Тақырыбы: Тұқымқуалаушылықтың молекулалық негіздері. Нуклеин қышқылдары. Геннің молекулалық биологиясы

2. Мақ саты: с туденттерде ағ за қ ызметінің негізгі молекулалық -генетикалық жә не жасушалық механизмдері, тұ қ ым қ уалау материалының қ ұ рылысымен қ ызметінің қ ұ рылымдарының молекулалық дең гейі (ДНҚ).Геннің қ ұ рылысы жә не қ ызметі жайлы қ азірі кездегі кө зқ арастарды қ алыптастыру.

3. Дә ріс тезистері:

3.1. Молекулалық биология жә не генетиканың медицинадағ ы рө лі жә не маң ызы.

3.2. Нуклеин қ ышқ ылдары – жіктелуі, қ ұ рылысы, қ ызметі.

3.3. Геннің анық тамасы, жіктелуі.

3.4. Про- жә не эукариот гендерінің қ ұ рылысы. Геннің реттеуші жә не кодталатын суббірліктері, қ ұ рылысы, қ ызметі.

3.5. Реттуші гендердің реті, қ ызметі.

3.6. Кодталу реті (кодондар), қ ызметі.

3.7. Эукариот гендерінің экзон – интрондық қ ұ рылысы.

3.8. Мутон, рекон, цистрон жайлы тү сініктер.

 

Молекулалық биология жә не генетика тірі ағ залардың генетикалық материалының (ДНҚ) қ ұ рылымы мен қ ызметін молекулалық, гендік, геномдық, хромосомдық жә не популяциялық дең гейде зерттейді.

Молекулалық биология – биологияның алдың ғ ы қ атарда ең бір қ арқ ынды дамып келе жатқ ан ғ ылымдарының бірі.

Тірі ағ залардың барлық жасушаларындағ ы тұ қ ым қ уалау материалын тасмалдаушы нуклеин қ ышқ ылдары (НҚ) болып табылады. Бұ лар молекулалық массасы ө те ү лкен кү рделі биополимерлер.НҚ мономерлері нуклеотидтер болып табылатындық тан да НҚ полинуклеотидтік тізбек тү зеді. Ә р бір нуклеотидтің қ ұ рамына: бес кө міртекті моносахарид (пентоза), фосфор қ ышқ ылының қ алдығ ы жә не азотты негіздер аденин (А), тимин (Т), гуанин (Г), цитозин (Ц), урацил (У) кіреді. Екі азоттық негіздер пуриндер (А жә не Г), ал ү шеуі (Т, У, жә не Ц) пиримидиндер класына жатады.

Фосфор қ ышқ ылының қ алдығ ы пентозаның 3′ -кө міртегімен, ал азоттық негіздер кө міртегінің 1′ атомымен байланысады. Нуклеотидтер бір-бірімен тізбектеліп бір нуклеотидтің фосфат тобы екінші бір нуклеотидтің дезоксирибозасымен ковалентті байланысады. Нуклеин қ ышқ ылдарының қ ұ рылысы мен қ ызметі жағ ынан ажыратылатын екі тү рі - ДНҚ жә не РНҚ бар.

Молекулалық -биологиялық кө з қ арас бойынша, ген реттеуші жә не кодталынғ ан бө лімдерден тұ ратын ақ уыз ө німі - полипептид синтезін бақ ылайтын қ ұ рылысы кү рделі ДНК бө лігі болып табылады. Геннің бойында бір полипептидтік тізбектің синтезін бақ ылайтын жә не кө птеген мутация жә не рекомбинация (мутон жә не рекон) сайттарынан тұ ратын бірнеше функционалдық бірлік – цистрон болады.

Геннің кодталатын бө лігінің функционалдық активтілігіне ә сер ететін реттеуші гендер қ атары, эукариоттарда кодталмайтын (интрондар) жә не мағ налы реттері (экзондар) болады.

Қ ұ рылымдық жә не реттеуші гендер деп ажыратады. Қ ұ рылымдық гендер қ ұ рылымдық ақ уыздар мен ферменттердің синтезін бақ ылайды. Реттеуші гендер қ ұ рылымдық гендердің белсенділігіне ә сер ететін ақ уыздардың синтезін бақ ылайды.

 

4. Кө рнекілік материал: мультимедиялық дә ріс № 1.

 

5. Ә дебиеттер:

Негізгі:

5.1. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М. 2006.

5.2. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М., 2003.

5.3. Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Астана, 2006.

5.4. Медицинская биология и генетика. Под ред. проф.Куандыкова Е.У. Алматы, 2004.

5.5. Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы,, 2007.

5.6. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003.

5.7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. М., 2003.

5.8. Аманжолова Л.Е. Жалпы жә не медициналық генетиканың биологиялық негіздері. А., 2006.

5.9. Қ азымбет П.Қ., Аманжолова Л.Е., Нұ ртаева Қ.С. Медициналық биология. А., 2002.

5.10. Қ уандық ов Е.Ө., Ә білаев С.А. Медициналық биология жә не генетика. А., 2006.

Қ осымша:

5.11.Введение в молекулярную медицину. Под ред. Пальцева М.А. М., 2004.

5.12. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р, Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. Н. П. Бочкова.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010, с. 203 - 205

5.13. Қ уандық ов Е.Ө., Нұ ралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық -генетикалық терминдердің орысша-қ азақ ша сө здігі. Алматы, 2012, 112с.

6. Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

6.1.Тұ қ ым қ уалаушылық ты қ амтамасыз етудегі нуклеин қ ышқ ылдарының рө лі.

6.2.ДНҚ жә не РНҚ қ ұ рылысы.

6.3.ДНҚ жә не РНҚ қ ызметі.

6.4.Геннің қ ұ рылысы жә не қ ызметі жайлы қ азіргі кездегі кө зқ арастар.

6.5.Гендердің жіктелінуі.

6.6.Геннің реттеуші бө лігнің қ ұ рылысы жә не қ ызметі.

6.7.Геннің кодтайтын бө лігнің қ ұ рылысы жә не қ ызметі.

6.8.Экзон деген не?

6.9.Интрон деген не?

6.10. Мутон, рекон, цистронның анық тамалары.