиғ аттың қ иын кездерінде (тұ ман, ыстық, суық, ылғ ал) ең бек ө німділі тө мендейді;

2) саяси – мемлекеттің ың ғ айына байланысты капитал жинағ ы жұ мысшылар қ олында, ал ол ө з кезегінде ең бекке деген немқ ұ райлық ты тудырады;

3) жалпы экономикалық – несиелік, салық саясаты, рұ қ саттар (лицензия) мен квота жү йесі, кә сіпкерлік еркіндік жә не т.б.

Ішкі факторлар:

1) ө нім, жұ мыс жә не қ ызмет ө ндірісінің қ ұ рылымы мен кө лемінің ө згеруі;

2) ө ндірісте ғ ылым мен техниканың жетістіктерін пайдалану;

3) ө ндірісті ұ йымдастыру мен басқ аруды жетілдіру;

4) жұ мысшыларғ а ә леуметтік қ ызмет кө рсету мен ынталандыру жү йесін жетілдіру.

Кә сіпорындағ ы статистикалық жұ мыстың маң ызды кезең і болып ең бек ө німділігінің резервін іздеу табылады. Отандық тә жірибеде ең бек ө німділгін кө терудің резервтерінің келесі классификациялары кө п тарағ ан:

Ндірістің техникалық дең гейін кө теру (ө ндірісті автоматтау жә не механикаландыру, қ ұ рылғ ының жаң а тү рін, жаң а технологиялық ү дерістерді енгізу, шикізаттың сапасын кө теру жә не т.б.).

Ндірісті жә не ең бекті ү йымдастыруды жақ сарту (қ ызмет кө рсету аумағ ын жә не нормасын жоғ арлату, норманы орындамайтын жұ мыскерлер санын қ ысқ арту, басқ ару қ ұ рылымын қ ысқ арту, есептеу жұ мыстарын механикаландыру жә не т.б.).

Сыртқ ы жә не табиғ и жағ дайларды ө згерту (тау-географиялық жағ дайды, кө мір, мұ най, кен алуды ө згерту, пайдалы заттардың қ ұ рамын ө згерту).

Ндірістің қ ұ рылымдық ө згертуі (жеке ө нім тү рлерінің ү лес салмағ ын ө згерту, ө ндірістік бағ дарламаның ең бек сыйымдылығ ын ө згерту, сатып алынғ ан жартылай фабрикаттардың жә не қ осалқ ы ө німдердің ү лесін ө згерту, жаң а ө німнің ү лес салмағ ын ө згерту).