Введение. Финансы являются одной из важнейших экономических категорий, отражающей экономические отношения в процессе создания и использования денежных финансовых

Содержание финансов

Сущность финансов организаций, система управления финансами организаций

Финансы являются одной из важнейших экономических категорий, отражающей экономические отношения в процессе создания и использования денежных финансовых ресурсов и фондов. Возникновение финансов произошло в условиях перехода от натурального хозяйства к регулярному, товарно-денежному обмену и было тесно связано с развитием государства и его потребностей в ресурсах.

Одним из главных признаков финансов является их денежная форма выражения и отражение финансовых отношений реальным движением денежных средств.

Финансы — это наука об управлении денежными средствами в условиях ограниченности ресурсов. Денежные средства поступают и расходуются на протяжении определенного периода. Финансовые решения принимаются в условиях, когда расходы и доходы разнесены по времени и неопределенность результата сопровождает того, кто принимает эти решения.

Термин «финансы» происходит от латинского «financia», что означает «доход, платеж при сделке».

Финансы — неотъемлемая часть денежных отношений, но не всякие денежные отношения являются финансовыми. Финансы отличаются от денег как по содержанию, так и по выполняемым функциям. Деньги — это всеобщий эквивалент, с помощью которого прежде всего измеряются затраты труда ассоциированных производителей, а финансы — это экономический инструмент создания, распределения и использования фондов денежных средств.

По отношению к производству финансы вторичны. Финансы возникают вследствие существования товара и его эквивалента — стоимости. Развитие финансовых отношений в современном мире происходит таким образом, что финансы давно оторваны от их первопричины — товарного производства, завуалированы источники финансовых отношений и существует ошибочное мнение, что финансы сами по себе могут быть источником богатств. С помощью финансовой системы воплощаются конкретные финансовые решения: покупаются акции, облигации, осуществляются вложения в сберегательные и пенсионные фонды.

Финансовая система — это совокупность рынков и других институтов, используемых для заключения финансовых сделок, обмена активами и рисками. Она включает в себя фондовые рынки, финансовых посредников, консультантов и органы, регулирующие деятельность всех этих учреждений.

Финансовые решения принимаются на различных уровнях: домо- хозяйств, фирм (предприятий), государств, мировой экономики.

Предприятие — это субъект экономической деятельности, основная функция которого заключается в производстве товаров, работ, услуг. Предприятия бывают самых различных размеров и направлений деятельности, от самых маленьких фирм, мастерских, магазинчиков, до крупнейших транснациональных корпораций. Область финансов, занимающихся вопросами принятия финансовых решений на уровне фирм, принято называть финансами предприятий, или корпоративными финансами.

Чтобы производить и продавать товары, выполнять работы, оказывать услуги, каждому предприятию необходим капитал. Здания, сооружения, транспортные средства, оборудование и другие материальные ресурсы принято называть физическим капиталом. Акции, облигации, кредиты, денежные средства, необходимые предприятию для покупки физического капитала, называют финансовым капиталом. В результате стратегического планирования фирма определяет направление своей деятельности, выбирает вид бизнеса. Поскольку стратегическое планирование связано с оценкой затрат на создание и развитие бизнеса, доходов с учетом фактора времени, то его также называют финансовым решением.

Выбрав сферу деятельности, менеджеры составляют план строительства, оснащения производства оборудованием, подготовки персонала и т. п. Этот план называют планированием инвестиций. Основу такого планирования составляет инвестиционный проект. Каждый инвестиционный проект оценивается по эффективности, срокам его осуществления и по способам реализации. Инвестиционный проект принимается после того, как окончательно определены источники его финансирования. Очень многое на фирме зависит от структуры капитала, которая определяет, какую часть от прибыли получит каждый из владельцев или участников компании. Скажем, владельцы ‑ привилегированных акций и облигаций получают, как правило, фиксированный доход, а простым акционерам доход выплачивается из оставшейся части, после того как все остальные претенденты на доход получили свою долю. От структуры капитала зависит организация контроля работы компании. Как правило, акционеры выбирают совет директоров, который и управляет компанией, а держатели облигаций, крупные кредиторы и инвесторы, могут оговорить в кредитных контрактах ограничение деятельности управленческого персонала, что является своеобразным контролем. Большинство кредиторов, как правило, не могут участвовать в управлении компанией и, зачастую, сами попадают в зависимость от финансовых решений своих дебиторов.

На успех работы предприятия существенное влияние оказывает качество управления оборотным капиталом. Если менеджеры фирмы уделяют недостаточно внимания ежедневным финансовым делам компании, то и самый лучший инвестиционный план может быть не реализован. В любой компании, в том числе в успешно развивающейся, входящие и исходящие денежные потоки не совпадают по времени. Поэтому надо постоянно следить, чтобы покупатели своевременно оплачивали счета. Менеджеры обязаны осуществлять руководство финансами таким образом, чтобы операционный дефицит денежных средств постоянно восполнялся, а излишек денежных средств инвестировался с наибольшим эффектом. Выбор в ходе принятия финансовых решений — будь то вопросы инвестирования, финансирования или управления оборотным капиталом — зависит от конкретной производственной технологии, а также от таких факторов, как управление в предпринимательской среде, система законов, налоговая система, конкурентная среда, в которой существует и функционирует фирма.

В нашем курсе мы постараемся дать ответы на вопрос, каким образом на предприятии принимаются основные финансовые решения.

 

Содержание финансов

Как мы уже отмечали, финансы — это наука об управлении денежными потоками. Это экономические отношения по поводу создания, распределения и использования фондов денежных средств.

Финансы организации — это тоже экономические отношения, но на микроэкономическом уровне. В нашем курсе понятия «организация» и «предприятие (фирма)» совпадают и в дальнейшем будут взаимозаменяемы.

Предприятие (организация) — самостоятельный хозяйствующий субъект, обладающий правами юридического лица, занимающийся различными видами экономической деятельности, цель которой — обеспечение общественных потребностей, извлечение прибыли и приращение капитала. Таким образом, под предприятием понимается любой хозяйствующий субъект — юридическое лицо, вне зависимости от вида и масштабов деятельности и формы собственности, осуществляющий свою деятельность с целью получения прибыли.

Финансы предприятий (организаций) — это отношения, возникающие в процессе формирования фондов денежных средств, их распределения и использования. На предприятии финансы выполняют распределительную и контрольную функции. Эти функции выполняются в форме транзакций и анализа денежных потоков. В процессе управления денежными потоками, продажами и затратами с помощью распределительной функции финансов направляются средства в нужном направлении и одновременно контролируется исполнение финансовых решений, правильность прогнозов и плановых расчетов.

В процессе осуществления экономической деятельности предприятия (организации) вступают в финансовые взаимоотношения:

Ø с учредителями;

Ø другими предприятиями и организациями;

Ø вышестоящими органами и своими подразделениями;

Ø работниками предприятия;

Ø государством;

Ø кредитными, страховыми организациями;

Ø инвестиционными институтами.

Финансовые отношения с учредителями строятся по поводу взносов в уставный капитал и распределения прибыли.

Финансовые отношения с учредителями строятся по поводу взносов в уставный капитал и распределения прибыли.

С другими предприятиями финансовые отношения возникают по поводу дебиторской и кредиторской задолженности.

Финансовые отношения с вышестоящими и нижестоящими звеньями в корпорациях возникают по поводу перераспределения финансовых потоков.

С работниками предприятия финансовые отношения возникают по поводу начисления заработной платы, возмещения ущерба, нанесенного одной стороной другой, а также по поводу исполне­ния предприятием обязанностей налогового агента по отношению к доходам своих работников.

С государством предприятие имеет финансовые отношения, в первую очередь как налогоплательщик, а также как получатель ассигнований из бюджета, дотаций и другой государственной по­мощи.

С кредитными организациями финансовые отношения у пред­приятия возникают по поводу расчетно-кассового обслуживания, кредитования, финансовой аренды, доверительного управления и др.

Страховые организации осуществляют финансовые операции по страхованию имущества, риска, ответственности, жизни и здо­ровья сотрудников.

Инвестиционные фонды и организации оказывают помощь в финансировании крупных инвестиционных проектов.

Принципы организации финансов:

• самостоятельность в области организации финансово-хозяй­ственной деятельности,

• самофинансирование,

• материальная заинтересованность и ответственность,

• деление средств на собственные и привлеченные,

• обеспечение финансовыми резервами.

Самостоятельность обеспечивается государственной гарантией невмешательства в оперативную и стратегическую деятельность предприятий, кроме случаев, оговоренных законом. Если предпри­ятие не нарушает, например, законодательство в области экологии, то оно вправе вести производственную деятельность по выбранной технологии. Учредители могут избрать любой вид деятельности, разрешенный законодательством. Нужно только помнить, что неко­торые виды деятельности подлежат лицензированию. Лицензиро­вание вводится для того, чтобы в рискованных областях деятель­ности (строительство, транспорт и другие) выполнялись требования к уровню квалификации работников и другие требования, снижа­ющие риск катастрофы. Выбор масштабов деятельности, место и способы реализации планов остаются за предпринимателями.

Самофинансирование предполагает способность предприятия обеспечивать себя всеми необходимыми ресурсами не только для простого воспроизводства, но и для расширения масштабов дея­тельности. Предприятие наделяется некоторыми ресурсами при создании, затем приращивает свои ресурсы в результате своей дея­тельности и должно рассчитывать только на свои силы.

Материальная заинтересованность и ответственность вытекают из самой цели предпринимательской деятельности — получение прибыли. В процессе деятельности предприятие принимает на себя ряд обязательств — платить зарплату работникам, налоги — госу­дарству, поставщикам — за поставленную продукцию, банкам — за полученные кредиты и т. д. Ответственность должна быть обеспе­чена финансовыми резервами по законодательству. Предприятие отвечает по своим обязательствам всем своим имуществом, а уч­редители фирмы — только своим вкладом в уставный капитал, но при этом следует помнить и приведенное выше правило.

Обеспечение финансовыми резервами. Создание финансовых ре­зервов позволят предприятию подстраховать свои риски. В разви­тых странах принято по наличию и размеру резервного капитала судить о надежности партнера. Российское законодательство обя­зывает акционерные общества создавать резервный фонд в необ­ходимых размерах, но не менее 5% уставного капитала. Нужно лишь отметить, что отчисления в резервный фонд акционерные общества могут производить из прибыли после налогообложения. Такой подход снижает заинтересованность предприятий в создании существенных резервов и противоречит сложившейся мировой практике поощрения резервирования.

Роль финансов в деятельности организаций трудно переоце­нить. С помощью финансов решаются задачи создания и прироста капитала, распределения прибыли, перераспределяются денежные потоки, осуществляются инвестиции. Как уже было сказано выше, финансы осуществляют контроль над движением капитала.

В ходе реализации своих задач все фирмы принимают четыре основных типа финансовых решений:

1) решения, связанные с инвестициями;

2) решения о структуре капитала (деление средств на собствен­ные и заемные);

3) решения, связанные с управлением оборотным капиталом;

4) решения, связанные с оценкой риска.

Для осуществления своей производственно-хозяйственной дея­тельности предприятие создает и использует финансовые ресурсы.

Финансовые ресурсы предприятия — это совокупность собст­венных денежных доходов и привлеченных извне средств, предна­значенных для выполнения финансовых обязательств предприятия, финансирования затрат, связанных с текущими задачами и затрат, связанных с расширением производства.

Финансовые ресурсы подразделяются на внутренние и внешние.

Внутренние финансовые ресурсы включают:

• доходы от продаж;

• прибыль от основной и прочей деятельности;

• амортизационные отчисления.

Внешние финансовые ресурсы включают:

• собственные средства (предпринимательский капитал, посту­пивший от инвесторов);

• заемные средства;

• средства, мобилизуемые на финансовом рынке (средства от про­дажи собственных акций, облигаций и других ценных бумаг);

• средства, поступающие в порядке перераспределения (страхо­вое возмещение, доходы по финансовым вложениям, средства от головных компаний);

• бюджетные ассигнования (средства бюджетов для краткосроч­ной государственной поддержки предприятий, производящих продукцию общегосударственного значения).

1 Ұйым қаржылары: мәні, функциялары және міндеттері

 

Кәсіпорын (ұйым) қаржыларының мәнін түсіну үшін қаржы ұғымын түсіну қажет.

Экономикалық категория ретіндегі қаржының мазмұнын құрайтын қатынастардың өзгешелігі - олардың көрінісінің әрқашан ақшалай нысанының бола­тындығында. Сондықтан қаржылық қатынастардың ақшалай нысаны – қаржының маңызды белгісі. Қаржылық қатынастар өзінің негізінде ұдайы өндірістік қатынастар болып табылады. Қаржылық қатынастардың ұдайы өндірістік сипаты экономикалық категория ретіндегі олардың айрықша белгісі.

Қаржының нақтылы жұмсауға арналған түрлі мақсатты ақшалай ресурстардың қозғалысында көрінуі оның ерекше белгісі болып табылады.

Нақтылы жұмсауға арналған мақсатты ақшалай-қаржылық ресурстар және қорланымдар қоғамдық өндіріс қатысушыларының барлығында, өндірістік емес сферада қаржылық әдістердің көмегімен жасалады. Әдістер қаржылық қатынастарда іс-әрекеттің амалдары ретінде директивалық қажетті, сөзсіз болатын, міндетті сипатты игеріп алады, бұл экономиканы реттеудің қажеттігімен және қоғамдық дамудың мақсаттарына арналған ақшалай ресурстарды пайдаланудың көлемдері мен бағыттарын алдын ала қарастыру қажеттілігімен байланысты болады.

Қаржылық ресурстардың бүкіл ақшалай қаражаттардан бөлініп тұратын ерекшелігі сол, олар экономиканы басқарудың барлық деңгейлерінде ақшалай нысандағы құнның біржақты қозғалысының негізінде жасалады.

Қаржының қатысуынсыз қоғамдық өнімнің жеке бөліктерге бөлінуі мүмкін емес. Қаржы қоғамдық өнімді жасау мен пайдалану арасындағы байланыстырушы буын болып табылады.

Қаржының мәні оның маңызды болып табылатын сандық жағында емес, бұл категорияның жұмыс істеуі тек оған тән функцияларды орындау кезінде пайда болатын қоғамдық қатынастардың мазмұнында ашылады. Мұндай тәсілдемеде қаржы дегеніміз - бұл шаруашылық жүргізуші субъектілерде және мемлекетте ақшалай табыстарды, қорланымдарды және қорларды қалыптастыру және пайдалану жолымен олардың сан алуан мұқтаждықтарын қанағаттандыру үшін қоғамдық өнімді жасау және оның құнының қозғалысын қамтамасыз ететін ұдайы өндіріс үдерісінде пайда болатын экономикалық қатынастар.

Сонымен жоғарыда айтылғандардың негізінде қаржыға мынадай түсініктеме беруге болады: қаржы – бұл: 1) ақшалай қорларды жасау, бөлу, қайта бөлу және пайдалану үдерісіндегі қатынастарды бейнелеп көрсететін экономикалық категория; 2) ақшамен айналысу және оны басқару практикасы; 3) қандай да бір жобаға қатысатын капитал; ең алдымен жаңа істі бастау үшін алынатын капитал.

Қаржы – өндірістік категория, өйткені ол өндіріс үдерісінде өндірістік капиталдың толық айналымына қызмет көрсетеді және бұл үдеріске белсенді ықпал етеді.

Материалдық өндіріс сферасының шаруашылық жүргізуші субъектілерінің қаржысы қаржы жүйесінің негізін құрайды, материалдық өндірісте нақты өнім – қоғамның қаржылық ресурстарының негізгі көзі жасалынатындықтан, ол қаржы жүйесінің бастапқы буыны болып табылады.

Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының біршама екі дербес қосалқы буыны болады:

1) материалдық өндіріс сферасының (нақты сектордың) шаруа­шылық жүргізуші субъектілерінің қаржысы;

2) өндірістік емес сфераның (қызметтер сферасының) ұйымдары мен мекемелерінің қаржысы.

Өндіріс сферасының қаржылары өндірістік компанияларда, фирмаларда, корпорацияларда, шаруашылық қызметті ұйымдастырудың басқа нысандарында орталықтандырылмаған ақшалай қорларды қалыптастыру мен тиімді пайдаланудың, сондай-ақ қаражаттарды аталған шаруашылық жүргізуші субъектілердің жоғарғы органдарының мақсатты және резервтік қорларына орталықтандырудың мәселелерін шешеді.

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы – бірыңғай қаржы жүйесінің құрамды бөлігі және айрықша сферасы болып табылады, оның орталықтандырылмаған бөлігін құрайды.

Сөйтіп, Қазақстан Республикасында қаржы жүйе­сінің құрамы қаржылық қатынастардың біршама дербес мына буындарынан тұрады:

ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ

Кәсіпорындардың қаржысы	Жалпымемлекеттік қаржы	Үй шаруашылықтарының қаржысы

 

Қаржылық қатынастардың алғашқы буыны жалпымемлекеттік, яғни орталықтандырылған қаржыларға жатады және макродеңгейдегі экономика мен әлеуметтік қатынастарды реттеу үшін пайдаланылады. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы, үй шаруашылықтарының қаржысы орталықтандырылмаған қаржыларға жатады және микродеңгейдегі экономика мен әлеуметтік реттеу, ынталандыру үшін пайдаланылады.

Қаржылық қатынастар өзінің экономикалық табиғаты жөнінен бөлгіштік қатынастар болып табылады, оның үстіне құнды бөлу ең алдымен субъектілер бойынша жүзеге асырылады. Сондықтан қоғамдық өндірістегі субъектілердің рөлі қаржылық қатынастар жіктемесінің алғашқы объективті белгісі ретінде көрінеді.

Қоғамдық қатынастардың иерархиясында ақшалай қатынастар экономика­лық қатынастарға жатады, ал бұл қатынастар өз кезегінде қоғамдық қатынастар жүйесінің айқындаушы бөлігі – өндірістік қатынастарға кіріктіріледі. Бұдан қаржылық қатынастар – өндірістік қатынастардың бір бөлігі, яғни базистік қатынастар болып табылады деуге болады.

Қаржылық қатынастар қаржылық мүдделер жайында, негізінде – ақшалай тұлғаланымда, ақшалай өлшенімде ортақтастырылған қатынастар субъектілерінің материалдық мүдделері жайында пайда болады.

Өндірістік қатынастар тауарларды, игіліктерді және қызметтерді қоғамдық өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну үдерісінде қалыптасады, бұл тауарлар, игіліктер және қызметтер осы үздіксіз жалғасып жататын төрт стадияның (фазаның) өзара байланысы және өзара тәуелді үйлесімі ретіндегі ұдайы өндірісті сипаттайды.

Ұдайы өндіріс стадиялары қоғамдық өндіріс үдерісінің қатысушылары арасында тауарлық қатынастардың болуын айқындайды, өйткені өндірілген өнімдер сатып алуға-сатуға жататын тауарлар ретінде болады: өнім оны тұтынудан бұрын айырбастау және бөлу стадияларынан өтеді. Бұл ретте материалдық өндіріс қатысушыларының ғана емес, қоғамдық қатынастардың барлық қатысушыларының қажеттіліктері мен мүдделері қанағаттандырылуы тиіс.

Сөйтіп, жалпы қоғамдық өнімнің құны мақсатты арналымдар мен субъектілер бойынша бөлініп, олардың әрқайсысы өндірілген өнімдегі өзінің үлесін алуы тиіс.

Өз кезегінде тауарлық қатынастардың болуы экономикалық агенттердің еңбегін бөлу қажеттігінен барып шығатындықтан, бұл олар мамандандырылған еңбектің, орындалатын қызметтердің нәтижелерімен, олардың саны мен сапасына сәйкес түрлі өндірілетін игіліктермен айырбасталуы тиіс.

Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржысы өндірістің барлық стадияларымен және өндірілген өнімді өткізумен етене байланысты, бұл олардың өндіріс тиімділігін қамтамасыз ете отырып, осы үдерістерге шынайы әсер етуіне жағдай жасайды. Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының болуы, тұтас алғанда мемлекеттің қаржысы сияқты, тауар-ақшалай қатынастардың өмір сүруімен және экономикалық заңдардың іс-әрекетімен байланысты. Тауар-ақшалай қатынастар еңбектің қоғамдық бөлінісімен, меншіктің түрлі нысандарымен алдын ала анықталған. Жекелеген тауар өндірушілер мен қызмет өндірушілер өз еңбегінің нәтижелерін, өнімдерін, қызметтерін тауардың құнын бейнелеп көрсететін бағалар бойынша ақшаға сатып алу-сату жолымен айырбастайды. Жиынтығында бұл қатынастар тауар-ақшалай қатынастар болып табылады.

Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы ақшалай нысанда ұлғаймалы ұдайы өндіріс үдерісінің негізгі жақтарын білдіреді және экономикалық заңдардың талаптарына сәйкес оны жүзеге асыруға септігін тигізеді. Ол ұлттық шаруашылықты одан әрі дамытуға қажетті ақшалай табыстар мен қорланымдарды жасау, бөлу және пайдалану үшін қолданылады. Бұл даму ұлттық шаруашылықты басқару жүйесінің маңызды экономикалық тетігі, экономиканы қайта құрудың қуатты құралы болып табылатын шаруашылық жүргізуші субъектілердің берік әрі жақсы қалыптасқан қаржыларынсыз мүмкін емес. Өндірістік қатынастардың бір бөлігі ретінде олар басқа өндірістік қатынастардың жиынтығында ұлттық шаруашылықты басқарудың төменгі буындарының шаруашылық қызметінің тиімділігіне тікелей әсер етеді.

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы өзіне қоғамдық пайдалы қызметтің сан алуан сфераларында өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік, жабдықтау-өткізу (делдалдық), сауда, дайындау, геологиялық барлау, жоба­лау қызметін, халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, байланыс, тұрғын үй-комму­налдық қызметтерін, түрлі қаржылық-кредиттік, сақтық, ғылыми, білім, меди­циналық, ақпараттық, маркетингтік және басқа қызметтерді жүзеге асыратын кәсіп­ор­ындардың, фирмалардың, қоғамдардың, ассоциациялардың, сала­лық министрліктер мен басқа шаруашылық органдарының, шаруашылық­аралық, салааралық, кооперативтік ұйымдардың, мекемелердің қаржыларын кіріктіреді.

Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы деп өнім (жұмыс, қызметтер) өндіріп, сату кезінде қаржылық ресурстарды (өнімді, жұмысты, қызметтерді өткізуден түсетін түсім-ақша; кәсіпорынның жалпы және таза табыстары) жасаумен, бөлумен және пайдаланумен байланысты экономикалық (қаржылық немесе ақшалай) қатынастарды айтады.

Ұйым қаржыларының функциялары жалпы қаржы функцияларымен бірдей, яғни ұдайы өндірістік, бөлу және бақылау функцияларын орындайды.

Қазіргі уақытта қаржының бөлгіштік және ұдайы өндірістік тәрізді екі тұжырымдамасы танылып отыр.

Бірінші тұжырымдаманың жақтаушылары қаржы қоғамдық өндірістің екінші стадиясында – ақшалай нысандағы қоғамдық өнімнің құнын бөлу үдерісінде пайда болады, қаржының бөлгіштік сипаты оның іс-әрекет етуінің ерекшелігін көрсетеді деп санайды. Бұл тұжырымдамаға сәйкес қаржы екі функция орындайды: бөлу және бақылау.

Бөлгіштік функцияның көмегімен жалпы (жиынтық) қоғамдық өнім мен оның аса маңызды бөлігі – ұлттық табыс, сондай-ақ ұлттық байлықтың бір бөлігі (мысалы, айналым қаражаттарын, мемлекеттік мүлікті сату операцияларын шығарып тастағанда) бөлінеді және қайта бөлінеді.

Ұдайыөндірістік тұжырымдама жақтаушыларының қаржының мәнін осылайша кеңінен ұғынуына сәйкес олар қаржыға мына функцияларды береді:

1) ұдайыөндірістік функция;

2) бақылау функциясы.

1) ұдайыөндірістік функция – қаржылық ресурстарда жүзеге асырылған құнның ұдайы жаңғыртылуы және қоғамдық ұдайы өндіріс үдерісін осы ресурстармен қамтамасыз ету. Қаржылық ресурстардың ұдайы жаңғыртылуы деп оларды қалыптастыруды, бөлуді және пайдалануды түсінген жөн.

2) бақылау функциясы

Қаржының бұл функциясы экономикалық категория ретіндегі қаржыға тән қасиет және қаржының не бірінші, не екінші функциясы­мен бір мезгілде жүзеге асады. Бақылау функциясы мазмұнының нақтылы көрінісі мемлекеттің, кәсіпорындардың қаржылық саясатын жүргізетін қаржы органдары қызметінің барысында іске асады.

Қаржының ұдайыөндірістік функциясының қосалқы функцияларының мазмұнын табыстар мен ақшалай қаражаттардың қорланымдарын жасау және пайдалану үдерісінде болып жататын экономикалық қатынастардың сипатымен, сондай-ақ осы үдерістердің қатысушыларының құрамымен түсіндіріледі. Табыстарды жасаудың тікелей көзі материалдық өндіріс сферасында алынатын ұлттық табыс болып табылады. Ұлттық табысты алғашқы бөлу үдерісінде экономиканың бастапқы буындарының – фирмалардың, компаниялардың, үй шаруашылықтарының бастапқы табыстары жасалады. Қайта бөлу үдерісінде түрлі меншікті мақсаттарға пайдалану үшін қордалану жолымен бұл табыстардан ақшалай ресурстар қалыптасады және міндетті аударымдар түрінде қоғамдық қатынастардың басқа қатысушыларының ақшалай қорлары жасалады. Бұл үдерісте мемлекеттік бюджет зор рөл атқарады, ол арқылы аумақтық, салалық және ведомстволық белгісі бойынша сан алуан қаржылық нысандарды жасау жолымен ақшалай қаражаттардың едәуір бөлігі қайта бөлінеді. Нәтижесінде, көп жағдайларда қоғамдық ұдайы өндіріске қатысушылардың бірі­нің табыстары есебінен түпкілікті тұтынуға бағытталатын басқа қатысушылар­дың қажеттеріне пайдаланылатын ақшалай қаражатар жасалады. Тап осы үдерістер қаржының айтылған функцияларында өзінің көрінісін табады.

Ұйым қаржыларының қағидаттарына: жоспарлылық, материалдық жауапкершілік, қаржы резервтерін қалыптастыру, экономикалық ынталандыру қағидаттары жатады. Оларды анықтай келсек, жоспарлылық қағидаты кәсіпорынның қаржы саясатын жүзеге асыруы кезінде нақты жоспарды құру қажеттілігінен және кәсіпорынның тиімді қызмет етуі кезінде қаржы қызметтерімен жасалған қаржы ресурстарын қолдану жоспарын анықтайды, яғни өнімнің өзіндік құнын әртүрлі ақша қорларына қайта бөлуде жоспарлылықты қажет етеді. Материалдық жауапкершілік қағидаты кәсіпорын қызметінде материалды жауапкершілігінің болуы және қаржылардың нақты активтермен қамтылуы қажеттігін білдіреді. Қаржы резервтерін қалыптастыру қағидаты кәсіпорын өз қаражаттарының бір бөлігін қарастырылмаған жағдайлардың туындауында қызметінің тұрақтылығын, осы жағдайдың нәтижесінде пайда болған шығындарды өтеуді қамтамасыз ететін әртүрлі резервтік қорларға бағыттауын білдіреді. Экономикалық ынталандыру қағидаты – бұл коммерциялық сферадағы кез келген экономикалық қызмет субъектісінің негізгі мақсаты пайда табу қағидатын айқындайды. Кәсіпорынның даму саясатына қажетті еңбек ресурстары немесе басқа да активтердің жоғары өтімділігі және еңбек өнімділігі мақсатындағы экономикалық ынталандыруды білдіреді. Мысалы, кәсіпорынның ақша қаражаттарын тарту мақсатында акцияларды шығаруы, олардың тиімді орналастырылуы дивидентерді өсіруі мүмкін. Бұл болашақта акциялардың табысты болатыны туралы пікір қалыптастырады, өйткені компанияның өзіндік табыстарын және кәсіпорынның рентабельділігін арттыруы арқылы акционерлер төлемдерін арттыруға мүмкіндік береді.

Қаржы қызметтерінің функциясына қысқаша анықтама берейік. Оларды үш топқа бөлуге болады: жоспарлау, орындалуын бақылау және орындалған жұмысты талдауға қатысу.

Жоспарлау мыналардан тұрады:

а) қаржылық кредиттік жоспарлау, яғни тоқсандарға және бөлімшелерге бөлінген тиімді болжамдар мен жоспарлау құру;

ә) ішкі өтемділік деңгейіндегі қаржы көрсеткіштері жүйесін жасау;

Қаржы қызметтері ұзақ мерзімді қаржы жоспарын және болжамдарын, сондай-ақ қаржы сипатындағы қызметтерден басқа мына қатысушылардан тұрады:

1. түсім алу мақсатында сатып алушымен есеп айырысу және экономикалық қызметтің басқа да субъектілерімен есеп айрысу;

2. айналым қаражаттарының айналымдылығын жылдамдату мақсатында айналым қаражаттарын ұйымдастыру

3. маркетинг қызметтерімен бірлесе отырып өнімге деген сұранысты зерттеу, өтпейтін тауарларды кейіннен жаңаларымен ауыстыру мақсатында өндірістен шығару;

4. өндірісті материалдық қамтамасыз ету мақсатында экономикалық ынталандыру қорларын құру.

Орындалған жұмыстың соңында қаржы қызметтері қаржы жоспарынан ауытқу себебін анықтау мақсатында жүйелі бухгалтерлік және оперативті талдау жасау арқылы қаржы-шаруашылық қызметке талдау жасайды.

Сонымен қаржы қызметтері кәсіпорынның тек қаржы бөлімінде ғана емес, сондай-ақ кәсіпорынның барлық қызметтеріне қатысады.