III-БИЛЕТ

1) Гигиена ғылым ретінде XIXғ аяғы мен XX басында басталды. Жеке бас гигиенасы, қоғамдық гигиена ежелден белгілі. Гигиена түралы алғашқы ғылыми меекмелер, ғылымы еңбектер XIXғ еропада басталды 1857 ж ағылшын ғалымы Э. Паркс Практикалық гигиенаға жетекшілік оқулығын баспадан шығарды. Дорбославин, Эрисман, Хлопин туралы айту Әсіресе гигиенаға көп көңіл бөлген индустар,қытайлар,вавилондар,мысырлықтар және де ортаазиялық тұрғындар болып саналады.

Б.з.б 1500 жылы Мысырда, Хорезмде тазалық сақтау шаралары қолданылған.Адам денсаулығын жақсартып,нығайтатын – таза ауа мен су екенін, табиғи факторлардың адам денсаулығына әсерін сипаттайтын “Ауа,су және елді-мекендер туралы” еңбегінде ежелгі грек дәрігері Гиппократ атап көрсеткен. Гиппократтың сол көзқарасын ортағасырлық ғұлама ғалым Әбу Әли ибн Сина жалғастырды.Оның әлемге әйгілі “Дәрігерлік ғылымның каноны” деген энциклопедиялық еңбегінде денсаулықты күні бұрын сақтап,дұрыс тамақтана білудің теориялық негіздері баяндалған.

2. Ауылды елді мекендерді сумен қамтамасыз етуде жер асты сулары- сол жаңбыр,қар еруы натижесінде жерге топырақ арқылы отуы Ауылды елді мекендерді сумен қамтамасыз етіледі. Жер үсті,сулары, булақтар, өзен батпақтар, су қойнаулары т.б. атмосфералық сулар - жаңбыр,қар еруы натижесінде жерге топырақ арқылы тусуы.

3.Ионді сәулелену өндірісті факторлардың аса қаупты саналады. Олар көзге корынбейді, сезім мүшелерімен аныұтау м-н емес..Иондауш сәулелену 2 түрі бар: жабық, ашық Жабық-рентген аппаратар, гамма сәулелер. Иондауш сәулелену көздерінің жабық түрімен жұмыс істегенде қорғану принциптеріне мөлшермен, уақытпен, ара қашықтықпен, экрандаумен қорғану жатады.. Иондауш сәулелену көздерінің ашық түрімен жұмыс істегенде қорғану принциптеріне радиактивты заттармен қорғау

 

Билет

1. Гигиенаның әрі қарай дамуына үлесін қосқан Қаз.-ның көрнекті ғылым-гигиенистері – Т.Ш.Шарманов, Б.Е.Алтынбеков

Т.Ш.Шарманов медицина ғылымдарының докторы, ҚР Ұлттық ғылым академиясының және Ресей медицина ғылымдарының академигі, Қазақ тағамтану академиясының және Профилактикалық медицина академиясының президенті. Төрегелді Шарманов 1930 жылы 19 қазанда Қарағанды облысының Ұлытау елді мекенінде дүниеге келген. 1955 жылы Қарағанды мемлекеттік медицина институтын үздік аяқтап, 1958-1962 жж аспирантураны бітіргеннен кейін Қарағанды облысының Ұлытау ауданының орталық ауруханасының бас дәрігері болып жұмыс істеді. 1962-1968 деін Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрлігінің Өлкелік патология ҒЗИ-ның тағамтану бөлімінің меңгерушісі болды. 1968-1971 жж. Ақтөбе мемлекеттік медицина институтының ректорлығымен қоса фармакология кафедрасының меңгерушісі қызметін атқарды. 1971-1982 жж Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрі. 1973 жылдан бастап қазіргі уақытка дейін Т.Ш.Шарманов Қазақ тағамтану академиясының негізін қалаушы және президенті. Академия – тамақтану физиологиясы мен иммунологиясы, биохимиясы және гигиенасының кең ауқымды проблемаларын қамтыған кешенді зерттеулер және Орталық Азия Республикаларындағы емдәмдік емдеу орталығы болып табылады. Т.Ш.Шарманов – Қазақстандағы нутрициологтар мектебінің негізін қалаушы. Ол БҰҰБҚ, ДДҰ, БҰҰДБ, АХДЖА және халықаралық «макро интернэшнл, инк», «Уэллстарт» ұйымдарының техникалық және қаржылай қолдауымен жүргізілген темір тапшылықты анемия мен йодтапшылық жағдайлаоды жою, ана сүтімен қоректенуді қолдау, медициналық және демографиялық зерттеулердің бағдарламаларының жетекшісі.Т.Ш.Шарманов 1985-1988 жж Бүкілодақтық «Вопросы питания» журналының бас редакторы және Мәскеудегі дәрігерлердің білімін жетілдіру институтының тағамтану кафедрасының меңгерушісі болып істеді. 1995 жылдан бастап Қазақстанның Профилактикалық медицина академиясының негізін қалаушы және президенті.

1958 жылы Қарағанды қаласында Қазақ еңбек гигиенасы мен кәсіптік аурулар ғылыми-зерттеу институты ұйымдастырылды.Бұл институтта құрамы әр түрлі өндірістік шаңдардың патогендік қасиеттері және ағзаға әсер ету механизмі зерттелді, шу мен дірілдің жұмыс істеушілердің ағзасына әсерінің алдын алу жөнінде алдын алу шаралары дайындалды, бір типті кокс-химия өндірісінің барлық маңызды учаскелеріндегі еңбек жағдайларына баға берілді, өнеркәсіптен шыққан ағынды суларының Орталық Қазақстандағы суаттардың санитарлық жағдайына әсері бағаланды. Бұл сұрақтардв ғылыми тұрғыдан жете зерттеп, дайындауға Б.Е.Алтынбеков және басқалар үлкен үлес қосты.

2. Құдықтарды тазарту және зарарсыздандыру. Су көздерін санитарлық қорғау. Ауыз су сапасын нормалау

Құдықтардың ең көп таралған түрлерінің бірі – жер бетінен жоғары тұратын құдық бөлігінен (құдық аузы), оқпаннан және су қабылдайтын бөлігінен тұратын, пішіні дөңгелек немесе төрт бұрышты шахта түріндегі, шахталық қысымсыз горизонттан алатын етіп, орнату керек.

Құдықтың аузы жер бетінен 0,7-0,8 метрден кем емес биік болу тиіс және оның қақпағы немесе темір бетоннан жасалған люгі (люк) бар, жабындысы болуы керек. Құдықтың аузы үстіңгі жағынан шатырмен жабылуы тиіс немесе будкаға (күркеге) орналастырылады. Құдық аузы периметр бойына, тереңдігі 2 м және ені 1 м, езілген және тығыздалған балшықпен немесе қою сазды топырақпен бекітіледі (балшықты құлып). Құдықтың айналасына тас, кірпіш, бетон немесе асфальттан, радиусы 2 м – ден кем емес, құдықтан шет жаққа тосқауылдайтын арық арқылы ағызылуы тиіс.

Құдықтың қабырғалары қалың және суға түсі шықпайтын, құдықтың жер бетіндегі ағынды сулардан оқшаулайтын, материалмен (бетон немесе темір бетон сақиналары, тас, кірпіш,ағаш)Грунттың көтерілуінің және судың лайлануының алдын алу үшін, құдықтың түбіне сүзгі салынуы керек.

Шахталық құдықтардан суды жоғары көтеру үшін, құрылымы әр түрлі сорғылар (қол сорғы немесе электрлі) қолданылады. Құдыққа, бір немесе екі қол ұстағышы бар, шығыр (ворот), дөңгелегі бар, бір немесе екі шелекке арналған және шелек орнатылған қол шығырларды да орнатуға рұқсат етіледі.

Шахталық құдықтардан басқа, жергілікті жерлерді сумен жабдықтауға құбырлы құдықтар да қолданылады. Құбырлы құдық – бұл да жер асты суларын алуға арналған құрылыс, бірақ ол, қабырғалары айналдыра құбырлармен қоршалған, тік, цилиндр тәрізді түтік болып табылады.

Құбырлы құдықтар, су өткізбейтін жыныстармен жер бетіндегі ластаушылардың енуінен жақсы қорғалған, сондықтан санитарлық тұрғыдан қолайлырақ болатын, топырақтың терең қабаттарындағы суларды алуға мүмкіндік береді. Құбырлы құдықтың аузы жердің бетінен 0,8- 1,0 метрге дейін биік, саңылаусыз жабық болуы керек, қаптамасы және шелек ілетін ілмегі бар, су ағызылатын құбыры болуы тиіс. Құбыр аузының конструкциясы, түтіктер арасындағы және олардың артындағы кеңістіктерге жер бетінен аққан сулардың ластаушылардың өтуіне мүмкіндік бермейтін, құдықтың толық герметизациялануын қамтамасыз етеді.

Су көздері суларын антропогендік ластанудан қорғау мәселесінің қаншалықты маңызды екендігіне Ресейдің Хаваровск өлкесінде болған төтенше жағдай дәлел бола алады. Цзилинь қаласындағы (ҚХР) 13.11.2005 жылы химия өнеркәсібінде орын алған апат нәтижесінде Сунгари өзенінің суы бензолмен, нитробензолмен ластанған.

Шаруашылық – ауыз сумен қамтамасыз етуге арналған судың сапасы жоғарыда қарастырылған гигиеналық талаптарға сай болуы үшін суды алдын ала өңдеуден өткізеді, оның нәтижесінде су араласқан заттардан, иістен, дәмнен, микроағзалар мен әр түрлі қоспалардан арылады. Су қасиеттерін жақсарту су құбырлары станцияларында іске асырылады.

Су көздерінің суы өңдеуден кезең – кезеңмен өтеді. Өңдеудың негізгі әдістеріне тазарту (суды мөлдірдендіру және түссіздендіру) және зарарсыздандыру жатады, ал қажет болғанда судың органолептикалық қасиеттерін жақсарту, суды жұмсарту, кейбір химиялық заттардан бөлу үшін қосымша (арнайы) әдістер қолданылады.

Тазарту – суды өңдеу әдістерінің жалпы кешенінде маңызды кезеі болып табылады, өйткені, ол судың физикалық көрсеткіштерін жақсартады. Араласқан заттардан тазарту кезінде, судағы микроағзалардың да едәуір бөлігі жойылады. Судың толық тазартылуы оның зарарсыздандыруын жеңіл және тиімдірек жүргізуге мүмкіндік береді.

Мөлдірлендіру және түссіздендіру мақсатында суды тазарту механикалық (тұндыру арқылы), физикалық (сүзу) және химиялық (коагуляция, флокуляция) әдістер арқылы жүргізіледі.

Суды тұндыру арнайы құрылғыларда (тұндырғыштарда) жүргізіледі. Тұндырғыштарда су баяу ағатындықтан (2-8 сағат бойы), араласқан заттардың көп бөлігі судың түбіне шөгеді.

 

3.Иондаушы сәулеленулер. Адам ағзасына ИС детермиленген және стохастикалық әсер етуі. ИС көздерімен жұмыс істеген кезде радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі қағидалары

ИС – бұл затпен өзара әрекеттескен кезде заттыңатомдары мен молекулаларының иондануына және қозуына әкеп соғатын сәулелену. ИС өзінің физикалық табиғатына байланысты электромагниттік және корпускулярлық болып бөлінеді.

Бірінші тобына энергиясы жоғары рентген және γ-сәулеленулері жатады.Физикалық қасиеттері бойынша,рентген және γ-сәулелері арасында негізінде айырмашылық жоқ.Фотондық сәулеленудің шығу тегіне байланыссыз,энергиясы олардың 250 кэВ дейін болған кезде,олар рентген сәулесіне,ал 250 кэВ-тан жоғары болғанда гамма-сәулеленуге жатады.

Егер,ИС бұл түрлерінің шығу тегіне келсек,саулеленудің тежелулік және характеристикалық деп аталатын түрлерге бөлінетінін айта кету керек.Тежелулік сәулелену жылдамданған зарядталған бөлшектердің (электрондардың) атом ядроларының электрлік өрістерінде тежелуі кезінде пайда болады.Характеристикалық сәулелену электрондық сыртқы орбиталарының бәрәнен ішкі орбитада пайда болған бос орынға өтуі кезінде пайда болады.Негізінен тежелулік және сипаттық сәулеленудің рентген сәулелеріне,ал ядролардың өзгеруі кезінде пайда болатындардың-гамма-сәулеленуге жатқызады.Мұндай бөліну кезінде рентген және γ-сәулелерінің спектрлері бірінің спектрін бірі жабады.

ИС екінші тобына,яғни корпускулярлық сәулеленулерге кеңістікке жоғары жылдамдықпен қозғала алатын және атомдардыі иондануы мен қозуын тудыратын,кинетикалық энергиясының қоры үлкен,зарядталғал бөлшектер жатады.Бұл топқа электрондар мен позитрондар (β-бөлшектер),протондар(сутегі ядролары), дейтрондар (дейтерий ядролары),α-бөлшектер (геллий ядролары) және ауыр иондар (басқа элементтердің ядролары)кіреді.Бұлардан басқа,корпускулярлық сәулеленуге заряды жоқ нейтрондар және теріс зарядты мезондар жатады.

Қазырғы кезде адамның иондаушы сәулеленуге ұшырауының эффектілерін детерминделген (табалдырығы бар) және стохастикалық (ықтималды) спецификалық биологиялық эффектілері деп бөледі.

Детерминделген әсері-бұл нақты патология,мысалы жедел сәуле ауруы (ЖСА)немесе созылмалы сәуле ауруы (ССА),сәуле күйіктері (терінің және шырышты қабықтарының сәуледен жергілікті зақымданулары),көз бұршағының катарактары,гемопоэзия өзгерістері,уақытша немесе тұрақты ұрықсыздық және т.б түріндегі клиникалық маңызды эффектілер.

Детерминделген эффектілерден стохастикалық эффектілердің айырмашылығы доза табалдырығы жоқ.Халықаралық қауымдастық қабылдаған консервативті радиобиологиялық болжамға сәйкес сәулеленуге шалдығудың деңгейі қанша аз болғанмен де, әсерінен алыс уақыттарда стохастикалық медициналық салдарының – ең алдымен канцерогенді, генетикалық және тератогенді эффектілердің пайда болу қаупі себкпші болады.

Негізгі қағидалары:

1) Негіздеу қағидасы сәулеленудің жаңа көздерін және радиациялық нысандарды жобалау, лицензия беру, радиациялық қауіпсіздік жөнінде ережелер мен нормаларды және гигиеналық нормативтерді дайындау және бекіту туралы, сондайақ оларды пайдалану жағдайлары өзгерген кезде,өкілетті органдар шешім қабылдайтын сатысында қолданылуы тиіс.

2) Қолайлы ету қағидасы әлеуметтік және экономикалық факторларды ескеріп, сәулеленуге ұшыраудан алатын жеке адамның дозасын, және ұжымдық дозаны да мүмкіндігінше төмен және қол жеткізерлік деңгейде ұстауды қарастырады

3) Нормалау қағидасын адамдардың сәулеленуге шалдығу деңгейіне қатысы бар барлық адамдар сақтауы тиіс; бұл қағида азаматтардың иондаушы сәулеленудіңбарлық көздерінен сәулеленуге ұшыраудан алатын дозаларын «Халықтың радиациялық қауіпсіздігі» туралы ҚР Заңымен, РҚН-99 және басқа да радиациялық қауіпсіздік нормативтерімен бекітілген жеке адамдарға арналған доза шектерімен асырмауға қарастырады.

5 билет

1. Гигиенада қолданылатын зерттеу әдістері: гигиенаның өзіндік әдістері, әдістемелері (санитарлық тексеру, эпидемиолгиялық, гигиеналық эксперимент, санитарлық сараптама, санитарлық ағарту) және басқа пәндердің әдістемелері

Санитарлық тексеру әдісі адамдардың денсаулығына және олардың санитарлық-тұрмыстық жағдайына әсер ететін факторларды зерттеуге мүмкіндік беретін негізгі әдістердің бірі болып табылады. Ол екі түрден: санитарлық бейнелеп жазудан және тереңдетілген санитарлық тексеруден тұрады. Нысанды санитарлық бейнелеп жазу көзбен көріп байқау, төлқұжаттық мәліметтерін және нысанға қатысты басқа да құжаттарды зерттеу мәліметтері бойынша, сондай-ақ нысандағы адамдардан немесе берілген аумақта тұратын халықтан сұрау немесе сауалнамалық мәліметтері бойынша жүргізіледі. Мысалы, аурулардың емдеу-алдын алу мекемелерінде болуы кезінде жағдайын бағалау үшін ғимаратының орналасуы, қанша қабат екені, жоспарлануы, ратологиясы әр түрлі аурулардың дұрыс орналастырылуы, палаталарының өлшемі, терезелерінің бағытталуы. Тереңдетілген санитарлық тексеру кезінде санитарлық бейнелеп жазудан алынған мәліметтер адамның денсаулығына тікелей немесе жанама түрде зиян келтіретін факторларды аспаптық-зертханалық зерттеу мәліметтерімен барлық уақытта да толықтырып отырады. Тереңдетілген санитарлық тексеру нысанның санитарлық жағдайын обьективті түрде, саны жағынан да бағалауға мүмкіндік береді. Мысалы, шудың деңгейін зерттеу үшін шуды өлшеу қолданылады.

Эпидемиялогиялық әдіс- гигиенаның негізгі әдістерінің бірі болып табылады және әр түрлі факторлардың тек бір адамның денсаулығына ғана емес, сонымен қатар адамдар тобының – ұжымның, тұрғындардың, популяцияның да денсаулығына тигізетін әсерін зерттеу үшін қолданады. Осы мақсатта:

• Халықтың денсаулық жағдайын санитарлық-статистикалық зерттеу іске асырылады;

• Халық топтарына медициналық тексерулер жүргізіледі

Халықтың денсаулығын санитарлық-статистикалық зерттеу үшін денсаулық сақтау органдары мен мекемелерінің ресми есепке алу құжаттарының, Орталық статистика басқармасының, кәсіподақтардың, жеке кәсіпорындардың мәліметтерін пайдаланады.

|Медициналық тексерудің құрамына терапевт, хирург, педиатр, акушер-гинеколог, невропатолог, оториноларинголог, дерматолог, т.б. кіреді.

Гигиеналық эксперимент әдісі. Табиғи немесе зертхана жағдайында жүргізіледі. Табиғи эксперимент деп, сыртқы орта факторларының адамдардың денсаулығына тигізетін әсерін зерттеуді немесе шынайы еңбек жағдайында немесе тұрмыстық іс-әрекет жағдайы мен өмір сүру жағдайындағы сыртқы орта факторларын зертеуді айтады.

Зертханалық эксперименттің мақсаты- факторлардың қауіпсіз мөлшері мен деңгейін, яғни гигиеналық нормативтерді орнату, олардың әсер ету сипаты мен қауіптілігін анықтау болып табылады.

Санитарлық сараптау әдісі – бұл санитарлық-гигиеналық талаптарға сай келуітуралы зерттеулер жүргізу және қорытынды беру. Санитарлық сараптау халықтың денсаулығын өзгеруінің алдын алуға мүмкіндік беретін тиімді әдістердің бірі болып табылады, себебі, оның көп бөлігі зиянды факторларлың алдын алуға мүмкіндік беретін кезеңдңрңнде жүргізіледі.

 

2. Судың сапасын жақсартудың негізгі әдістері: тазарту және зарарсыздандыру. Суды хлордау әдістері. Хлор қажеттілікті, хлор сіңірушілігін және хлор қалдығын анықтау. Су сапасын жақсартудың арнайы әдістері.

Тазарту – суды өңдеу әдістерінің жалпы кешенінде маңызды кезеі болып табылады, өйткені, ол судың физикалық көрсеткіштерін жақсартады. Араласқан заттардан тазарту кезінде, судағы микроағзалардың да едәуір бөлігі жойылады. Судың толық тазартылуы оның зарарсыздандыруын жеңіл және тиімдірек жүргізуге мүмкіндік береді.

Мөлдірлендіру және түссіздендіру мақсатында суды тазарту механикалық (тұндыру арқылы), физикалық (сүзу) және химиялық (коагуляция, флокуляция) әдістер арқылы жүргізіледі.

Суды тұндыру арнайы құрылғыларда (тұндырғыштарда) жүргізіледі. Тұндырғыштарда су баяу ағатындықтан (2-8 сағат бойы), араласқан заттардың көп бөлігі судың түбіне шөгеді.

Тұндыру үрдісін жылдамдату үшін коагуляция қолданылады. Коагуляция жүргізгенде суға оның құрамындағы бикарбонаттармен реакцияға түсетін коагулянт қосылады. Суды араласқан заттардан толық тазарту үшін суды сүзу қолданылады.

Судың сапасын жақсартудың келесі кезеңі зарарсыздандыру, яғни микроағзаларды жою. Санитарлық практикада суды зарарсыздандырудың ең жақсы сыналған және сенімді әдіс – хлорлау әдісі. Суды хлорлау арқылы зарарсыздандыру кезінде хлор органикалық және минералды қосылыстармен өзара әсерлеседі. Толық бактерицидтік эффектіссіне қол жеткізу үшін, белсенді хлорды суға тек органикалық қосылыстарды тотықтыруға ғана емес, сонымен бірге микроағзаларды да жоятын мөлшерде қосу керек.

Су сапасын жақсартудың арнайы әдістері, судың минералдық құрамын және оның органолептикалық қасиеттерін жақсартуға бағытталған.

• Дегазациялау- судағы еріген газдарды кетіру

• Суды жұмсарту- судан кальций мен магний катиондарын толық немесе ішін-ара кетіру

• Суды тұзсындандыру – өнеркәсіптік қолдануға дайындау кезінде суды толық тұщыландыру

• Суды темірсіздендіру – судан темірді кетіру аэрация, суға әк араластыру, коагуляция, катиондау арқылы іске асырылады.

• Суды дезодарациялау – судың иісі мен татыған дәмін кетіру

• Дезактивация – суды құрамындағы белсенді заттардын тазарту

• Фторлау – суда фтор жетіспеген жағдайда фтор қосу

• Фторсыздандыру – суда фтордың мөлшері көп болған жағдайда оның мөлшерін азайту.

 

 

3. Әскердегі жеке құрамның монша мен кір жуатын орындарына қойылатын гигиеналық талаптар.

Моншалар мен сауналарға қойылатын

 

санитариялық-эпидемиологиялық талаптар

55. Моншалар мен сауналар жеке тұрған ғимараттарда немесе жеке кіретін есігі болған жағдайда кір жуу орнымен бір ғимаратта, сондай-ақ қоғамдық ғимараттар мен өнеркәсіп кәсіпорындарының тұрмыстық корпустарында орналастырылады. Монша мен сауналарды тұрғын ғимараттарда орналастырған жағдайда қабатаралық жабындар будан, жылудан, ылғалдан және дыбыстан оқшаулауды қамтамасыз етуі тиіс.

56. Монша және сауна үй-жайларының құрамына: киім ілетін орны бар вестибюль, шешіну-киіну бөлмесі, санитариялық тораптар, жуынып-шайыну және себезгі бөлмелері, бу қабылдау бөлмесі, жұмыскерлерге арналған тұрмыстық үй-жайлар, жуу және дезинфекциялау құралдарын, жинау мүкәммалын сақтауға арналған қоймалар кіреді.

57. Моншаларда шаштараз, массаж, косметикалық кабинеттерді, қоғамдық тамақтану объектілерін, жеке гигиена заттары мен басқа да тауарларды сатуға арналған дүңгіршектерді, жеке заттарды сақтау қоймаларын орналастыруға жол беріледі.

58. Моншаларда ауа айналымынсыз ішке сору желдеткішімен біріктірілген ауа арқылы жылыту көздерін жайғастыруға жол беріледі. Сыйымдылығы 200 және одан да көп орындық моншаларда сору-сыртқа тарату желдеткіші көзделеді.

59. Бу қабылдау үй-жайларында ауа температурасын бақылауды жүзеге асыру мақсатында термометр көзделеді.

60. Терезе ойықтарында ашылатын фрамугалар немесе желкөздер көзделеді.

61. Моншалар мен сауналарда жуу және дезинфекциялау құралдарына төзімді материалдардан жасалған жартылай қатты және қатты жиһаздар, шешіну-киіну және себезгі бөлмелерінде резеңке кілемшелер қолданылады. Ағаш траптарды пайдалануға тыйым салынады.

62. Жуыну үшін жоғары температура әсеріне төзімді және оңай жуылатын және өңделетін легендер қолданылады.

63. Моншалар мен сауналарда қолданылатын заттар (ақжаймалар, сүлгілер) таза, құрғақ және жеке пайдалануға арналуы тиіс.

64. Моншалар мен сауналардың барлық үй-жайларында тазалық үнемі сақталады. Кәріз траптарының бітеліп қалуына және еденде лас судың жиналуына жол берілмейді.

65. Әр келушіден кейін резеңке аяқ-киім фунгицидтік әсері бар дезинфекциялау құралдарымен өңделеді. Резеңке бұйымдарын өңдеу үшін таңбаланған сыйымдылықтар бөлінеді. Дезинфекциялаудан кейін аяқ киім кептіріліп, пакеттерге салынып беріледі.

66. Жуыну бөлімшелеріндегі легендерді, ванналарды өңдеу үшін дезинфекциялау ерітінділері бар сыйымдылықтар, тазартушы заттар, щеткалар мен шүберектер болуы тиіс. Легендер, ванналар дезинфекцияланады және сумен шайылады.

67. Күн сайын жұмыс аяқталғаннан кейін үй-жайларды желдету, үй-жайларды, мүкәммалды және жабдықтарды жинау, дезинфекциялау жүргізіледі.

68. Моншалар мен сауналардың, бу қабылдау бөлмесін қоспағанда, үй-жайлары қоқыс салатын урналармен қамтамасыз етіледі.

69. Монша мен сауналардың жуынып-шайыну және себезгі бөлмелерінде кір жууға және кір кептіруге тыйым салынады.

Кір жуатын орынның және оның жабдықтарының орналасуы жуылатын заттарды өңдеу және жуу үдерісінің ағынды болуын қамтамасыз етуі тиіс. Әскерилердің іш киімі зарарсыздандырылады. Әскерлердің киімдерін және төсек жабдықтарын кептіру және үтіктеуге арналған үй-жайлар бөлек болуы тиіс.

Кір жуатын орынның кіретін есігін тұрғын, медициналық үй-жайлардың және ас блогының есігімен қатар орналастыруға жол берілмейді. Кір жуатын орын металдан жасалған іргешелермен қоршалады. Іргешелердің, сүйреуіштің және палубаның жабыны суға төзімді болуы тиіс. Суды ағызатын ағын көзделеді.

Билет

1. ҚР санитарлық-эпидемиологиялық қызметтің құрылымы. Негізгі міндеттері, функциясы мен әдістері

1.Гигиена санитарлық гигиеналық ж/е эпидемияға қарсы шараларды ғылымы тұрғыдан негіздеумен айланысады. Г-қ іс-әрекеттердің практикалық жағы –санитария деп ат-ды. Латин тилиде денсаулық. жалпы алғанда санитария бұл г-қ нормативтердың, талаптардың ережелердың сақтауын бақылайтын жүйе,оны санитар-қ-эпи-қ қызмет іске асырады. ҚР санитарлық-эпидемиологиялық оргиндары мекемелері жүйесіне кіретін: Денсаулық сақтау минстр. Қалалық департаментер мен басқармалар кіреді. Санитарлық-эпими-қ негизгі міндеттері:

-қоршаған табиғы ортаның атмосфералық ауаның, судың көздерін ж/е топирақтың ластануын алдын алуға ж/е оны жоюға:

-балалар мен жасөспірімдер-ң дамуы, оларды оқыту ж/е тәрбиелеу үшін қолайлы жағдай жасауға

- жалпы ж/е кәсибі аурушандықты алдын алу және оны азайту мақсатында халық шаруашылығының әр түрлі салаларында жұмыс істейтіндердің жұмыс жағдайын сауқтыруға

-халықтын әр түрлі топтары үшін ұтымды тамақтануды ұйымдастыруға

2. Суды зерттеу әдістері. Ашық су көздерімен су өткізгіш нүктелерден органолептикалық, санитарлық-химиялық және бактериологиялық зерттеулерге судан сынама алу тәсілдері

Тазарту – суды өңдеу әдістерінің жалпы кешенінде маңызды кезеі болып табылады, өйткені, ол судың физикалық көрсеткіштерін жақсартады. Араласқан заттардан тазарту кезінде, судағы микроағзалардың да едәуір бөлігі жойылады. Судың толық тазартылуы оның зарарсыздандыруын жеңіл және тиімдірек жүргізуге мүмкіндік береді.

Мөлдірлендіру және түссіздендіру мақсатында суды тазарту механикалық (тұндыру арқылы), физикалық (сүзу) және химиялық (коагуляция, флокуляция) әдістер арқылы жүргізіледі.

Суды тұндыру арнайы құрылғыларда (тұндырғыштарда) жүргізіледі. Тұндырғыштарда су баяу ағатындықтан (2-8 сағат бойы), араласқан заттардың көп бөлігі судың түбіне шөгеді.

Тұндыру үрдісін жылдамдату үшін коагуляция қолданылады. Коагуляция жүргізгенде суға оның құрамындағы бикарбонаттармен реакцияға түсетін коагулянт қосылады. Суды араласқан заттардан толық тазарту үшін суды сүзу қолданылады.

Судың сапасын жақсартудың келесі кезеңі зарарсыздандыру, яғни микроағзаларды жою. Санитарлық практикада суды зарарсыздандырудың ең жақсы сыналған және сенімді әдіс – хлорлау әдісі. Суды хлорлау арқылы зарарсыздандыру кезінде хлор органикалық және минералды қосылыстармен өзара әсерлеседі. Толық бактерицидтік эффектіссіне қол жеткізу үшін, белсенді хлорды суға тек органикалық қосылыстарды тотықтыруға ғана емес, сонымен бірге микроағзаларды да жоятын мөлшерде қосу керек.

Су сапасын жақсартудың арнайы әдістері, судың минералдық құрамын және оның органолептикалық қасиеттерін жақсартуға бағытталған.

Фторсыздандыру – суда фтордың мөлшері көп болған жағдайда оның мөлшерін азайту.- Кейбір органолептикалық көрсеткіштері бойынша (адамның сезу мүшелері арқылы анықталады): иісі – судың оған тән емес иістердің қарқындылығы 1 балдан аспауы керек, түсі – 1 санатқа жататын суаттар үшін биіктігі 20 см су бағанасында, ал 2 санатқа жататын суаттар мен теңіздер үшін – биіктігі 10 см су бағанасында анықталмауы тиіс;

Кейбір физикалық көрсеткіштері бойынша: температура – ағынды суларды жіберу нәтижесінде, судың жазғы температурасы салыстырғанда, 3 градус С артық аспауы керек1;

- Бірқатар химиялық көрсеткіштері бойынша: минералдық құрамы – құрғақ қалдығының мөлшері бойынша 1000мг/дм 3 аспауы, оның ішінде, хлоридтердің мөлшері бойынша – 350 мг/дм3; сульфаттардың мөлшері бойынша – 500 мг/дм 3 аспауы керек; химиялық заттардың (бірқатар улы заттардың) концентрациясы – шектік рұқсат етілген концентрациясынан (ШРЕК) аспауы тиіс

ШРЕК – адам ағзасына бүкіл өмірі бойына түсуі кезінде халықтың қазіргі кездегі және келешектегі ұрпақтардың, оның ішінде, өмірінің қартайған шағында да, денсаулықтарына тікелей немесе басқа орта арқылы әсер етпейтін, сондай –ақ, су пайдаланудың гигиеналық жағдайларын нашарлатпайтын судағы заттардың ең жоғары концентрациясы.

Судағы химиялық заттарға арналған ШРЕК зияндылықтың лимиттеуші белгісін (ЗЛБ):

- Санитарлық – токсикологиялық;

- Жалпы санитарлық;

- Органолептикалық белгісін ескертіп бекітеді.

Судың органолептикалық қасиеттерінің өзгеру сипаты келесідей түсіндіріледі: иіс - судың иісін өзгертеді; түс – судың түсіне әсер етеді; көбік – көбік түзеді; қабыршық – судың бетінде қабыршық пайда болуы; дәм – суға дәм береді. Суды ластайтын барлық химиялық заттар келесі түрде жіктеледі:

1 класс – өте қауіпті

2 класс – қауіптілігі жоғары

3 класс – қауіпты

4 класс – орташа қауіпті

3. Радиологиялық зертханаларды жоспарлау мен орналастыру қағидалары. Жабдықтарды герметизациялау. Сумен жабдықтау және канализация, желдетуді ұйымдастырудың ерекшеліктері

Радиологиялық зертханалар радиацияның деңгейін анықтайтын зерттеу обьектілері.

Жабдықтарды герметизациялау – жабдық ішіне ауа өтпейтіндей етіп қымтап жабу.

Сумен жабдықтау – топырақтық әдістермен тазарту.

Канализация — қабылдап алып, тазартқыш ғимараттарға жеткізетін инженерлік құрылыстар, жабдықтар мен санитариялық шаралар кешені. Ағынды суларды елді мекендер аумағынан әкететін жер асты құбырлар жүйесі канализациялық желі деп аталады.[1]

Желдету- ауа арнайы құрылғымен желдету арқылы тазарту

 

Билет

1.Гигиена санитарлық гигиеналық ж/е эпидемияға қарсы шараларды ғылымы тұрғыдан негіздеумен айланысады. Г-қ іс-әрекеттердің практикалық жағы –санитария деп ат-ды. Латин тилиде денсаулық. жалпы алғанда санитария бұл г-қ нормативтердың, талаптардың ережелердың сақтауын бақылайтын жүйе,оны санитар-қ-эпи-қ қызмет іске асырады. Санитарлық-эпими-қ негизгі міндеттері:

-қоршаған табиғы ортаның атмосфералық ауаның, судың көздерін ж/е топирақтың ластануын алдын алуға ж/е оны жоюға:

-балалар мен жасөспірімдер-ң дамуы, оларды оқыту ж/е тәрбиелеу үшін қолайлы жағдай жасауға

- жалпы ж/е кәсибі аурушандықты алдын алу және оны азайту мақсатында халық шаруашылығының әр түрлі салаларында жұмыс істейтіндердің жұмыс жағдайын сауқтыруға

-халықтын әр түрлі топтары үшін ұтымды тамақтануды ұйымдастыруға

Санитарлық бақылауды ескертпелі ж/е ағымдығы бақылау деп 2ге болінеді. Ескертпелі мақсатиндағы санитарлық бақылау, жоғарыда айтылғандай нысандарды пайдаланудың алдындағы н/се өнімді тұтынушылар қолданудығ алдындағы кезеңдерінде іске асырылады. Ағымдағы санитарлық бақылау пайдаланып отырған нысандарға жүргізіледі ж/е олардың ірқайсысының озіне тән ерекшелітеріне сәйкес кезеңмен жүргізіледі. Ағымдағы санитарлық бақылауды жүргізуге емдеу-алдын алу мекемелерінің дәрігерлері мен ортанғы медицина қызметкерлері кеңінен қатыстырылады. Мысалы, дәрігерлер жхалықтың ж/е топтарына диспансерлік бақылау жүргізеді, аурудың себептерін анықтау ж/е олардың дамуының алдын алатын шаралар қолдану мақстаында денсаулық жағдайына тереңдетілген мед-қ зертеулер жүргізеді

2.Судың органолептикалық қасиеті: иісі, дәмі, түсі, түстілігі, мөлдірлігі, лайлығы, қалқып жүрген заттар, тұнбалар.Судың физикалық қасиеті: температурасы, иісі, дәмі, түсі, мөлдірлігі, тұнбасы, лайлығы жатады.Ішуге қолданылатын судың температурасы 7-12 С аралығында болғаны дұрыс.Судың мөлдірлігі судың құрамындағы қалқып жүрген заттарға байланысты.Судың мөлдірлігі судың сынамасын алып жатқан жерде анықталады.Суды Снеллен цилиндріне құяды.Ол цилиндр биіктігі сантиметрлерге бөлініп белгіленген, түбі тегіс, судың артық мөлшерін шығаратын тубусы бар. Ауыз су ретінде қолданылатын судың мөлдірлігі 30см кем болмауы керек.Судың дәмі мен иісі судың құрамында өсімдік текткс органикалық заттар болуына байланысты Ал жер асты суларының иісі мен дәмі көп мөлшерде еріген минералды тұздар мен газдарда әсер етеді.Судың иісінің қарқындылығын және сипатын анықтайды. 0- балл – иісі жоқ, 1-балл өте әлсіз иіс, 2-балл - әлсіз иіс, 3- балл- анықталатын,4- балл – айқын иіс, 5- балл - өте қатты білінетін иіс. Қазіргі кезде қолданылып жүрген нормативтерге сай 2- балдан көп болмауы керек. Судың құрамында кальций мен магний тұздарының болуы судың қаттылығына әсе