Студопедия — ДӘРІС. 2. Какую роль в экономики играет кредит?
Студопедия Главная Случайная страница Обратная связь

Разделы: Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

ДӘРІС. 2. Какую роль в экономики играет кредит?






 

 

Дәріс

Тақырыбы:Тірі ағзаның құрылымдық деңгейлері. Тірі ағзаның түпкілікті қасиеттері. Жасушалық құрылымның типтері.

Мамандығы:0302000 «Медбикелік іс»

Курс:2

Уақыты:90 мин.

 

 

ДӘРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

ТАҚЫРЫБЫ:Тірі ағзаның құрылымдық деңгейлері. Тірі ағзаның түпкілікті қасиеттері. Жасушалық құрылымның типтері.

МАҚСАТЫ:- тіршіліктің мәні мен тірі ағзалардың қасиеттерін және тірі

ағзалардағы биологиялық маңызын білу;

- тірі материяның құрылым деңгейлерінің түрлерін олардың тірі ағза үшін маңызын меңгеру;

-жасушалық деңгейдің типтерін көрсету, жасуша

органойдтарының молекула генетикалық рөлін түсіндіру

 

ДӘРІС ЖОСПАРЫ:

1. Тіршіліктің мәнін анықтау - биологияның негізгі мақсаттарының бірі.

2. Тіршіліктің түпкілікті қасиеттері.

3. Тіршіліктің ұйымдасу деңгейлері: молекулалық-генетикалық, жасушалық, ағзалық, популяциялық-түрлік типтері.

4. Жасушаның қысқаша ашылу тарихы, жасуша теориясының негізгі қағидалары

5. Тіршіліктің формалары (жасушалы, жасушасыз). Вирустар.

6. Эукариотты жасушалардың құрылысы, молекула генетикалық рөлі

7. Биологиялық мембрананың құрылысы мен қызметі

8. Жасуша ашық биологиялық- жүйе

 

ДӘРІС

Тіршілік анықтамасы өте көп, бірақ солардың ішінде кең таралғаны Ф.Энгельстің берген анықтамасы болып саналады. Ф.Энгельс "Тіршілік — ақуыз денелердің өмір сүру формасы, оның негізгі мәні сыртқы ортамен зат алмасуы" деп көрсетсек болатын.

Қазіргі кездегі көзқарас бойынша тіршіліктің негізін 2 ірі биополимерлер-ақуыз және нуклеин қышқылдары құрайды. Сондықтан да тіршіліктің барлық құбылыстары осы екі биополимерлердің кешенді қасиеттеріне байланысты.

Тірі ағзалар өлі дүниеде кездесетін химиялық элементтерден тұрады, бірақ сол химиялық заттардың тірі ағзалардағы күйі, атқаратын қызметі, активтігі өлі дүниедегіден өзгеше болады.

Тірі ағзалар денесінде заттардың тек физико-химияық өзгерістері мен күрделі физиологиялық құбылыстары жүріп қоймай, сол сияқты онда сапалық биологиялық заңдылықтар байқалады (ыдырау-синтезделу; заттар, энергия, ақпараттар ағыны т.б.).

Тіршіліктің түпкілікті касиеттеріне мыналар жатады:

1) өздігінен жаңару - ол заттар мен энергия ағындарына байланысты;

Зат алмасу кезінде тірі ағза мен байланыста болып, сыртқы ортадан әртүрлі компоненттермен толығып отырады. Ағза- бұл сыртқы ортамен үздіксіз байланыста болатын ашық жүйе жоғарыдағы айтылған тірі ағзадағы тән қасиеттер (өзін- өзі ретеу, өздігінен өңдіру, өзін-өзі жаңарту) тіршіліктің негізгі атрибуттары: зат және энергия алмасу, тітіркендіргіштік, гомеостаз, репродукция, өзгергіштік, жеке даму болып табылады.

2) өздігінен көбею - бұл бірін-бірі алмастырып отыратын ұрпақтар жалғасын қамтамасыз ететін процесс және ол ақпараттар ағынына байланысты болады; Тіршілік жеке биологиялық жүйе болғандықтан әр биологиялық жүйенің тіршілік уақыты шектеулі, кез келген деңгейде тіршілік репродукциямен байланысты, сондықтан түр тіршілігі үзілмейді. Репродукция – ағзаның өзіне ұқсас ағзаны өндіруі. Бұл процесс ДНҚ сақталатын ақпараттың жаңа құрылымы мен молекуласы негізінде жүзеге асады. Репродукция тұқым қуалаумен байланысты. Нуклеин қышқылдарында тұқым қуалау ақпараты сақталады және ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырады. Сондықтан ұрпақтан – ұрпаққа ағзаның сыртқы ортаға бейімделу қасиеті бар белгі беріліп отырады.

3) өздігінен реттелу - ол заттардың, энергия және ақпараттар ағындарына байланысты. Ағзаның химиялық құрамы мен физиологиялық процесс ағымын тұрақты ұстап тұру қасиеті. Өзін-өзі реттеу ағзада ағзаның ішкі ортасын тұрақты етіп ұстауы-гомеостаз (homoios - біркелкі тұрақты; statis - жағдай). Ағзаның ішкі ортасын сақтап тұру барлық тірі ағзаға ортақ қасиет. Мысалы: егер қанда қанттың мөлшері артып кетсе, ұйқы безі жасушалары инсулинді көбірек бөле бастайды, ал қанттың мөлшері төмендесе бауырдағы гликоген жұмсалып қанда қант мөлшері көтеріледі. Биологиялық жүйеге әр түрлі тіршілік деңгейінде адаптация (ортаға бейімделу) қасиеті тән. Адаптация бұл тірі ағзаның үнемі өзгеріп отыратын сыртқы ортафакторлар жағдайына бейімделуі. Адаптация негізін тітіркенгінетік және кері жауап реакция да жатады. Адаптациясыз тірі ағза қалыпты тіршілік ете алмайды.

Тіршіліктің жоғарыда келтірілген түпкілікті қасиеттері оның негізгі белгілерін қалыптастырады, олар: заттардың және энергияның алмасуы, тітіркену, гомеостаз, көбею, тұқым куалау мен өзгергіштік, жеке және филогенетикалык даму, тіршіліктің дискреттілігі және біртұтастығы.

1) Заттардың және энергияның алмасуы. Заттардын алмасуы тіршіліктің ең негізгі белгілерінің бірі болып саналады.Ол кейде қарапайым күйде өлі дүниеде де кездеседі. Бірақ ол тірі ағзалардан өзгеше жүреді, мысалы: көмір жанғанда О2 пен СО2 алмасады, темірдің бетін тат басқанда да О2 алмасуы байқалады. Өлі дүниеде бұл процестер негізінде заттар ыдырап жойылып жоқ болады, ал тірі ағзалардың тіршілік етуі үшін міндетті түрде зат алмасу болуы қажет. Зат алмасу процесінде тірі ағзаларда ыдыраған заттар жойылмай қайтадан қалпына келіп отырады, яғни өздігінен жаңару және өздігінен көбею байқалады.

Тірі ағзалар ашық биологиялық жүйе болып табылады. Ол арқылы үзіліссіз заттар, энергия және ақпараттар ағыны өтіп отырады.

2) Тітіркену - тіршіліктің негізгі белгілерінің бірі. Ол сыртқы ортадан берілетін кез келген ақпаратқа тірі ағзалардың кері жауап реакциясы болып саналады. Сыртқы ортадан қажетті ақпарат алу арқылы биологиялық жүйелердің (жасуша, ұлпа, мүше, ағза т.б.) өздігінен реттелуі камтамассыз етіледі.

Өздігінен реттелу негізінде ағзалардың құрылым тұрақтылығы - гомеостаз бірқалыпты сақталынады.

3) Көбею - ағзалардың негізгі белгілерінің бірі, онсыз тіршілік болмайды, ұрпақтар- жалғаспайды.

4) Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік — тірі ағзалардын басты белгілері болып саналады.

5) Даму - тіршіліктің ең негізгі белгісі. Ол жеке даму (онтогенез) және тарихи даму (филогенез) болып бөлінеді.

6) Дискреттік және біртұтастық;.

Тіршілік бір жағынан біртұтас, ал екінші жағынан дискретті (бөлшектенген) болып келеді. Тірі дүние біртұтас - бір ағзаның тіршілігі екенін ағза тіршілігімен тығыз байланысты, мысалы: өсімдіктер, өсімдік қоректі жануарлар - жыртқыштар т.с.с.

Сондай-ақ, тіршілік жеке-жеке, бір-бірінен дербес бөлшектерден (элементтерден) тұрады, мысалы: өсімдіктер, жануарлар дүниесі - түрлерден; түрлер - популяциялардан, жеке ағзалардан; ағза-мүшелерден, ұлпалардан, жасушалардан тұрады.

Тіршіліктің дискреттілігі туралы ұғым оны бірнеше құрылым деңгейлерге бөлуге мүмкіңдік береді. Қазіргі кезде тіршіліктің 7 ірі құрылым деңгейлері белгілі:

1) тіршіліктің молекулалық құрылым деңгейі — ДНҚ, РНҚ, ақуыздар (барлық тірі ағзаларда біркелкі болып келеді);

Барлық тірі ағза үшін тіршілік субстраты нуклейн қышқылы молекуласы құрамына кіретін біркелкі 20 аминқышқылынан және 4 азотты негізден тұрады.

Биологиялық энергия. Энергияға бай аденозинфосфор қышқылы (АТФ, АДФ, АМФ) ретінде қорға жинақталады. Тұқым қуалау ақпараты ДНК молекуласына жазылған (тек вирустарда РНК-да) және өздік репродукцияға қабілетті. Ағзаға тұқым қуалау ақпараты РНК молекуласының қатысымен жүретін ДНК молекуласының матрицасында синтезделеді.

Тірі ағза денесіндегі барлық зат және энергия алмасуы, тұқым қуалау, құрылымдық түзілу процестері осы молекулалық деңгейде жүзеге асады.

2) тіршіліктің жасушалық құрылым деңгейі (барлық тірі ағзаларда біркелкі болып келеді);

Жердегі барлық тірі ағзалық – ең кіші құрылымды қызметтік функционалды және генетикалық бірлігі жасуша болып табылады.

Жасуша функционалды элементарлы биологиялық бірлік

3) тіршіліктің ұлпалық құрылым деңгейі жануарларда — 5, өсімдіктерде — 6 түрлі ұлпалар кездеседі; Шығу тегі, құрылысы және атқаратын қызметі біркелкі жасушалар және жиынтығы ұлпаны құрайды.

Мүше - бес негізгі ұлпа түрінен тұрады. Олар: эпителиальді, дәнекер, бұлшық ет, жүйке, қан және лимфа ұлпалары.

3) тіршіліктің ағзалық (онтогенездік) құрылым деңгейі — көп түрлі болып келеді;

Бұл деңгейдің элементарлы тіршілік бірлігі дара (особь) болып табылады, оны бөлшектеуге болмайды, бұл жағдайда ағза өзінің біртұтастық тіршілігін жойып, жекешелігінен айырылады. Ағзада барлық мүшелер жүйесі үйлесімді қызмет атқара отырып тұтас бір ағзаны құрайды. Онтегенетикалық деңгейде онтогенез процесі жүреді. Онтогенез деп ағзаның бір жасушалы зиготадан тіршілігін жойғанға дейінгі кезеңді айтады. Онтогенез кезінде генетикалық ақпарат беріліп, сол ағзаның өзіне тән ерекшелік белгілері қалыптасады

5) тіршіліктің полуляциялық; - түрлік құрылым деңгейі — көп түрлі болып келеді; жануарлардың 1,5 миллионнан астам, өсімдіктердің 500 мыңнан астам түрлері белгілі; Бұл деңгейде қарапайым құрылым популяция болып табылады, ол тіршілік ететін ареалдары бойынша бір түрге жататын даралардың бір-бірінен оқшауланған топтары. Популяцияға жататын даралар өзара еркін шағылысып, генетикалық ақпараттарымен еркін алмаса алады.

Бір түр ішінде әр популяциядағы даралар шағылысуы да мүмкін.

Популяция – бұл генетикалық ашық жүйе популяциялық – түрлік деңгейде эвалюция процесі жүреді.

6) тіршіліктің биогеоценоздық құрылым деңгейі — биоценоз дегеніміз бір-бірімен және сыртқы ортамен үнемі қарым-қатынаста болатын тірі ағзалардың тұрақты, тарихи қалыптасқан қауымдастығы; Зат және энергия алмасу процестері негізінде тірі ағзалар және өлі табиғатты біріктіретін жүйе биогеоценоз деп аталады. Биогеоценозға өзін-өзі реттеу қасиеті тән және оның тұрақтылығы биосфераның тұрақтылығына байланысты.

7) тіршіліктің биосфералық құрылым деңгейі. Биосфера- жер қабаттарын (атмосфера, гидросфера, литосфера) және тіршілігі бар ең жоғарғы тіршілік деңгейі. Бұл деңгейде ағзалардың тіршілік әрекетімен байланысты зат пен энергияның алмасуы дүниежүзілік дәрежеде бір тұтас қалыпта жүреді. Биосфераның қалыптасуының өзі ұзақ уақыт аралығында тікелей ағзалардың тіршілігіне және олардың айналасындағы орта жағдайларына байланысты болған.

Қалыпты тіршілік әрекетіндегі және ауытқуларды осы тіршілік деңгейлерде кешенді оқыту аурудың себептерін, механизмдерін сол сияқты емдеу түрлерін және алдын-алу шараларын анықтауға көмектеседі.







Дата добавления: 2015-03-11; просмотров: 4811. Нарушение авторских прав; Мы поможем в написании вашей работы!



Аальтернативная стоимость. Кривая производственных возможностей В экономике Буридании есть 100 ед. труда с производительностью 4 м ткани или 2 кг мяса...

Вычисление основной дактилоскопической формулы Вычислением основной дактоформулы обычно занимается следователь. Для этого все десять пальцев разбиваются на пять пар...

Расчетные и графические задания Равновесный объем - это объем, определяемый равенством спроса и предложения...

Кардиналистский и ординалистский подходы Кардиналистский (количественный подход) к анализу полезности основан на представлении о возможности измерения различных благ в условных единицах полезности...

Объект, субъект, предмет, цели и задачи управления персоналом Социальная система организации делится на две основные подсистемы: управляющую и управляемую...

Законы Генри, Дальтона, Сеченова. Применение этих законов при лечении кессонной болезни, лечении в барокамере и исследовании электролитного состава крови Закон Генри: Количество газа, растворенного при данной температуре в определенном объеме жидкости, при равновесии прямо пропорциональны давлению газа...

Ганглиоблокаторы. Классификация. Механизм действия. Фармакодинамика. Применение.Побочные эфффекты Никотинчувствительные холинорецепторы (н-холинорецепторы) в основном локализованы на постсинаптических мембранах в синапсах скелетной мускулатуры...

Травматическая окклюзия и ее клинические признаки При пародонтите и парадонтозе резистентность тканей пародонта падает...

Подкожное введение сывороток по методу Безредки. С целью предупреждения развития анафилактического шока и других аллергических реак­ций при введении иммунных сывороток используют метод Безредки для определения реакции больного на введение сыворотки...

Принципы и методы управления в таможенных органах Под принципами управления понимаются идеи, правила, основные положения и нормы поведения, которыми руководствуются общие, частные и организационно-технологические принципы...

Studopedia.info - Студопедия - 2014-2024 год . (0.013 сек.) русская версия | украинская версия