Partes abdominalis

 

Partes cervicalis

Мойындық бөлігі VI мойын омыртқасынан-II кеуде омыртқаға дейін. Алдыңғы жағында кеңірдек, бүйірінен қайырылма нервтер мен жалпы ұйқы артериялары.

Кеуделік бөлігінде жоғарғы 3/1 кеңірдектің артында солға таман жатады. Алдында қайырылма нервтер мен жалпы ұйқы артериялары. Артында: омыртқа бағанасы, оң жағында медиастиналды өкпеқап жанасады.

Ортанғы 3/1 Өңештің алдында және сол жағында ІV кеуде омыртқа деңгейінде қолқа доғасы, сәл төмендеу кеңірдек айрығы мен сол басты бронх жанасып жатады.

Төменгі 3/1 арты мен сол жағында қолқа, алдында жүрекқап пен сол кезбе нерв, оң жағында-оң жақ кезбе нерв, сәл артқа-v.azygos. Сол жағында-сол жақ медиастиналды өкпеқап.

Құрылысы:

1. Tunica mucosa

2. Tunica muscularis

3. Tunica adventita

 

6. Асқазан, ventriculus, асқорыту жолының қалта тәрізді кеңейген жері болып табылады. Қарында өңеш арқылы тамақ жиналып, асқорытудың 1-ші сатылары өтеді, тамақтың қатты бөліктері сұйық немесе ботқа тәрізді қоспаға айналады. Қарында алдыңғы қабырға,paries ant., мен артқы қабырғаны,paries post., айырады.

Қарынның жоғары және онға қараған ойыс жиегінің кіші қисықтығы,curvature ventriculi minor, деп, ал төмен және солға қараған дөнес жиегі үлкен қисықтығы, curvature ventriculi major, деп аталады. Кіші қисықтығында, кіреберістен гөрі шығаберіске жақындау жерде ойық,incisura ang., байқалады, ол жерде кіші қисықтығының екі учаскесі сүйір бұрыш,angulus ventriculi, жасай түйіседі.

Қарында мына бөліктерін ажыратады:

1.өнештің қарынға кіреберіс жері, ostium cardiacum

2. қарыннаң жүрекке жанаса жатқан бөлігі, pars cardiaca

3. шығар жері-pyloris,

қақпашы, оның тесігі –ostium pyloricum, қарынның жанасып жатқан бөлігі –pars pyloris, қарынның солға қарай жартышар тәрізді бөлігі түбі, fundus, немесе күмбезі, fornix, деп аталады. Денесі,corpus ventriculi, қарын күмбезінен, pars pylorica, дейін созылады. Pars pylorica, өз кезегінде, antrum pyloricum, қарынның денеге жақын учаскесінде және,canalis pyloricus - pylorica, тікелей жанасып жатқан енсіздеу, түтік тәрізді бөлікке бөлінеді.

Құрылысы. Қарын қабырғасы 3-қабықтан тұрады:1.Tunica mucosa,-күшті дамыған шырысастылық негізі, tela submucosa, бар шырысты қабықша; 2. Tunica muscularis, - бұлшықетті қабықша; 3. Tunica serosa,-серозды қабықша.

Tunica mucosa, қарынның негізгі қызметі – қышқыл ортады асты химиялық өндеуге сәйкес құрылған. Осыған байланысты шырышты қабықшада қарын сөлін,succus gastricus, жасап шығаратын арнаулы қарын бездері орналасқан, қарын сөлінде тұз қышқылы болады. Бездердін 3-түрін ажыратады: 1. Кардиальды бездер,gl. cardiacae, 2. Қарын бездері,gl. gastricae, олар көп, қарын күмбезі мен денесі аймағында орналасқан және екі текті клеткалар болады: басты клеткалар (пепсиноген бөліп. Шығ) және қоршау клеткалар (тұз қышқылын бөліп шығарады) 3. Қақпашы бездер,gl. pyloricae, тек басты клеткалардан тұрады. Шырышты қабықшада шашырай орналасқан жекеленген лимфалық фолликулалар, folliculi lymphatici gastrici, болады. Шырышты қабықшаның меншікті бұлшықетінің және тамырлары мен нервтері бар шырышты қабықшаның жазылып және түрлі бағытта қатпарлар түзуіне мүмкіндік беретін борпылдақ шырышастылық негіздің болуынан пайда болатын шышырты қабықшаның қатпарларға,plicae gastricae, жиналу қабілетінің арқасында тамақ шышышты қабықшамен тығыз жанасып, қарын сөлімен барынша қанығады. Қатпарлар кіші қисықтың бойында юойлай бағытталып, қарын соқпағын түзеді, ол қарын бұлшықеттері жиырылған сәтте тамақтың сұйық бөліктері өңештен қарынның кардиальді бөлігіне соқпастан қақпашыға өтетін өзекке айналады. Шырышты қабықшада қатпарлардан басқа дөнгелекше келген, қарын алаңдары,, деп аталатын қыраттар жатады, олардың бетінде қарын шұқырларының көптеген кішкене тесіктері,foveolae gastricae, көрінеді. Осы шұқыршақтарға қарын бездері ашылады. Жаңа кезенде қызғылт-сұр түсті, соның ішінде өнещтің кіретін жерінде өнештің тегіс эпителийі мен қарынныңцилиндрлі эпителийі арасындағы өте айқын шекарасы жай көзге байқалады. Қақпашы тесігі, ostiumpyloricum, аймағында қарынның қышқыл ортасын ішектің сілтілік ортасынан бөлетін шырышты қабықшаның циркулярлы қатпары орналасқан орналасады: ол, valvula pylorica, деп аталады.

7. Жіңішке ішек, intestinum tenue, ас қорыту жүйесі мүшелерінің ішіндегі асқазан мен тоқ ішектің арасында орналасқан ең ұзын бөлік. Ұз: 2,2-4,4 м., мәйіттерде 5-6 м.

Топографиялық орналасуына ж\е атқаратын қызметіне байланысты: он екі елі ішек, аш және мықын ішекке бөлінеді.

Он екі елі ішек, duodenum, жіңішке ішектің бастапқы бөлімі. Ұз. 17-21 см, мәйітте 25-30 см. Топографкалық орналасуына қарай: жоғары, төменденген, горизантальді (төменгі) ж\е жоғарылаған бөлікке бөлінеді.

Аш ішек пен мықын ішек, intestinum tenue mesenteriale. Жіңішке ішектің Аш бөлігі, jejunum, деп аталуы, тамақ көпке дейін тұрақталмай мықын бөлігіне, ileum, қалыпты жағдайда бос орналасуына байланысты.

Жіңішке ішектің шажырқайлы бөлігі немесе аш ішек пен мықын ішек іш қуысының, mesogastrium, мен hypogastrium, аймағында орналасқан. Жоғарыда тоқ ішектің көлденең жиек ішегімен, бүйір қапталы тоқ ішектің жоғарланған ж\е төменденген жиек ішек аралығында орн. Мықын ішектің төменгі бөлігі жамбас қуысына қарай бағытталып орн. Бұл бөлікте, мықын-соқыр ішек бұрышынан 1 м қашықтықта, мықын ішек шажырқайының бекитін қабрғасының қарама-қарсы бетінде, ұз. 5-7 см, мықын ішек өсіндісі, diverticulum mekelii кездеседі, ол – эмбриондық даму кезіндегі уыздық түтік арнасының қалдығы.

Жіңішке ішек қабырға құрылысы:

-Шырышты қабық, tunica mucosa, қантамыр көптеп орн. байланысты бозғылт қызғылт түсті. Қуысқа қараған беті 1қабатты цилиндр тәрізді эпителимен жабылған. Бетінде 30 млн шамасында бүргелер, villi intestinale, бар. Ол бірынгай салалы бұлшыкет талшыктарынан ж\е кан тамырлар мен лимфа тамырынын капилярлык торынан турады. кызметі: корытылган коректік нәрлерді кантамыр мен лимфа аркылы организмге сініру. ж\е патогендік микробтарга карсы тұру үшін 15 мындай лимфа түйіншілерінен, folliculi iymphatici solitarii турады.

-Шырышасты негізі, tela submucosa, іркілденген дәнекет тіндерден, қантамырлар мен лимфа капиляр торларынан тұрады. Мұнда ішкі бетінде дөңгелек, plica circulares(жалпы саны 650дей), ж\е бойлык катпарлар болады, plica longitundianalis duodeni. Бүртіктер:-улкен буртік, papilla duodeni major, не Фатеров бүртігі деп аталады, уйкыбез тутігі мен жалпы өт тутігінін бірігуінен турады.-кіші буртік,, papilla duodeni minor, уйкыбез косалкасынан турады.

-Булшыкеттік кабаты, tunica mucosa, бойлык ж\е донгелек орналаскан еріксіз, бірынай салалы булшыкеттерінен турады. –донгелек кабаты, stratum circulare, он икі елі ішек улкен буртігінің кыскыш булшыкетін, m.sphincter papilla duodenu major, курауга катысады. –болык кабаты, stratum longitudinale, тамак боткасы курамындагы суйыктык пен корытылмаган тамак боткасын ішке откізу кызметін аткарады.

8. Тоқ ішек (intestium crassum) - жіңішке ішектің шетінен артқы тесікке дейін созылып жатыр. Жалпы ұзындығы 1,0 мен 1,5 м. Caecum аймағында 7 см-ге жетеді.

Ерекшеліктері:

1. Ерекше бойлық бұлшықетті таспалардың, teniae coli, болуы

2. Өзіне тән қампаймаларының, haustra coli, болуы

3. Майы бар сірлі қабық өсінділерінің, appendices epiploicae,болуы.

Құрылысы:

· Caecum, соқыр ішек тоқ ішектің басталатын жерінен оған жіңішке ішек құятын жерге дейінгі бірінші бөлігі болып табылады. Тік шамасы 6 см, көлденең шамасы 7ө7,5 см.

· Colon acsendens, жоғарылаған жиек ішек соқыр ішектің тікелей жалғасы болып табылады. Және екеуінің арасындағы шекара-ж343шке ішектің құяр жері.Ол осы жерден жоғары және сәл артқа қарай өтіп,бауырдың төменгі бетіне жетіп, осы жерде солға және алға қарай жиек ішектің оң иілімін- flexura coli dextra, түзіп, colon transversum -ге ауысады.

· Colon transversum, көлденең жиек ішек, ішектердің ішіндегі ең ұзыны, flexura coli dextra дан көкбауырдың тқменгі шетіндегі flexura coli sinistra ға дейін созылады. Ол жерде жиек ішек екінші иілім жасап, colon descendens ке ауысады.

· Сolon descendens, төмендеген жиек ішек, flexura coli sinistra дан төмен қарай, іш қуысының сол жағымен өтіп, мықын қыры деңгейінде colon sigmoideum ге ауысады.

· Сolon sigmoideum, сигматәрізді жиек ішек, төмендеген жиек ішектің жалғасы болып табылады. Тік ішектің басталатын жеріне дейін созылады.

· Rectum, нәжіс массасының жиналуы үшін қажет.

Қызметі: Су сіңіру

 

9. Бауыр (hepar) – Зат алмасудың барлық түріне қатысады: Ас қорыту, қанайналым, гормональді қызметтерді бір мезгілде атқарады.

Бауыр жасушасы – gepatosit д. а. Ішек шырышты қабықшасы сіңіріп алатын көмірсулар бауырда гликогенге айналады.

Бауыр жаңа туған нәрестеде бүкіл дене салмағының 1/20%, ересек адамдарда 1/50% алыпжатады.

Бауырдың екі беті, екі жиегі ажыратылады:

1. Жоғарғы беті – facies diaphragmatica

2. Төменгі беті – facies visceralis

3. Жоғарғы және төменгі беттерді үшкір төменгі жиек margo inferior бөліп тұрады.

4. Доғал, жоғарғы, артқы жиегі, бауырдың артқы беті, яғни margo posterior д.а.

Бауырда екі бөлік ажыратылады:

1. Оң жақ бөлік – lobus hepatus dexter

2. Кішілеу келген сол жақ бөлік - lobus hepatus sinister

Бұлар бір-бірінен баурдың орақ пішінді жалғамасымен lig.falciformi hepatus жалғамасы lig.teres hepatis орналасқан. Онда кіндіктен бастап созылып жатқан, бітіп кеткен кіндік венасы v.umbilicalis бар. Дөңгелек жалғама бауырдың төменгі жиегі арқылы иіліп өтіп ойық incisura ligament teres түзеді. Ол бауырдың вицеральді бөлігіндегі сол жақ бойлық жүлгеге жайғасады. Бұл жүлге бауырдың осы бетіндегі оң жақ және сол жақ бөліктерінің шекарасы б.т.

1. Lig.teres hepatis осы жүлгенің алдыңғы бөлігін алып жатады, fissure lig. teretis д.а.

2. Артқы бөлімін жіңішке фиброзды тәж, ұрықтық кезеңде жұмыс істеген, бітелген веналық өзек – ductus venosus алып жатады. Жүлгенің бұл бөлімі fissure lig. venosi д.а.

Баурдың оң жақ бөлігі, висцеральді бетінде екі жүлге немесе ойыстар арқылы екінші бір юөліктерге бөлінеді.

Олардың бірі сол жақ бойлық жүлгемен параллел өтеді де өт қабы vesica fellae орналасатын алдыңғы бөлімде fossa vesica fellae д.а.

Жүлгенің тереңдеу артқы бөлімінде көктамыр v.cava inferior жатады да, бұл бөлім sulcus vena cavae д.а.

fossa vesica fellae мен sulcus vena cavae бір-бірінен құйрықты өсінді processus caudatus арқылы бөлінген.

fissure lig. teretis пен fossa vesica fellae артқы ұштарын қысатын терең көлденең жүлге бауыр қақплары – porta hepatis д.а. бұл қақпашалар арқылы: a.hepatica, v.portae,бауырдан өтті шығарып әкететін ductus hepaticus communis шығады. Бауыр беттерімен тиісетін мүшелер, жанасушы мүше деп аталатын батыңқы ойыстар impressiones түзеді. Бауырдың көп бөлігі іш астармен жабылған, тек артқы қабырғасының бөлімінде баурдың тікелей көкетке жалғасатын жерінде ғана ішастармен жабылмайды.

Құрылысы: Бауырдың сероз қабықшасының астында жұқа фиброзды қабықша tunica fibrosa жатады. Ол бауыр бөліктерін қоршайтын жұқа дәнекер ткань қабатшаларына айнала созылады.

Адамдар мен жануарларда бауыр бөліктері әрқалай болып келеді..

 

10. Ұйқыбез (pancreas)

Асқазанның артында ұзындау келіп,көлденең бағытта орналасқан,паренхиматозды мүше.Ішастармен экстраперитонеальді жауып орналасқан. Бездің жалпы ұз 12-15см.

Топографиялық орналасуына байланысты: басы, денесі, құйрығы болады.