Дәріс. Онкологиядағы әлеуметтік жұмыс. Онкологиядағы әлеуметтік медициналық жұмыс

Онкология жоғары әлеуметтік маңызы бар мәселелердің біріне жатады, өйткені, халық өлімінің, жұмысқа деген қабілеттілігінің жойылуының және халықтың мүгедектенуінің негізгі себептерінің бірі осы онкология болып табылады. Соңғы онжылдықта онкологиялық аурудың көбею тенденциясы айқын көрінуде.

Профилактикалық онкологияда рак профилактикасының бірінші, екінші және үшінші түрлерін ажыратып көрсетуге болады.

Бірінші рак профилактикасы – бұл әлеуметтік-гигие­налық және халықтың күш салуымен жүзеге асатын шаралар жүйесі. Яғни, қауіпті ісіктердің пайда болуының алдын алу, ісік жағдайындағы қоршаған ортаның әр түрлі әсер еткіш факторларын жою немесе заласыздандыру, сонымен қатар ағзаның төзімділігін жоғарылату жолымен анықталады.

Екінші рак профилактикасы – бұл ісіктің пайда болуының алғышартын және ісіктің бастапқы деңгейін анықтауға бағытталған іс-шаралар жүйесі. Негізінен бұл профилактиканы қоғамның қамқорлығынан көре аламыз, себебі, ауруды анықтау мен ауру адамдарды диспансерлік бақылаудағы негізгі рөлді санитарлық-ағарту жұмыстары, тұрғындарды аурудың алғашқы белгілерімен таныстыру жұмыстары мен амбулаторлық-поликлиникалық мекемелер атқарады. Бірақ жекелей алғанда, әр адамның рөлі де маңызды: адамның өз денсаулығына назар аударуы, әрдайым медициналық профилактикалық тексеруден өтіп отыруы.

Үшінші рак профилактикасы – бұл әлсіз немесе жоғалған қызметтік және психологиялық ерекшеліктерді қайта қалпына келтіру және хирургиялық, дәрі-дәрмектік, шипажайлық емдеу, еңбек және физиотерапия жолдарымен компенсаторлық механизмдерді ңығайтудан тұратын онкоауруды әлеуметтік-медициналық реабилитациялау.

Әлеуметтік және медициналық жұмыскерлердің рөлі – халықты осы қауіптің және оның жекелей алдын алу іс-шараларының бар екендігі туралы хабардар ету.

Басқа шаралар жалпы қоғамдық сипатта жүзеге асады және олар адамның барлық өмірін қамтуы тиіс:

► Онкогигиеналық профилактика – қоршаған ортаның канцерогенды факторларының, соның ішінде ауа, су және азық түліктің адамға әсерін анықтау және кері әсерін заласыздандыру.

► Биохимиялық рак профилактикасы әр түрлі химиялық препараттар, өнімдер мен қосуларды (С, Е витаминдері және құрамында осы витаминдер бар өнімдер; антиоксиданты бар препараттар) пайдалану арқылы, канцерогендік фактор іс-әрекетінен пайда болатын бластомогенді эффектінің алдын алу.

► Медициналық-генетикалық профилактика ісік және ісік алды аурулары тұқым қуалау арқылы берілетін отбасыларды, хромосомалық тұрақсыздығы бар адамдарды анықтау, оларға канцерогендік фактордың әсер ету қаупін төмендету шаралары (жұмыспен қамтуды ұйымдастыру, үйлестірілімді тағамдануға кеңес беру, зиянды әдеттерден бас тартқызу, диспансерлік бақылау және т.б.).

► Иммунобиологиялық профилактика канцерогендік әсерлерден қорғануға және түзету шараларын жүзеге асыруда иммунологиялық жетіспеушілігі бар контингенттің құрылуын және жеке адамдарды анықтау.

► Эндокринді-жастық профилактика дисгормониялық жағдайды, сонымен қатар ісіктің пайда болуына және асқынуына негіз болатын гомеостаздың жастық бұзылуын анықтау және оны түзету.

► Ақпараттық профилактика: әңгіме-кеңестер өткізу, халықты рак профилактикасына байланысты танымал-ғылыми әдебиеттермен және брошюралармен қамтамасыз ету, рак ауруы және оған дейінгі кезеңдегі көріністер сипатталған плакаттар мен фотовитриналар жасау.

Әлеуметтік-медициналық профилактикалық бағыттағы іс-шараларға қауіп-қатерлі топтарды құру мен осы топтағы пациенттерді емдейтін кешенді іс-шаралар жүргізу арқылы оларды белсенді түрде бақылауға алуды жатқызуға болады. Қауіп-қатерлі топқа келесі көрсеткіштерге байланысты балалар мен ересек адамдарды жатқызуға болады:

► ісік алдындағы ауруы анықталған;

► жоғары деңгейдегі генеалогиялық қауіп-қатер;

► радионуклидпен ластанған аймақта өмір сүретін;

► канцерогенді факторлардың әсері бар өндірісте жұмыс жасау;

► шылым шегу;

► ұзақ уақыт бойы иммунодепрессивті және гормональді терапия алу.

Онкологиялық профтексеру ұйымы қауіп-қатерлі топқа жататын адамдарды бірінші скрининг бойынша іріктеп алумен айналысады. Іріктеу бағдарламасына төмендегілер жатады:

1. Цитологиялық, эндоскопикалық зерттеу әдістері мен ірікадрлық флюорография арқылы халықты профилактикалық тексеру. Бұл әдістермен қоса анкеталық әдісті жүргізген жөн, себебі, бұл диагностиканың тиімділігін жоғарылатады және топтар арасындағы профтексеруге шығынды азайтады, әсіресе ұйымдастырылмаған тұрғындар арасында;

2. Емдік-профилактикалық мекемелерде және стационарларда жатқан ауру адамдардағы ісік немесе ісікке дейінгі ауруларды анықтау мақсатында жан-жақты онкологиялық тексеруден міндетті түрде өткізу;

3. Онкологиялық қауіпті орындарда жұмыс істейтін адамдарды бірінші цитологиялық скринингтен өткізу.

Әлеуметтік жоспардың профилактикалық бағыттағы іс-шараларына төмендегілерді жатқызуға болады:

► Мақсатты профилактикалық бағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асыру;

► әлеуметтік-гигиеналық мониторинг жүргізу;

► қауіп-қатер факторларын анықтау.

Әлеуметтік-медициналық реабилитацияның негізгі бағыттарының бірі жұмыс терапиясы болып табылады. Ол адамның бойында қоғамдық пайдалы жұмысқа бейімделу мен өзін-өзі күту дағдысын қалыптастырады.

Онкопатологиялық аурумен ауыратын адамдар әлеуметтік-медициналық қызметтің маңызды объектісі болып табылады. Отбасында бір онкологиялық ауруы бар адам отбасының өмір сүру жағдайын түбірімен өзгертеді. Ауру адамның өмірін сақтап қалу күресінде отбасы ерекше орын ала отырып, ол әлеуметтік қызметтің объектісіне айналады.

Отбасының әлеуметтік мәселесі көбінесе қаржылық қиындықтармен анықталады. Мәселені шешуге мүмкін болатын жолдар:

• онкологиялық профильді емдеу мекемелеріне тұрақты қаржылық жолдарды іздестіру;

• онкопатологиялық ауруларды тегін емдеу құқығына байланысты барлық жолдарды қатал бақылау;

• төменгі күн көріс минимумына сәйкес келетін жәрдемақының әр уақытта болуы;

• қалааралық көліктердің кез-келген түріне ауру адамның және оны алып жүрушінің тегін жүру жеңілдігін төлеу.

Онкопатологиялық ауруы бар адамдардың жұмыс мәселесін шешу мүмкіндіктері:

• ұйымдардың әкімшілігін осы топтағы адамдарға жеңіл түрде жұмыс түрін беруді міндеттеу туралы заңнама қабылдау;

• кәсіби кеңес беру арқылы мамандық таңдау және қайта оқыту мәселесіне байланысты жұмыс істейтін жүйе қолдану;

• үйде жұмыс істеу мүмкіндігін беру.

Рак науқасының және оның отбасының әлеуметтік-психологиялық мәселелерін шешу жолдары келесідей:

• әр түрлі бағыттағы психологиялық қолдау көрсету топтарын ұйымдастыру (науқасқа, отбасы мүшелеріне, достарына және т.б.);

• психологтың қатысуымен ракпен ауыратын және рактан жазылған адамдармен кездесулер ұйымдастыру;

• муниципалды психологиялық қызметті ұйымдастыру, «сенім телефоны»;

• ақпараттық вакуумды жою;

• онкологиялық ауруы бар адамдарға және олардың отбасыларына жақсы қарым-қатынас орнату мақсатында қоғаммен жұмыс жасау.

Ақпараттық вакуумға байланысты мәселелерді шешу жолдары:

• емдеу мекемелерінде онкологоиялық профильді ақпараттық орталық құру. Мұнда нақаусқа және оның отбасына арналған әдебиеттер кітапханасын енгізу; заңға байланысты мәселелерді шешуге арналған брошюралар мен буклеттерді; науқасқа және отбасына көмек көрсету көздерін анықтайтын банктарды кіргізу қажет;

• дербес онкология мәселесіне байланысты әдебиеттер баспасын, соның ішінде науқасты күтіп қарау әдістерін қамтитын материалдар, сонымен қатар, тәуекел тобына жататын пациенттерге арнайы басылымдар басып шығару;

• теледидар мен радиода жүйелі түрде бағдарламалар жүргізу; жергілікті баспасөздерде Отандық және шетелдік онкологиядағы жетістіктер мен салауатты өмір салтының артықшылықтарын көрсету жұмыстарын жүргізу.

Бүгінгі таңда шетелде, Ресейде және Қазақстандағы әлеуметтік-медициналық қызметте инкурабельді науқастармен хоспистік қызмет бірге жұмыс істеп жатыр. Әлеуметтік жұмыскерлер мен дәрігерлердің қосымша көмегі ретінде Қазақстанда соңғы кезде хоспистік қызмет көрсету қарқынды жүзеге асуда.

Хоспистік қызметтің негізгі мақсаты науқасқа арнайы жағдайлар жасау және оның отбасына психоәлеуметтік көмек көрсету.

Хоспис әлеуметтік-медицина жұмысының теориясында көпсалалы бағдарлама болып табылады. Бұл науқас өмірінің соңғы айларын өткізуде көмек көрсету жүйесімен анықталады. Хоспистің негізгі міндеті – өлім үстіндегі науқасты физиологиялық ауыртпалықтардан арылту, қиын жағдайдан шығару, өмірінің соңғы кезеңін бейбітшілік, мейірім сезімімен өткізуді қамтамасыз ету. Хосписке келесі қызмет орындары кіреді, олар: поликлиникалық бөлім, стационар, ұйымдастырушылық-әдістемелік бөлім.

Хоспистегі қызмет көрсету көпсалалы қызметкерлер бригадасына: дәрігерлер, медбикелер, үйде медициналық қызмет көрсететін жұмыскерлер, әлеуметтік жұмыскерлер, діни қызметкерлер және волонтерлар жатады. Барлық жұмыскерлердің іс-әрекеті көбінесе әлеуметтік жұмыскермен үйлестіріліп отырады. Ол науқасқа және оның отбасына хоспистік тікелей қызмет түрлерін және қосымша қызмет түрлерін ұсына алады. Әлеуметтік жұмыскердің негізгі міндеті – науқасқа кеңес беру, сонымен қатар науқастың өліміне дейін және өлімінен кейін оның отбасына кеңес берумен анықталады. Көбінесе әлеуметтік жұмыскер хоспис қызметкерлеріне кеңес берушінің рөлін, науқастарға күтім жасайтын волонтерлерге басшылық ету сияқты қызметтерді де атқарады.

Осылайша, инкурабельді науқастармен жұмыс жасауда әлеуметтік-медициналық қызмет көрсету ұйымының кешенділігі олардың психологиялық, әлеуметтік және медициналық қажеттіліктерін толығымен қамтамасыз етуде өте тиімді болып отыр. Паллиативті медицинаны қосу хоспис қызметінде әлеуметтік жұмыскер қызметінің тиімділігін барынша арттыруға, науқастың және оның отбасының өмірін жақсартуға және әр персоналдың өз қызметін тиімді және дұрыс атқаруына себебін тигізеді.

Онкологиялық науқастардың басым бөлігі жұмысқа қабілетті тұлғалар болғандықтан, адамдардың өмірден ерте кетуіне байланысты және науқасқа қарайтын отбасы мүшелерінің өндірістік қызметті тоқтатуына байланысты экономикалық шығынға ұшырап жатады.

Әлеуметтік жұмыс теориясы мен практикасы рак ауруының қиын, бірақ шешілетін мәселе болуынан туындады. Бұл қауіпті аурумен күресуде қазіргі кезде диагностикалық әдістердің, емдеудің және профилактиканың жаңа, тиімді жолдарын және әдістерін іздестіруде. Қазіргі кезде диагностикалауды уақытында жүргізіп қана қоймай, сонымен қатар ісікке байланысты көптеген ауруларды емдеу мүмкіншіліктері де бар. Дәрігерлердің тәжірибесі мен пациенттердің қырағылығы бұл маңызды жұмыстың кепілі болса, әлеуметтік-медициналық профилактика бағыты бұл мәселеде негізгі орынды алып отыр.