Білімдер түсінігінің өнімдік моделіӨнім- жасанды интеллект жүйелеріндегі білімді көрсетудің кең тараған түрі. Модельдер негізін өнімдер жүйесі құрайды. Әрбір өнім келесідей стаңдартты түрде жазылуы мүмкін. «Өнім аты» Сфера аты, Бастапқы шарт; Ядро шарты; Егер А, онда В; Соңғы шарт. Негізгі ядро «Егер А, онда В» түрінде, мұнда А және В әртүрлі мәндер болуы мүмкін. Қалған элементтер көмекші сипатта болады. Өнімдік модельдің қарапайым түрі өнім аты және ядродан тұруы мүмкін. Сфера мысалы физика, информатика, химия және т.б. бола алады. Тақырып 4. ПРОЛОГ – логикалық программалау тілі 1 ПРОЛОГ жайында жалпы мәліметтер 2 Сөйлемдер: фактілер және ережелер 3 Сұраныстар 4 ПРОЛОГ-ғы айнымалылар 5 ПРОЛОГ-ғы объектілер және деректердің түрлері 6 ПРОЛОГ-программаның негізгі бөліктері 7 Қайтарымды(возвратом) іздеу 8 Қайтарымды(возвратом) іздеуді басқару: fail және кесіп тастау(отсечения) предикаттары 9 Арифметикалық есептеулер 10 Рекурсия 11 Тізімдер 12 Тізімдерді өңдеудің стаңдартты есептері XX ғасырдың 90 – жылдарынан бастап дүние жүзінде жасанды интеллекті игерген компьютерлердің жобалары құрылған және де олар кейінгі жылдары көп ілгері дамыған. Бұл – компьютерлердің 5 – ұрпағы, олардың аппараттық негізіне өте жоғары деңгейдегі программалау тілдері алынған, бұл тұрғыда дәстүрлі Бейсик тілінің ролін бүгінгі Пролог тілі орындайтын болады, себебі оның мәні мен мүмкіндіктері логикалық программалауды таратуда және де танытуда тым үлкен болып тұр. ЖИ идеялары адамның жұмысын жеңілдетуге арналған электр-механикалық құрылғылар - зерделі роботтар жұмысы негізіне салынған. ЖИ программалары көбінесе ПРОЛОГ, ЛИСП. Лисп тілі 1965 жылы американдық профессор Джон Маккарти «жасанды интеллект» пролемалары бойынша зерттеу үшін ойлап тапты. Бұл тілдің ерекшілігі оның негізі болып алгоритмдердің математикалық теориясы және рекурсивті функциялар болуында. Лисп тілінде рекурсивті анықтайтын функциялар ұғымдары негізгі болып табылады. Осы себептен Лисп тілі әмбебап тіл болып есептеледі, себебі кез-келген алгоритм бірнеше рекурсивті функциялардың жинағы ретінде сипатталуы мүмкін. Бұл жағдай ЭЕМ күрделі алгоритмдерді, мәліметтерді өңдеуге, сонымен қатар адамдардың интеллектуальдық қызметерін модельдеуге модельдеуге мүмкіндік береді. Пролог – логикалық программалау тілі (logic programming language), XX ғасырдың 70 – жылдары компьютерде жасанды интеллект жүйесін, яғни, сарапшылық жүйе, аудармашы – программа, интеллектуалдық ойындар тағы сол сияқты құруға арналған. Дәлдеп айтқанда Пролог 1972 жылы Францияда «жасанды интеллект» проблемаларын зерттеу бойынша құрылды. Осы тілдің ұғымдары мен принциптері математикалық логика ұғымдарына және «жасанды интеллектіні» зерттеу бойынша жасалған теоремаларды автоматты түрде дәлелдеу аппаратына негізделген. Сондықтан да Пролог тілі формальды түрде әртүрлі бекітілімдерді, ойқорыту ережелерін сипаттауға мүмкіндік береді және ЭЕМ-ді ойқорытуға және берілген сұрақтарға жауап беруге көндіреді. Пролог тілінің негізі білімнің логикалық моделіне негізделген, өзі логикалық программалау тілдерінің тобына жатады және де дәстүрлі программалау тілдерімен салыстырғанда, атап айтқанда Бейсик, Фортран, Паскаль, Си, біраз ерекшеліктерімен оқшауланады: - Пролог тілінде программа алгоритм болмайды, ол есеп шарттарын формальды логика тілінде жазады. - Пролог тілі есептеуге немесе графикалық есептерді шығаруға арналған, ол логикалық есептерді шығаруға, адамның логикалық ойлау процесін модельдеуге арналған; Пролог тілінде есептеулер және де графиктік салулар логикалық қорытындылаудың туынды өнімі ретінде орындалады. - Пролог тілі программисттің ойлау қабілетінің ерекше түрін қажет етеді. Сондықтан процедуралық программалауды үйренген программист оқып – үйренуде қиындықтарға ұшырайды, программистер бұл тілге ауысуға асықпайды, осыған байланысты Пролог тілі кең тарай алмай отыр, алайда көп елдерде (Япония, Англия, Франция, Германия, Израиль) білім беру саласында Пролог тілін іс – тәжірибеде программалаудың бірінші оқып – үйрену тілі ретінде пайдалану кеңінен тарап келеді және де ол Паскаль сияқты процедуралық тілдерге ауысуда қиындықтар туғызбайды. Міне, осындай ерекшеліктер Пролог тілін бүгінгі таңдағы ең жоғары деңгейдегі тілдерге жатқызуға мүмкіндік береді. Пролог тілін оқып – үйренуде математикалық логиканы және де онда пайдаланылатын ұғымдық жүйені алдың – ала оқып – үйрену көп септігін тигізеді. Пролог тілінде программалау төмендегі кезеңдерді қамтиды: 1) объектілер және де олардың арасындағы қатынастар түралы дәйектерді хабарлау. 2) объектілер және де олардың арасындағы қатынастардың өзара байланысу ережелерін анықтау. 3) объектілер және де олардың арасындағы қатынастар түралы сұрақтарды тұжырымдау. Компьютерлер үшін Пролог тілінде программалау жүйесі латын әріптерін пайдалануға мүмкіндік береді, сондықтан орыс алфавитіндегі әріптер пайдаланылмайды. Алайда практикалық жұмыста жүйенің мәні анық болу үшін орыс тіліндегі есімдерді жазуда латын әріптерімен ауыстыру ұсынылады. 4. Пролог тіліндегі негізгі ұғымдар: Есімдер - әріптен басталатын әріптер және де цифрлар тізбегі. Айнымалылар - бас әріптен басталатын әріптер және де цифрлар тізбегі. Айнымалылар түрлері: атомдар, бүтін сандар, жолдар. Құрылым – құрылым есімінен және де жақшаға алынған аргументтер тізімінен тұратын жүйе, мысалы, киеді (айгүл, көйлек), str (А, В, С). Құрылым элементтері сандар, атомдар, айнымалылар басқа құрылымдар болуы мүмкін. Тізім – квадрат жақшаға алынып үтірмен бөлінген кез – келген түрдегі элементтер жиынтығы, мысалы, [1,3,5,7], [қызыл, жасыл, көк]. Тізімдердің құрылымдардан айырмашылығы - олардағы элементтер санының программаны орындау барысында ауысу мүмкіндігінде. Дәйек – объектілер арасындағы қатынастарды немесе объектілердің қасиеттерін белгілейтін тұрақты аргументі бар предикат. Мысалы, телефон (мадина, т 451198), бұл Мадинаның телефон номері 451198 екенін анықтайды және де мұндағы «Т» әрпі телефон номерін литерлі (сөзді) тұрақты ретінде көрсетеді, себебі 451198 саны өте үлкен болып табылады. Тағы бір мысал, ұнайды (назия, рэп), яғни бұл дәйектен ұғатынымыз: «Назияға рэп ұнайды». Дәйектер әрқашанда ақиқат болып саналады сондықтан программаны орындау жағдайында дәлелдеудің негізі болып табылады. Ереже – тақырыбы және де бір – екі предикаты бар сөйлем. Ереженің жазылу түрі төмендегідей: < ереже тақырыбы >: - < предикаттар тізімі>, мұндағы: - белгісі «егер» деп оқылады, ал предикаттар тізімі – үтірмен жеке – жеке предикаттар жиынтығы, мұндағы үтірлер «және» деп оқылады. Ережелер дәйектер арқылы объектілердің арасындағы белгілі қатынастар негізінде жаңа қатынастар анықтауға мүмкіндік береді. Мысалы, әдемі қыз (Х): - ұнайды (Х, рэп), киеді (Х, көйлек), бұл ережені оқығанда «кез – келген Х - әдемі қыз, егер Х рэп ұнаса және де Х көйлек кисе» сөйлемі шығады. Сұрақ – программа орындауда шығатын логикалық қорытындыңың негізі. Кез – келген сұраққа компьютер «иә» немесе «жоқ» деп, білімдер қорындағы дәйектер мен ережелерге сай жауап береді. Мысалы, білімдер жүйесін құрайық: ұнайды (назия, рэп) ұнайды (айжан, джаз) киеді (назия, көйлек) киеді (айжан, жейде) әдемі қыз (Х): - ұнайды (Х, рэп), киеді (Х, жейде) Енді сұрақ қояйық: ? - әдемі қыз (Айжан) Компьютер бізге «жоқ» деп жауап береді. Себебі ереже бойынша Айжанға ұнау керек болатын рэп, алайда Айжан джазды ұнатады. Егерде сұрақ былай қойылса! ? - әдемі қыз (Назия), онда жауап «иә» болады, себебі дәйектемеде қайшылық жоқ. 5. Пролог тіліндегі негізгі операция салыстыру немесе келісу операциясы, операция нәтижесі табысты немесе табысты емес болуы мүмкін. Салыстыру операциясы төмендегідей анықталады: - тұрақты шама өзіне тең тұрақтымен салыстырылады. - сайма сай құрылымдар бір – бірімен салыстырылады. - айнымалы тұрақтымен немесе бұрынғы айнымалымен салыстырылады. - екі бос айнымалы өзара салыстырылады. Мысалдар, 5 салыстырылады 5, «бар» салыстырылады «бар», «қайрат» салыстырылмайды «қанат», «ұнайды (айжан, джаз)» салыстырылады «ұнайды (Х, джаз)». Тағы бір айта кететін жайт компьютер программадағы «ұнайды», «киеді», «назия», «айжан» сияқты есімдерді «түсінбейді», сондықтан бізге оларды басқаша белгілеуге болар еді. Алайда Пролог тілінде енгізілген предикаттар бар, олар арифметикалық амалдарды графиктік салуларды, енгізу – шығару және де басқа да пайдалы операцияларды программаның туынды өнімі ретінде пайдалануға мүмкіндік береді. Arity – Prolog енгізілген предикаты программалау жүйесі бойынша анықтамаларда жазылған және де оны Ғ1 батырмасы арқылы шақыруға болады. Пролог тілінің басқа нұсқаларында да осы сияқты енгізген предикаттар түрлері болады. Ғылымда объектілердің арасындағы қатынастарды анықталатын қатыстар мен анықтайтын бүтін бір сала бар. Оларды реттейтін ережені рекурсивті деп атайды. Мысалы, натүрал сандардың рекурсивтік анықтамасын жазыңдар: 1) 1 – натүрал сан 2) натүрал саннан 1 артық сан да натүрал. Бұл мысалда сандар арасындағы белгілі қатыс арқылы, яғни «1 артық», келесі сандарды анықтауға болады: 2; 3; 4... Логикалық программалау жүйесінде рекурсивтік ережелерді циклды, қайталану алгоритмдерін жазуға кеңінен пайдалануға болады, сондықтан бұл әдіс программалаудың маңызды құрал болып табылады. Мысал қарастырайық: Натүрал санның факториалын есептеу (n!), есептеу шарттарын анықтайық, 1)1!=1 2) n1=(n - 1)1*n, яғни, сандар арасындағы қатынас «көрші сандардың көбейтіндісі» қатысы арқылы анықталады, сондықтан натүрал сандардың факториалы рекурсивті. Бұл есептің программасын жазу үшін екі орынды предикат пайдаланып оны сұраулар мен байланыстырайық, сонда программа төмендегі түрде жазылады: Программа 2; факт (1,1). факт (N.X): - факт (N – 1, Y), Х is Y*N. ? – факт (3,А); Бұл программада «факт» ережесі өзін - өзі анықтайды, яғни берілген мәндер бойынша санның факториалын есептейді, сондықтан ереже рекурия болады, ал is Y*N жазуы «бар» предикатына арифметикалық амалды орындау үшін сұрау жасайды. Программаның жұмыс процесін төмендегідей бейнелеуге болады. ? факт (3,АО). Жауап: А=6 ? факт (2, А1). Х1=2*3 =6 ? факт (1, А2). Х2=1*2=2 факт (1,1).
Программаның орындалу барысында «факт» ережесі өзін - өзі шақырып, қатыстар бойынша жұмыс жүргізеді. Сондықтан пайда болатын айнымалылар үшін ЭЕМ жадысында А, АО,А1, А2, және де N, NO, N1, N2 айнымалылры үшін орын, яғни, стэк бөлінеді. Сұрақты факт (1,1) предикаты мен келістіру барысында рекурсия тоқталады да кейін жүру басталады – түзу бойында қалған келісімдерді орындау. Бұл тәртіп шексіз қайталанбас үшін факт (1,1) предикатының ролі ерекше – ол рекурсияны шектеулі, яғни, аяқтау шарты. Программаның орындалуын басқару Пролог жұмысының негізі болып табылады және де бұл арнайы енгізілген «кесу» функциясымен іске асырылады. «Кесу» функциясының белгісі «!» бұл енгізілген функция төмендегідей мақсаттарды орындауға пайдаланылады: 1) Программаны орындау барысында шексіз қайталауды болдырмау. 2) Бір – бірін қайталамайтын сөйлемдер құру. 3) Мақсаттарды көруді шектеу. Осы мақсаттарды мысал арқылы тексерейік. Мысал 1; Шексіз қайталануды жою. Фибоначчи сандарының анықтамасын тексерейік. Программа 3; fib (0,,1). fib (1,1,1). fib (N,G,H): - fib (N –1,F,G), H is F+G. ? – fib (0,,F).
Бұл сұраққа Ғ=1 деген жауап алынады, сондықтан Пролог екінші дәйекті салыстыруға кіріседі, алайда бұл операция табыссыз болады, енді үшінші сөйлемге жауап іздей отырып fib (-1, ҒО, Ғ1) мақсатын дәлелдеу әрекеті орындалады және де ол fib (-2,..,..) мақсатына әкеледі, сөйтіп келесі мақсатты дәлелдеу қажет болды, яғни, шексіз қайталануды орындау қажет болады. Алайда, мұндай жағдайды болдырмау үшін кесуді пайдаланып, біз Прологқа шешім іздеу барысында алғашқы табысты шешімнен басқа келісімнің болмайтындығын көрсетеміз және де программаның орындалуы төмендегідей болады: Программа 3А; fib (0,,1): -! fib (1,1,1): -! fib (N, G, H): - fib (N – 1, F,G), H is F+G Сондықтан,? – fib (0,,Ғ) жауап F=1 болады және де басқа шешім болмайды. Мысал 2; бір – бірін қайталамайтын сөйлемдер құру. «Екі санның үлкенін табу» ережесінің орындалуын қарастырайық. Бұл қатынас төмендегідей жасалады max (X,Y,M), сондықтан сәйкес ережелер төмендегі түрде жазылады: «Егер x>=Y, онда М=X және де егер X<Y, онда M=Y» Прологта бұл ережені max (X,Y,X): - X>=y; max (X,Y,Y): -X<Y түрінде беруге болады, алайда, бұл ережелер бір – бірін қайталамайды, сондықтан, «әйтпесе» ұғымын пайдаланып жазуға болады: егер X>=Y, онда M=X әйтпесе M=Y, бұл ереже әрі ұғымды, әрі ықшамды және де Пролог тілінде кесуді пайдаланып төмендегідей программа жазуға болады.
max (X,Y,X): - >=Y,1. max (X,Y,Y).
Үшінші мақсат бойынша қарастыруды шектеу үшін төмендегі программаны қарастырайық. Программа 4; b. d. A: -B,C. (1) C: -D,1,E. (2) E: -F, S, H. (3) ? A.
Бұл программаның орындалу барысында бірінші ережеден (1) екінші ереже (2) туындайды, себебі С айнымалысы екі сөйлемде де кездеседі және де бірінші сөйлемдегі С орнына мәндері қойылуы қажет. Осы тәртіппен екінші ережеден (2) үшінші ереже (3) туындайды және де егерде үшінші ереже табыссыз болса, онда екінші ережеде кесу операциясы орындалады, сөйтіп программадағы сұраққа шешім ізделінеді. Қорыта келе, «кесу» функциясы Пролог тілінде программаны орындау процесін басқарып, шешімдерін анықтауда өте пайдалы құрал екендігіне көзіміз жетті. Тақырып 5. Сарапшы жүйелер 1 Сарапшы жүйелердің тағайындалуы 2 Сарапшы жүйелер көмегімен шешілетін есептер түрлері 3 Сарапшы жүйелердің құрылымы 4 Сарапшы жүйелерді жасаудың негізгі кезеңдері 5 Сарапшы жүйелерді жасаудың инструменталды құралдары Сарапшы (эксперттік) жүйелер - зерделі есептегіш жүйе, бұған кейбір пәндік (қаржы, медицина, құық, геология, сақтандыру, радиоэлектрондық аппаратүралардағы ақауларды іздеу және т.б) саладағы тәжірибелі мамандардың (сарапшылардың білімі енгізілген, олар осы сала шеңберінде сарапшылық шешімдер (кеңес беру, диагноз қою) қабылдауға қабілетті. СЖ – нақты міндеттерді жақсы шешетін сарапшылардың білімдерін, кәсіби тәжірибесін жинақтауға, жүйелеуге және сақтауға мүмкіндік береді. СЖ-де жинақталған білім іс-тәжірибеде шексіз мәрте қолданылады. Сарапшылық жүйелердің жұмысы жасанды зерденің алгоритмдеріне негізделген және маман-сарапшылардан алдың-ала алынған ақпаратты қолдануды көздейді. Осылайша, сарапшылық жүйе – электронды сарапшыға (кеңесші) көмекші болып табылады. СЖ-ның қалыптасқан теория жоқ жерде, толық тория, дәл математикалық үлгі жасауды қиындататын, өзгермелі шамалар (факторлар, көрсеткіштер, тән белгілер(симптомдар) өте көп, мәнді сомаларда қолданылады. Осындай мәнді салаларда міндеттер шешу кезінде іс-тәжірибедегі шеберлер өз тәжірибесіне, дағдыларына және түйсіктеріне сүйенеді.
2 сурет. Сарапшылық жүйенің құрылымдық сызбасы.
Білім базасы редакторының көмегімен сарапшы осы мәнді саладағы маман білім базасын толықтырады (осы білімін, шеберлігін, дағдысын бергендей болады). СЖ құрған кезде жұмысына қажетті мәліметтермен білім базасын толиыру рәсімі(процедурасы) көп еңбек сіңіруді талап ететін және қалыптасуы қиын кезең болып табылады. Білім базасына бірнеше ондаған мың ереже кіруі мүмкін. Мұндай білім базаларын құрғанда сарапшыларға білім бойынша инженерлер – когнитологтар көмек көрсетеді... Пайдаланушы интерфейсінің көмегімен электронды сарапшының кеңесіне мұқтаж СЖ адамдарымен қарым-қатынас жасалады. Пайдаланушылар СЖ-ге тар ауқымды мәнді салалардағы арнайы мәселелер жөнінде кеңес сұрайды, оған ерекшелікті фактілер мен гипотезалар ұсынады. Білім базасы(ББ) дегеніміз – жарияланымдардан алынған осы мәнді сала бойынша, сондай-ақ сарапшылық жүйемен (немесе бірнеше сарапшыларынан) өзара әрекеттесетін процесінде эксперт енгізген білімнің жиыниығы. Ұйғарушы (басқа аты- логикалық қорытынды машинасы) - ББ-да бар білім және пайдаланушы енгізген мәліметтер негізінде сарапшының пайымдаулар барысын үлгілейтін(ұқсатқыш) программа. Ұйғарушы – СЖ-ның «миы». Ұйғарушының көмегімен енгізілген мәліметтер өңделеді және тиісті тұжырымдар жасайды. Түсіндірмелер жүйесі (подсистема) – яғни электронды сарапшының ойлар тізбегін, қорытындыңың, қалай алынғанын ашық көрсетуге мүмкіндік беретін программа. Түсіндірмелер жүйесі погнитологқа қателерді табу мен СЖ жаңғыртып, жетілдіруді жеңілдетеді. Жоғарыда баяндалған СЖ құрылымында білім білімді өңдеу алгоритмінен ажыратылған. Мұндай бөлу мынадай себептер бойынша қойылады. Білім базасының құрамы нақты мәнді салаға байланысты. Екінші жағынан, пайдаланушылық интерфейс, ұйғарушы, білім базасының редакторы, түсіндірмелердің жүйешесі (кейде бұл блоктар қабық деп аталады) пәндік салаға тәуелді емес. Осылайша, бірнеше тіркемелерге арналған сарапшылық жүйені жасаудың ақылға қонымды тәсілі әмбебап қабықтан тұрады. Мұндай СЖ-де әрбір жаңа тіркеме үшін білім базасын ерекшелікті мәліметтерімен толтыру жеткілікті. EMYCIN (Empty MYCIN – бос MYCIN) осындай СЖ (қабық) мысалы болып табылады. Білім базасында фактілер мен ережелер болады. Фактілер қысқа мерзімді ақпарат болып саналады және кеңес беру процесінде өзгеруі мүмкін. Ережелер жаңа фактілер немесе болжамдарды қалай жасау қажеттігі түралы ұзақ уақыттық ақпарат ұсынады. Ережелер күмәнсіз фактіден гөрі шындыққа жуықтайтын кеңесті шоғырландыратын, табиғаты жағынан эвристикалық (тәжірибелік) болады. Тәжірибеден және түйсік бойынша алынатын білім сарапшылық жүйе терминологиясында эвристикалық деп аталады. Білім базасында, сондай-ақ, метабілім, яғни білім жайлы білім (сарапшының қалай ойлайтындығы жайлы) кіруі мүмкін. Кәдімгі мәліметтер базасына қарағанда білім базасында фактілер ғана емес, жаңа фактілер шығаруға мүмкіндік беретін ережелер де сақталады. Ұйғарушы (логикалық қорытынды машинасы) «пайымдаушылық қабілетін» қамтамасыз етеді, ол сарапшылық жүйеге қорытынды қалыптастырып, кеңес беруге жол ашады. Логикалық қорытынды машинасы ізденістің әр түрлі стратегиясын: «фактіден мақсатқа дейін» тікелей ізденісті және «мақсаттан фактілерге» кері ізденісті қолданады. Алғашқы жағдайда ЭЕМ проблеманың бастапқы жағдайынан мақсаттарға баратын жолдарды, яғни, қорытындыға немесе кеңеске іздейді.Екінші жағдайда, мақсаттан (қорытындыдан) бастап, ЭЕМ қорытындыңың шынайылығын дәлелдеуге тырысады. Сарапшылық жүйе ерекшеліктерін қарастырайық. 1. СЖ белгілі бір мәндік саламен шектелген. 2. СЖ күмәнді бастапқы мәліметтермен де қабылдауға қабілетті. 3. СЖ өзі жасауға пайымдаулар тізбегін түсіндіруге қабілетті. 4. Қорытынды қалыптастыратын фактілер мен механизм(прогамма) бір – бірінен аық ажврвтылған. 5. СЖ оны біртіндеп өсіру (кеңейту) және жаңғыртып, жетілдіру мүмкіндігін болатындай етіліп құрылыды. 6. СЖ жұмысы нәтижесінде зерттелетін объектісімен не болғандығы жорамал немесе нақтылы жағдайды не істеу керектігі жайлы түсінік диагноз қою, ұсыныс, кеңес қалыптасады. Сарапшылық жүйелер сарапшы адамдардың шешім қабылдау процессін ұқсатады және күрделі проблемаларды құдіреттілікпен шешуге қабілетті.Кейбір СЖ- ны қысқаша сипаттайық, бұл «электронды кеңесшілерді» қолдану өрісін тағы да көрнекті көрсетуге мүмкіндік береді. MYCIN (Станфорд университеті) сарапшылық жүйесі – алғашқы және ең әйгілі СЖ-ның бірі, жиырмасыншы ғасырдың 70 жылдарының ортасында жасалды. Жүйе жұқпалы аурулар диагностикасына арналған. Гейдельберг пен Дармштадт университеттерінде заңгерлерге азаматтық істер жөніндегі сарапшылық қорытындыларды алуға мүмкіндік беретін алғашқы заңдық ЭС - JUDITH нің (1975ж) бірі жасалады. INTERNIST сарапшылық жүйесі білікті дәрігер жасаған диагноздың дәлдігімен слыстыруға болатындай дәлдікпен бірнеше жүздеген ауруларға диагностика қояды. PROSPECTOR – жаңа пайдалы қазбаларды іздегенде геологтарға көмектесетін сарапшылық жүйе. Географиялық карталардан, шолулардан, геологтарға қойылатын сұрақтарға жауаптардан ЭЕМ-ға көшірілген ақпараттың негізінде PROSPECTOR жаңа кен орындарын болжайды. Бұл жүйені қолдану британ Колумбиясында молибден кенін табуға мүмкіндік береді. TIIM жүйесі (жасап шығарушы General Research) әскери ұшқышқа тікұшақтың ұрыс қимылдары кезінде көмек көрсетеді. Management Advisor (менеджер кеңесшісі) сарапшылық жүйесін 1986 ж Paladin Software6 Inc. Фирмасы жасаған. Жүйе басшыға өзінің коммерциялық іс-қызметін жоспарлауға жәрдемдеседі. XCON(Carnegie- Melon university) жүйес компьютерлерді сатқан кезде пішін үйлесімін айқындауға арналған. Сатып алушы мен белгілі бір сипаттамалары бар ЭЕМ тапсырыс береді; ал СЖ кешенді құрастыратын блоктарды(дисплей типі, ОЗУ көлемі, процессор типі, дыбыс картасының типі, бейнежады көлемі және т.б) оңтайлы таңдап алуға мүмкіндіе береді. EXPRETAX (Coopert and Lybrand) сарапшылық жүйесі қаржылық диаграммаларды әзірлеу мен салық жөніндегі есеп айырысуларды даярлауда ревизорлар салық мамандарына ұсыныстар дайындайды. Білім базасын 20-дан астам сарапшының тәжірибесі бейнелейді.
|
