Зақ мерзімді инвестициялық шешімдер қабылдау

Кү рделі қ аржылық салымдар жө нінде шешім қ абылдау- бұ л жобаларғ а инвестиция салу жө нінде ұ зақ мерзімді шешімдер қ абылдау.

Бұ л шешімдер кү рделі қ аржылық салымдар сметасын жасау жә не олардың қ айтарылу мерзімін бағ алаумен байланысты. Бұ л процесс келесі бағ ыттарды қ олданылады: 1) компанияның қ андай инвестициялық жобаны таң ап алу керектігін анық тау ү шін; 2) жобаны жү зеге асыруда компанияның жұ мсауы тиіс кү рделі қ аржылық салымдарының жалпы сомасын анық тау; 3) жобалар қ оржыны қ алай қ аржыландырылуы керектігін анық тау.

Кү рделі қ аржылық салымдарды бағ алау процесі келесілер-ден тұ рады: кә сіпорынның сә йкес стратегиясын, қ аржыландыру-дың мү мкін бағ ыттарын іздеу, ә рі қ арай жетілдіру ү шін эскиз жобаларды дайындау, бастапқ ы бағ алау мен жү зеге асыратын варианттар негізінде жобаларды нақ ты жасау, варианттарды бағ алау, варианттарды қ абылдау немесе одан бас тарту жө нінде шешім қ абылдау.

Инвестиция салуды бағ алаудың дисконтталғ ан жә не дисконтталмағ ан ә дістері бар.

Дисконтталмағ ан ә дістерге қ айтару мен қ айтарудың есептік коэфициенті ә дістері жатады.

Қ айтару ә дісі салынғ ан капиталдан алынатын ақ шаның тү суі ү шін қ ажетті уақ ытты анық тайды.

Егер салынғ ан капиталдан алынатын ақ шаның таза тү суі ә р жыл сайын бірдей болса, онда қ айтару кезең і алғ ашқ ы инвестицияны кү тілетін жыл сайынғ а ақ шаның таза тү су сомасына бө лу арқ ылы анық талады.

Егер салынғ ан капиталдан алынатын ақ шаның таза тү суі ә р жыл сайын бірдей болмаса, онда қ айтару кезең ін анық тау ү шін ақ шаның таза тү суін алғ ашқ ы инвестиция қ айтарылғ анғ а дейін жинақ тау керек.

Бұ л ә дістің кемшілігі: 1) ол ақ шаның уақ ытша қ ұ нын керек қ ылмайды, 2) қ айтару кезең інен кейінгі ақ шаның тү суін елемейді

Қ айтарудың есептік коэфициенті ә дісі есептік пайдағ а негізделген жә не жоба бойынша орташа жылдық пайданы алғ ашқ ы инвестициялық салыимдарғ а бө лу арқ ылы анық талады Бұ л ә дістің кемшілігі ақ шаның уақ ытша қ ұ нын керек қ ылмауы.

Инвестицияны бағ алаудың дисконтталғ ан ә дістеріне таза келтірілген қ ұ н, ақ ша қ аражатының ағ ынын дисконттау ә дісі жә не табыстылық тың ішкі ставкасы ә дістері жатады.

Ақ ша қ аражатының ағ ынын дисконттау ә дісі дегеніміз бұ л ақ шаның уақ ыт ө туіне байланысты қ ұ нының ө згеруін есепке алатын бағ алау ә дісі.

Ақ ша мен уақ ыттың ө зара байланысы:

- ақ ша пайда табу ү шін жұ мсалады;

- қ аржылық салымдар қ айтарылатын болуы керек, жә не де алынатын табыс шамасы мейлінше жоғ ары болуы керек;

- бү гінгі ақ ша ә рдайым ертең гі ақ шадан қ ымбат тұ рады.

Пайыздар дегеніміз бұ л капиталды ә р тү рлі нысанда қ арызғ а беруден немесе ө ндірістік не қ аржылық сипаттағ ы инвестициядан алынатын табыс.

Барлық кезең ішінде ә р кез бастапқ ы, алғ ашқ ы ақ шалай сомағ а қ олданылатын пайызды қ арапайым пайыз деп атайды.

Кү рделі пайыз дегеніміз бұ л негізгі сома мен откен кезең дердің тө ленбеген пайызына да есептелінетін пайыз, яғ ни тө ленетін пайыз негізгі сомағ а қ осылып отырады.

Пайыздар ә детте жылдық ставкада кө рсетіледі, бірақ есептеу кезең і бір жылдан кем болғ ан кезде пайыздық ставкі осы кезең ге анық талады.

Ақ ша қ аражатының дисконтталғ ан ағ ынын есептеу кезінде кү рделі пайыздар принципі қ олданылады.

Болашақ қ ұ н - бұ л бү гін салынғ ан ақ шаның болашақ та болатын қ ұ ны, яғ ни процентке салынғ ан солманың қ ұ ны. Мысалы, инвестиция ретінде салынғ ан қ аражаттың бірнеше жылдан кейінгі болашақ қ ұ нын кү рделі пайыздар процедурасын қ олдана отырып анық тау ү шін келесі формула қ олданылады:

 

FV=PV (1+r)^п

 

мұ ндағ ы: FV - n жылдан кейінгі инвестицияның болашақ қ ұ ны;

PV - осы кезде салынатын сома мө лшері;

r – пайыз ставкасы, ондық бө лік тү ріндегі;

n – есептік кезең дегі жыл саны.

 

Ағ ымдағ ы қ ұ н – бұ л белгілі бір уақ ыттан кейін, болашақ та қ андай да бір соманы алу ү шін бү гін инвестиция ретінде салынуғ а тиісті сома

Ағ ымдағ ы қ ұ нды анық тау ү шін келесі формула қ олданылады:

 

PV= FV/ (1+r) ⁿ

 

мұ ндағ ы: PV –осы уақ ыт кезең інде салынуы тиісті сома;

FV – белгілі бір n жылдан кейінгі инвестицияның болашақ қ ұ ны;

r - пайыз ставкасы, ондық бө лік тү ріндегі;

n - есептік кезең дегі жыл саны.

 

Аннуитет - бұ л белгілі бір жыл ішінде реттік тө лемі арасындағ ы бірдей аралық тағ ы бірың ғ ай бағ ытталғ ан тө лемдер ағ ыны. Аннуитет постнумерандо (ә рбір тө лем кезең соң ында жасалады) жә не аннуитет пренумерандо (ә рбір тө лем кезең басында жасалады) болып бө лінеді. Ә детте аннуитеттің болашақ жә не ағ ымдағ ы қ ұ нын анық тайды.

Аннуитеттің болашақ қ ұ ны бұ л аннуитетке қ осылғ ан ә рбір жеке берілетін немесе алынатын тө лемнің болашақ қ ұ ндарының сомасы.

Аннуитеттің ағ ымдағ ы қ ұ ны бұ л аннуитетке қ осылғ ан ә рбір жеке берілетін немесе алынатын тө лемнің ағ ымдағ ы қ ұ ндарының сомасы.

Ақ шаның ағ ымдағ ы жә не болашақ тағ ы қ ұ ндарын анық тау ү шін тә жірибеде дискоттау факторлары келтірілген арнайы кесте кең інен қ олданылады.

Таза келтірілген қ ұ н ә дісі жобадан кү тілетін ақ шалай тү сімді барлық келіп тү сетін ақ шалай мен тө лемдерді осы уақ ытқ а қ ажетті табыстылық ставкасын қ одана отырып дисконттау арқ ылы анық тайды.

Таза келтірілген қ ұ нә дісі келесі сатылардан тұ рады: 1) жобамен байланысты барлық релевантты ақ шалай ағ ындардың ағ ымдағ ы қ ұ ндарын есептеу; 2) жекелеген ағ ымдағ ы ағ ындарды жинап қ осу; 3) 2 - де табылғ ан соманы бастапқ ы инвестициялармен салыстыру.

Егер ағ ымдағ ы қ ұ н оң болса, онда жобаны қ абылдауғ а болады.

Таза келтірілген қ ұ н мына формуламен анық талады:

 

 

мұ ндағ ы: NPV – таза келтірілген қ ұ н;

I₀ – алғ ашқ ы инвестиция;

FV – 1 ден n дейінгі жылдарда алынатын таза ақ ша ағ ындары.

 

Табыстылық тың ішкі ставкасыә дісі дисконттау ставкасын анық тайды мұ нда таза ақ ша ағ ындарының келтірілген қ ұ ны алғ ашқ ы инвестицияларғ а тең, яғ ни жобаның таза келтірілген қ ұ ны нолге тең.

 

 

Бірдей таза ақ ша ағ ындары кезінде келесілерді орындау қ ажет: 1) дисконттау ставкасын алғ ашқ ы инвестиция сомасын жыл сайынғ ы таза ақ ша ағ ынына бө лу арқ ылы анық тау; 2) 1-де анық талғ ан шаманы қ олдана отырып аннуитеттің ағ ымдағ ы қ ұ ны кестесінен пайыздыанық тау; 3) егер табыстылық тың ішкі ставкасы табыстылық тың қ ажетті ставкасынен артық болса жоба қ абылданады.

Бірдей емес таза ақ ша ағ ындарында табыстылық тың ішкі ставкасын (IRR) табу ү шінкелесі формула қ олданылады:

 

 

мұ ндағ ы: А – табыстылық тың тө менгі ставкасы;

В – табыстылық тың жоғ арғ ы ставкасы;

N – табыстылық тың тө менгі жә не жоғ арғ ы ставкілеріндегі таза келтірілген ақ ша ағ ындары.