В – амфитрих ; г – перитрих. б – субминалды ; в – орталық

Фибрилдер /кірпікшклер/ - қ ысқ а жіпшелер, жасуша қ абырғ аларына жабысқ ан, олардың кө мегімен бактериялар сезімтал жасушаларғ а жабысады.

Кейбір бактерия туыстық тары қ олайсыз жағ дайларда, ө здерін қ орғ ау ү шін эндоспоралар тү зеді. Споралар ө зіне тә н қ имылсыз жасушалар, олардың метаболиттік активтілігі ө те тө мен, бірақ та кептіруге тө зімді, жоғ ары температурағ а жә не ә ртү рлі химиялық заттарғ а да тө зімді. Споралардың диаметрі вегетативті жасушалар ө лшемімен бірдей болады. Жасушаларда споралар ортасында, ортасына жақ ын жә не шетінде орналасуы мү мкін. Бактериалды жасуша спора тү зілу процессі нә тижесінде, кү рделі қ ұ рылысқ а ие болады, тү зілген эндоспоралар нуклеоидпен бірге протопалстан, қ абырғ асынан, кортекстен, қ абық шадан, жә не эндоспорадан тұ рады.

Спора тү зуші – бактерияларда, спора тү зілу процесі қ осымша геноммен бақ ылауда болады. Бұ л геномның қ ұ рамында 60-қ а жуық геннен тұ рады. Сыртқ ы ортаның ә серіне туатын барлық процестерді бактериялар танып, жасушада осығ ан сә йкес жауап тү зіледі. Спора ө суі 3 стадиямен жү реді: активация, алғ ашқ ы стадия, ө су стадиясы.

Грам теріс бактериялардың кө пшілігінде спора тү збейтін негізгі бейімделу жағ дайы қ алыптасады, физиологиялық эквивалентті негізі кө беймейді, бірақ ө мір сү руін тоқ татпайды, мұ ндай дақ ылданбайтын бактерия пішіні деп аталады. Сыртқ ы ортағ а дақ ылданбайтын бактерия пішіні тө зімділігі ө те жоғ ары.

Кұ рделі бояу ә дістері: Грам бойынша бояғ анда жасушадағ ы жасуша қ абырғ асында генициан кү лгіні – йод комплексі тү зіледі. Бұ л комплекс суда араласпайды жә не спиртпен араласуы ө те ә лсіз. Этанолмен залалсыздандырғ анда грам теріс жасуша қ абық шасынан бояу шығ ады, жасуша тү ссізденеді, фуксинмен қ айта бояғ анда қ ызыл тү ске боялады. Грам оң бактерияларының жасуша қ абырғ аларында пептидогликандардың қ ұ рамының кө п болуына жә не спораларының диаметрінің кіші болуына байланысты тү зілген комплексті ұ стап қ алуына ық пал жасап, кө кшіл-кү лгін тү ске боялады.

Ожешко ә дісімен споралар қ ызыл тү ске, вегетативті пішіні кө к тү ске боялады, себебі олардың цитоплазмадан айырмашылығ ы негіздік реакция сондық танда ацетат таң дамалы тү рде қ абылдайды. Жасуша цитоплазмасында қ ышқ ыл реакциясы болса, везувин негіздік бояуды қ абылдайды жә не олар сары тү ске боялады.

Нейссер ә дісімен дифтерия қ оздырғ ышының валютин дә нектерін анық тау мақ сатымен боямыз, ол валютин дә нектерінде РН- цитоплазмағ а қ арағ анда сілтілі болып табылады. Сондық тан олар таң дап кө к ацетаты сіндіріп қ ою кө кке болады. Ал цитоплазмасының РН- қ ышқ ыл болғ андық тан ол ө зіне везувин деген сілтілі бояғ ышты сің діріп сары тү ске боялады. Циль-Нильсен ә дісімен қ ышқ ылғ а, сілтіге, спиртке, тұ рақ ты бактерияларды бояймыз. Бояудан алдын дайын жұ ғ ындыны отқ а қ ақ тап тұ рып қ ызыл фуксинді тамызып, кейін сірке қ ышқ ылынан ө ндегненде микобактерилардан басқ а заттар тү ссізденіп қ алады кейін метилен кө гін тамызғ анан кейін сол тү ссізденген заттар кө к тү ске боялып, қ ышқ ылғ а, сілтіге, спиртке тұ рақ ты бактериялар қ ызылғ а боялады.

Сабақ тың мазмұ ны:

Ө з бетінше жасайтын жұ мыстар:

1. Грам ә дісімен бояу, танысып жазып, демонстративті кестеден суретін салып алу хаттамағ а енгізу.

2. Бурри-Гинс, Нейссер, Ожешко ә дістерімен танысып, жазып, демонстративті кестеден суретін салып алу, хаттамағ а жазу.

3. Бактериялардың қ озғ алғ ыштығ ын “ілінген” тамшыдан байқ ап ә дісті жазып алу.

Оқ ытушымен бірге жасалынатын жұ мыс:

1. Фиксирленген жұ ғ ынды дайындау.

2. Жұ қ паны Грам ә дісімен бояу, дайын препаратты микроскопирлеп оны танып біліп хаттамағ а енгізу.

3. Жұ қ паны Бурри-Гинс, Нейссер, Ожешко ә дісімен бояп, дайын препараттарды микроскопирлеп, танып білу, хаттамағ а енгізу.

4. Лабораториялық жұ мысқ а қ орытынды жасау.

Тестілер кітапша ретінде берілген.

Ситуациялық есептер:

1. Грам ә дісімен боялғ ан жұ ғ ындыда қ ызыл тү сті, шеті тұ йық талғ ан орама пішіндегі таяқ ша байқ алады. Микроб морфологиясын анық тау жә не Грам ә дісімен бояудың оғ ан қ атысты.

2. Грам ә дісімен боялғ ан жұ ғ ындыда “жү зім шоғ ыры” тә різді кү лгін кокктар байқ алады. Микроб морфологиясын анық тау жә не Грам ә дісіне қ атысу.

Тақ ырыбы: Спирохеттердің, риккетсиялардың, актиномицеттердің, саң ырауқ ұ лақ тардың, қ арапайымдылардың жә не вирустардың морфологиясы.

Тақ ырыптың ө зектілігі: Спирохеттердің, риккетсиялардың, хламидиялардың, микоплазмалардың, актиномиценттердің, саң ырауқ ұ лақ тардың, қ арапайымдылардың жә не вирустардың қ ұ рылысы мен морфологиясының ерекшеліктерін білу, инфекциялық ауруларғ а микроскопиялық диагноз қ ойып жә не ХТП дұ рыс қ олдану ү шін қ ажет.

Сабақ тың мақ саты: Спирохеттердің, риккетсиялардың, актиномиценттердің, саң ырауқ ұ лақ тардың, қ арапайымдылардың жә не вирустардың морфологиясын зерттеу ә дістерін мең геру.

Тақ ырып бойынша сұ рақ тар:

1. Spіrochaetіalіs қ атары, олардың морфологиялық ерекшеліктері.

2. Спирохеттердің морфологиялық ерекшелігі бойынша тіршілік дифференциясы.

3. Риккетсиялардың морфологиялық ерекшеліктері.

4. Хламидиялардың морфологиялық белгілері.

5. Микоплазмалар.

6. Актиномиценттердің ұ йымдасу дә режесінің ерекшелігі /стрептомицеттер, олардың бактериялардан, саң ырауқ ұ лақ тардан ө згешілігі мен ұ қ састығ ы.

7. Зең саң ырауқ ұ лақ тардың морфологиясы. Мукор, Аспергилл, Пенициллиум саң ырауқ ұ лақ тарының туыстық тарының негізгі ө згешілігі.

8. Қ арапайымдылардың морфологиялық белгілері.

9. Вирустардың негізгі қ асиеті.

10. Вироидтар мен приондар.