Линейное программирование

 

Основная литература

 

1. Трофимова Т.И. Курс физики. – М.: Высшая школа, 2003.

2. Детлаф А.А., Яворский Б.М. Курс физики. – М.: Изд.центр «Академия», 2003.

3. Савельев И.В. Курс физики. Т.1-3. – М.: Наука, 1989.

4. Епифанов Г.И. Физика твердого тела. - М.: Высшая школа, 1977.

 

 

Электронная учебно – методическая литература

1. Козел С.М., Соболева Н.Н. Учебный компьютерный курс «Открытая физика 1.1». Долгопрудный: ООО «ФИЗИКОН», 2001.

Дополнительная литература

 

1. Суханов Л.Д. Фундаментальный курс физики. – М.: Агор, 1996, Т.1.

2. Орир Дж. Физика. Т.1-2. – М.: Мир, 1981, т.1-2.

3. Бордовский Г.А., Бурсиан Э.В. Общая физика: Курс лекций. Т.1,2. – М.: Владос. Пресс, 2001.

4. Кибец И.Н., Кибец В.И. Физика: Справочник. - Харьков: Фолио, 1997.

5. Окунь Л.Б. Физика элементарных частиц. – М.: Наука, 1988.

6. Бутиков Е.Н. Оптика. – М.: Высшая школа, 1987.

7. Широков Ю.М., Юдин Н.П. Ядерная физика. – М.: Наука, 1980.

8. Эбелинг В., Энгель А., Файстель Р. Физика процессов эволюции (синергетический подход). – М.: Эдиториал УРСС, 2001.

9. Мотылева Л.С., Скоробогатов В.А., Судариков А.М. Концепции современного естествознания. – СПб.: Союз, 2000.

Сборники задач

 

1. Трофимова Т.И. Сборник задач по курсу физики. – М.: Высшая школа, 1996.

2. Чертов А.Г., Воробьев А.А. Задачник по физике. – М.: Изд-во физ.-мат. литературы, 2003.

3. Трофимова Т.И., Павлова З.Г. Сборник задач по курсу физики с решениями. – М.: Высшая школа, 1995.

4. Волькенштейн В.С. Сборник задач по общему курсу физики. – СПб.: Книжный мир, 2004.

5. Иродов И.Е. Задачи по общей физике. – М.: Наука, 1988.

6. Волкова Е.А., Попов А.М., Рахимов А.Т. Квантовая механика на персональном компьютере. – М.: УРСС, 1995.

Еңбекті қорғау бойынша мемлекеттік саясат бағдарламасының негізі жұмысшы денсаулығымен оның өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Адамның қауіпсіздігінен, ешқандай да өндірістік көрсеткіштер жоғары қойылмауы керек. Көліктік жұмыс аймағына адам түсе сала, ол механикалық зықымға, электр жүйесінен жарақат алуына, шудың зиянды әсеріне, дірілге, электр-магниті өрісінің аймағына, мөлтекклиматтың жағымсыз факторлеріне, ауа атмосферасының ластануымен кездесуі мүмкін. Еңбекті қорғау – еңбек етуде жұмысшының денсаулығымен оның өмірінің қауіпсіздігіне бағытталған заңдық, социальды-экономикалық, ұйымдастыру-техникалық, санитарлы-гигиеналық, емдеу-профилактикалық, өнімді ақшаға айналдыру (реабилитационных) және басқа да іс-шаралар мен амалдар жүйесі.

Еңбекті қорғаудың мақсаты: қауіпсіз және зиянсыз еңбек ету жағдайын жасау.

Міндеті: қауіпті және зиянды өндірістік факторлармен танысып, олардың жұмысшылардың денсаулығына әсерін және олардан қорғану үшін іс-шараларды қарастыру.

 

Курстың мазмұны:

 

1. Еңбекті қорғаудың заңдық және ұйымдастыру негіздері.

2. Жоғарғы өнімділік жағдайын және қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

3. Электрқауіпсіздік негіздері.

4. Өрт қауіпсіздігі.

 

Негізгі түсініктер мен анықтамалар:

1) еңбек шарты бойынша өндірістік объектілерді аттестациялау дегеніміз - өндірістік объектілерді, цехтарды, бөлімдерді, жұмыс орындарының қауіпсіздік жағдайларын, жұмысшылар орындайтын жұмыстардың зияндылық дәрежесі мен ауырлығын, еңбек шартындағы нормалардың өндірістік ортада сақталуын және еңбек гигиенасының сәйкестігін анықтау мақсатында бағалау;

2) еңбек қауіпсіздігі деп – еңбек ету процессіндегі жұмысшының қауіпсіздігін, жұмыс орнындағы еңбекті қорғау бойынша комплексті іс-шаралардың өткізілуін, жұмысшылардың қауіпті және зиянды әсерлерден қорғаныс жағдайын қамтамасыз ету;

3) қауіпсіз еңбек шарт деп - өндірістік қауіпті және зиянды факторлердің жұмысшыға әсерінің мүлдем болмауы немесе олардың қауіпсіздік нормасынан аспауына жағдай жасайтын жұмыс берушінің еңбек шарты;

4) өндірістік құрылғылардың қауіпсіздігі деп – өндірістік құрылғылардың берілген функцияны орындау барысындағы, еңбек қауіпсіздігі талаптарының шарттарына техникалық норма және жоба құжаттарындағы бекітілген сәйкестілігі;

5) өндіріс процессінің қауіпсіздігі - өндіріс процессінің қауіпсіздігі еңбек қауіпсіздігі талаптарының шарттарына техникалық норма және жоба құжаттарындағы бекітілген сәйкестілігі;

6) зиянды өндірістік фактор деп - әсер ету барысында жұмысшының еңбек ету қабілеттілігінің төмендеуіне немесе ауруға шалдығуына әкелетін өндірістік факторларды айтамыз;

7) зиянды (өте зиянды) еңбек шарты деп – кейбір өндірістік факторлардың әсер ету барысында жұмысшының еңбек ету қабілеттілігінің төмендеуіне немесе ауруына әкелетін еңбек шартын айтамыз;

8) еңбек гигиенасы - еңбек ету барысындағы санитарлы-гигиеналық шаралар және жұмысшының денсаулығын сақтауға, өндіріс ортасының кері әсерінен сақтандыруға арналған амалдар кешені;

9) еңбекті қорғау және қауіпсіздік мониторингі деп- өндірістегі еңбекті қорғау және қауіпсіздік жағдайын бақылайтын, сондай ақ республикадағы еңбекті қорғау және еңбек қауіпсіздігін болжайтын және бағылайтын жүйені айтады;

10) өндірістегі жазатайым жағдай деп – жұмыс берушінің тапсырмасымен немесе еңбек міндеттерін орындау барысында өндірістік факторлардың әсерінен жұмысшының мамандақ ауруына немесе өлімге ұшырауы, уақытша немесе тұрақты еңбекке қабілеттілігінің төмендеуі, кенеттен денсаулығының нашарлауы немесе улануы, жарақат алуын айтамыз;

11) қауіпсіздік нормалары деп - өндіріс шарттарын, биологиялық, санитарлы-гигиеналық, ұйымдастыруды қамтамасыз ету тұрғысынан қарағандағы өндірістік және еңбек процессі және басқа да нормалардың, жұмысшының еңбек ету барысындағы өмірі мен денінің-саулығын сақтауға бағытталған ережелер, шектеулер мен бақылаулардың санын және сапасын сипаттайтын көрсеткіштерді атайды;

12) еңбек шартының нормативтер деп – эргономикалық, санитарлы-гигиеналық және психофизиологиялық т.б. талаптарды, жұмыс жасауға қалыпты жағдайды қамтамасыз ететін нормативтерді айтамыз;

13) еңбекті қорғау бойынша қоғамдық инспектр деп - жалпы жұмысшылар жиналысында - кәсіподақ басшысы болмаған жағдайдағы, ұйымның кәсіподақ мүшесі бекіткен еңбек қауіпсіздігін қорғау мен қоғамдық бақылауды жүргізетін жұмысшылардан алынған өкіл;

14) қауіпті өндірістік фактор деп – әсер ету барысында жұмысшының еңбекке қабілеттілігін уақытша немес мүлдем жоғалуына (мамандық ауруына немесе еңбек етуде өнімді зақымдауына) немесе өлімге әкелетін өндірістік фактор;

15) қауіпті (өте қауіпті) еңбек шарты – белгілі бір өндірістік факторлардың әсерінен, жұмысшының еңбекті қорғау ережелерін сақтамауы салдарынан өлімге ұшырауы, жарақат алуы немесе оның денсаулығының күрт төмендеуі;

16) еңбекті қорғау деп – жұмысшының еңбек ету барысында құқықтық, социальды-экономикалық, техникалық-ұйымдастыру, санитарлы-гигиеналық, профилактикалық- емдеу, реабилитациялық және басқа да іс-шаралар мен амалдарды қоса ескергендегі денсаулығы мен өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

17) жұмысшылар өкілі – уәкіл етілген мамандандырылған жұмысшылар одағы мүшелері мен олардың бірлестігі, ал олар болмаған жағдайда Қазақстан Республикасының заңдылықтарында бекітілгендей, кезектегі басқа да ұйым өкілі;

18) өндірістік құрылғылар – машиналар, механизмдер, аппараттар және басқа техника құралдары;

19) өндірістік санитария – жұмысшыларға зиянды өндірістік факторлардың әсер етуін барынша азайтатын немесе болдырмайтын, санитарлы-гигиеналық, техникалық құралдар мен іс-шараларды ұйымдастыру жүйелері;

20) мамандық ауруы – жұмысшыда өзінің еңбек ету міндеттерін орындау барысында зиянды өндірістік факторлардың әсерінен пайда болған созылмалы немесе өткір аурулар;

21) жұмыс орны – жұмысшының қызмет ету процессіндегі өзінің еңбек ету міндеттерін орындайтын уақытша немесе тұрақты табылатын орны;

22) арнайы киім – жұмысшыны қауіпті және зиянды факторлардан қорғау үшін дайындалған киімдер, аяқ киімдер, бас киімдер, қолғаптар;

23) жеке қорғану амалдары – жұмысшыны қауіпті және зиянды өндірістік факторлардан қорғауға бағытталған амалдары;

24) ұйымдық қорғану амалдары – бірмезгілде бір немесе одан көп жұмысшыны қауіпті және зиянды өндірістік факторлардан қорғауға бағытталған техникалық амалдары;

25) еңбекті қорғау және еңбек қауіпсіздігі бойынша мемлекеттік орган уәкілетінің аймақтық бөлімшесі (ары қарай - аймақтық бөлімше) – Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сәйкес еңбектік қатынастар сферасы шегінде административтік- аймақтық уәкілеттік бірліктеріне сәйкестелген іс-әрекет жасай алатын еңбекті қорғау және еңбек қауіпсіздігі бойынша мемлекеттік орган уәкілетінің аймақтық бөлімше құрылымы;

26) ауыр физикалық жұмыс – энергия шығыны 300 ккал/час артық, қолмен тасымалданатын немесе көтерілетін ауыр жұмыс түрлері;

27) өнеркәсіптегі қауіпсіздік саласы бойынша мемлекеттік уәкіл орган - өнеркәсіптегі қауіпсіздік саласы бойынша ұсынылған уәкілеттік шегінде мемлекеттік саясатты жүргізетін, Қазақстан Республикасының орталық атқару органы;

28) еңбекті қорғау және еңбек қауіпсіздігі саласы бойынша мемлекеттік уәкіл орган (ары қарай – уәкіл орган) Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сәйкес еңбектік қатынастар іс-әрекет жасай алатын орталық атқару органы;

Еңбек қауіпсіздігінің шарттары – еңбек ету барысындағы жұмысшы денсаулығына және жұмыс жасау қабілеттілігіне әсер ететін, өндірістік факторлар ортасы мен еңбек процесстерінің жиынтығы.

 

Қазақстан Республикасы Конституциясының 18 бабында «Әр республика азаматының еңбек ету барысында қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай келетін еңбек жағдайына және жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғау құқы бар» делінген. «Еңбекті қорғау» туралы заңы, 22.01.0993ж.

«Қазақстан -2030» бағдарламасындағы Қазақстанның өркендеуі үшін ең басты салалардың бірі көлік және байланыс жүйесін дамыту болып табылады. Сондай-ақ, ауылшаруашылық аймағымен өндірістің өркендеуі үшін көліктің атқаратын міндеті зор. Дегенмен, екінші жағынан алып қарасақ, көліктен бөлінетін қауіпті және зиянды факторлар да жоқ емес. Қауіптілік, химиялық немесе биологиялық компоненттері (құрамалары) бар, адамның өмір сүру шарттарына сәйкес келе бермейтін сипаттамалар секілді энергиялық қуаты бар барлық жүйеде кездеседі. Сондықтан да, осы оқулық бойынша өнеркәсіп немесе өндіріс орны болсын, жол құрылысы саласында және теміржолдағы тасымалдау жұмыстарын жүргізу барысында, жұмыс орнындағы жұмысшылардың жұмыс жасауына үйлесімді жағдай жасау үшін керекті шамаларды есептеу арқылы анықтауға, өндірісте бөлінетін зиянды заттар түрлері мен мөлшерін анықтау тәсілдерін болжауға, жұмыс орнындағы қатерлі жағдайлардың алдын алуға, олардың барынша шамасын азайтуға өз үлесін қосады деп ойлаймын.

Қауіпті өндірістік фактор деп - белгілі бір дәрежеде, адам өміріне объектілермен процестердің тікелей немесе жанама зияндылық әкелетін құбылыстар жиынтығын айтамыз.

Еңбектің қауіпсіздігі дегеніміз - білгілі бір жағдайдағы зияндылықты болдырмау шараларын анықтаумен қатар, еңбек етушілердің қауіпсіз еңбек етуін қамтамасыз ету, соның нәтежесінде өндірістің қарқындылығын арттыру.

Еңбекті қорғаудағы негізгі және әдістемелік басқару жүйесіне байланысты:

- ҚР «Еңбекті қорғау» заңы;

- ҚР «ҚР еңбек туралы» заңы;

- «Еңбекті қорғау бойынша басты техникалық жетекшілік туралы» ҚР 25.07.1994ж. Еңбек министрлігінің қаулысы;

- «Өнеркәсіптегі еңбекті қорғау қызметі бойынша» ҚР 11.03.1994ж. Еңбек министрлігінің қаулысы;

- «Еңбек етушілердің еңбегін қорғау міндеттемесі бойынша» 3.04.1995ж.ҚР Еңбек министрлігі коллегиялар қаулысы бекітілген.

 

Қазақстан Республикасы «Еңбекті қорғау» заңынан үзінді

 

1.1. Еңбектегі құқықтық қатынастар

1.2. Еңбек шарттарының құқықтық реттелуі

1.3. Жұмыс уақыты және демалыс уақыты

1.4. Қауіпті және зиянды өндірістік факторлар және олардан қорғану амалдары

1.5. ҚӨФ-мен ЗӨФ-дан жұмысшылардың қауіпсіздігін қорғау жолдарын жіктеу

1.6. Жекешеленген және ұйымдық қорғану

 

Еңбек құқығы - еңбек қатынастарын реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады. Бұл қатынастар тараптардың әдетте жеке, ұжымдық шарттар негізінде белгілі бір еңбек қызметін жүзеге асыру жөнінде туындайтын жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы қатынастар және бұл ҚР Конституциясына негізделген еңбек туралы заңдарымен реттеледі. Ең негізгісі 1999 жылдың 10 желтоқсанында қабылданған «Қазақстан Республикасының еңбек туралы» Заңы болып табылады.

Еңбек туралы нормативтік – құқықтық кесімдердің сақталуын бақылауды Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен Ережеге сәйкес еңбек жөніндеге уәкілетті мемлекеттік органның (ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігі) мемлекеттік еңбек инспекторлары жүзеге асырады.

Аталған құқықтық- нормативтік кесімнің төмендегідей қолдану ерекшеліктері бар:

-ҚР аумағындағы еңбек қатынастарын реттеумен қатар, осы заң елімізде еңбек қызметін жүзеге асыратын шетелдіктерге және азаматтығы жоқ адамдарға да қолданылады;

- әркімнің де өзінің еңбек құқықтарын іске асыруына тең мүмкіндіктер беріледі;

- жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүлік пен қызмет жағдайына, тұрғылықты жеріне, дінге көзқарасына, сеніміне, азаматтығына, қоғамдық бірлестіктерде тұруына, сондай-ақ қызметкердің іскерлік қабілетімен оның еңбегінің нәтежесіне байланысты болмайтын басқа да мән – жайларға қарамастан, ешкімнің де еңбек құқықтары шектелуге немесе оларды іске асыруға қандай да бір артықшылықтар алуға тиісті емес;

- мәжбүрлі еңбекке тиым салынады, еңбектің осы түріне тек сот үкімі бойынша, не төтенше немесе соғыс жағдайлары жарияланған кездерде ғана жол беріледі.

Еңбекті қорғау құқығы – кәсіпорындармен, мекемелермен, кооперотивтермен, фермерлік (шаруа) шаруашылықтарымен, жеке шаруашылық жүргізуші әр түрлі тұрпаттағы ұйымдармен немесе кәсіпорындар, оның ішінде жекешеленген жалдаушылармен еңбек қатынасында тұратын барлық қызметкерлер, кооператив мүшелері, өндірістік практикадан және өндірістік оқудан өтуші жоғарғы оқу орындарының студенттері мен арнаулы орта оқу орындарының және жалпы білім беретін мектептердің оқушылары, әскери қызмет атқаруға қатысы жоқ жұмысқа тартылған әскери қызметшілер үкімінің орындалуын бақылайтын органдар белгілейтін кәсіпорындағы жұмыс кезінде сот үкімімен жаза өтеп жатқан адамдар, сондай ақ, қоғам мен мемлекет мүддесі үшін ұйымдастырылған еңбек қызметінің кез келген түріне қатысушылар еңбекті қорғауға құқылы.

 

1.2 Еңбек шарттарының құқықтық реттелуі

 

Қызметкерлер мен жұмыс берушілердің әлеуметтік – экономикалық мүдделерін реттеу үшін шарттық негіздер қолданылады. Негізгілері – келісімдер мен еңбек шарттары.

Жеке еңбек шарты дегеніміз жұмыс берушімен қызметкердің арасындағы жазбаша пошымда жасалған екі жақты келісім. Шарт бойынша қызметкер жұмыс берушінің актісін атқара отырып, белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұмысты орындауға, ал жұмыс беруші қызметкерге жалақысын және заңдар мен талаптардың келісімде көзделген өзге де ақшалай төлемдерді уақытында және толық төлеуге, еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге міндеттенеді.

Жеке еңбек шарты:

- белгісіз мерзімге;

- белгілі бір мерзімге;

- белгілі бір жұмысты орындау уақытына немесе уақытша болмаған қызметкерді ауыстыру уақытына жасалуы мүмкін. Егер шартта оның қолданылу мерзімі көрсетілмесе, шарт белгісіз мерзімге жасалған деп есептелінеді.

Заң жұмыс берушіге жеке еңбек шартын өзінің бастамасымен шартты біржақты бұзуына негіздер қарастырған (Еңбек заңының 26 бабы):

1) заңды тұлғаның таратылуы, жұмыс беруші жеке кәсіпкердің қызметінің тоқтатылуы;

2) қызметкерлердің саны немесе штаты қысқартылуы;

3) жеке еңбек шартының қолданылу мерзімі ішінде қызметкердің жеткілікті біліктілігінің болмауы немесе белгілі бір жұмысты жалғастыруға кедергі келтіретін денсаулық жағдайының салдарынан атқаратын қызметіне немесе орындайтын жұмысына сейкессіздігі байқалғанда;

4) жүктілігі және бала тууы бойынша демалыста болу уақытын есептемегенде, еңбекке уақытша жарамсыздығы салдарынан, сондай-ақ заңдарда сол ауру бойынша еңбекке жарамсыздықтан неғұрлым ұзақ мерзімі белгіленбесе, жұмысқа екі айдан астам уақыт бойы келмеген жағдайда бұзылуы мүмкін. Ауру түрлерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Еңбек қабілетін еңбекте мертігуіне немесе кәсіптік ауруға байланысты жоғалтқан қызметкердің жұмыс орны еңбек қабілеті қалпына келгенге немесе мүгедектік дәрежесі анықталғанға дейін сақталады;

5) қызметкер ұйыммен бірге басқа жерге ауысудан бас тартқанда;

6) іркіліске байланысты басқа неғұрлым жеңіл жұмысқа ауыстырудан бас тартқан жағдайда;

7) еңбек жағдайларындағы өзгеріске байланысты жұмысты жалғастырудан бас тарқанда;

8) егер қызметкер тәртіптік жаза алған болса, ол еңбек міндеттерін дәлелді себептерсіз қайталап орындамағанда;

9) қызметкер еңбек міндеттерін бір рет өрескел бұзған жағдайда еңбек шарты бұзылуы мүмкін.

10) егер қызметкердің іс-әрекеті оған жұмыс беруші тарапынан сенімнің жоғалуына негіз болса, ақшалай немесе құндылықтармен тікелей қызмет ететін қызметкер кінәлі іс-әрекет жасаса;

11) білім беру саласында тәрбиешілік міндетті атқарушы қызметкері аталған жұмысты жалғастыруға сыйымсыз моральға жат қылық жасаса;

12) жеке еңбек шартына сәйкес өзіне сеніп тапсырылған мемлекеттік, қызметтік, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мәліметтерді жария етсе;

13) басқа жұмыстарға (21 бап, осы баптың 5 тармақшасы) ауысудан бас тартқан жағдайда;

14) бұрын осы жұмысты орындап келген қызметкер сот шешімімен жұмысына қайта алынған жағдайда жұмыс берушінің бастамасы бұзылуы мүмкін.

Сонымен қатар жұмыс беруші:

-алкогольдік, нашақорлық маскүнемдік немесе өзге де түрдегі улану жағдайында жұмысқа келсе;

-еңбек қорғау ережелері бойынша емтихандар тапсырылмаған болса;

-жеке басын қорғауда жұмыс беруші берген керекті құралдарды пайдаланбаған болса;

-егер қызметкер заңдарға сейкес, дәрігерлік тексеруден міндетті бола тұрып, одан өтпесе жұмыстан шеттетуге міндетті.

Жұмыстан шеттету кезінде жалақы сақталмайды.

Еңбек шартының екінші түрі ұжымдық шарт. Ол жұмыс беруші мен кәсіподақ немесе кәсіподақ мүшесі емес қызметкерлер келіссөздер жүргізу үшін қол қойған жазбаша шарт түріндегі құқықтық кесім болып табылады (Заңның 32 – 35 бабы).

 

1.3 Жұмыс уақыты және демалыс уақыты

 

Жұмыс уақыты деп еңбек шартына сәйкес, заңмен белгіленген тиісті жұмыс уақытын айтамыз. Оның қалыпты ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауы тиіс. Он төрт жастан он алты жасқа дейінгі қызметкерлер үшін – аптасына 24 сағаттан, он алтыдан он сегіз жасқа дейін - аптасына 36 сағаттан, ал ауыр дене жұмыстарында және еңбек жағдайлары зиянды жұмыстарда істейтін қызметкерлер үшін – аптасына 36 сағаттан аспайтын, қысқартылған жұмыс күні белгіленеді. Еңбек заңы қызметкерлер үшін ұзақтығы бес күндік жұмыс аптасы, ал өндірісінің сипаты мен жұмыс жағдайларына байланысты бес күндік жұмыс аптасын енгізу орынсыз болатын ұйымдарда, алты күндік жұмыс аптасы белгіленеді. Алты күндік жұмыс аптасы (40 сағат) кезінде күнделікті жұмыстың ұзақтығы - 7 сағаттан, 36 сағат болғанда – 6 сағаттан және апталық норма 24 сағат болғанда – 4 сағаттан аспауға тиіс.

22 сағаттан бастап таңғы 6 – дейінгі уақыт түнгі уақыт болып есептелінеді (1).

Цехтағы, өндірістегі қызмет етушілер мен қызметшілердің, өндіріс участкесіндегі еңбегін қорғауды басқару, сол сала бастықтарына жүктеледі. Жұмысшылардың қауіпсіз еңбек етуін қамтамасыз етуді ұйымдастыру бойынша жетекші болып, сол өнеркәсіптің бас инженері тағайындалады. Өнеркәсіптің техникалық- ұйымдастыру қызметкерлеріне, сол қызмет саласы бойынша қауіпсіз еңбек етуді ұйымдастыру жүктеледі. Өнеркәсіп материал жағынан жауап береді, ал жұмысшылардың еңбек ету барысында алынған жарақаттарымен, денсаулығына зиян келтіретін жағдайлар болғанда қылмыстық істерге жауап беретін өнеркәсіп жетекшілері. Өнеркәсіптің қарқынды жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажетті ең басты талаптардың бірі, жұмысшыларды қауіпсіз еңбек ету әдістерімен таныстыру және оны оқыту болып табылады. Жұмысқа қабылдау алдында: жұмыс орнында бірінші және кіріспе таныстыру (инструктаж) жұмысы жүргізіледі; мамандандырылған жұмысшыларға, сол секілді осы жерде жұмыс жасауға ыңғайланған жұмысшыларға да, өнеркәсіпте еңбекті қорғау бойынша оқытулармен таныстырулар жүргізіледі; сонымен бірге жұмысшылардың білім дәрежесі мен жұмысқа даярлығы тексеріледі. Жұмыс орнындағы бірінші инструктаж жұмысшының бірінші еңбек ету күнінің жұмыс сағаты басталмас бұрын жүргізіледі, бұл әр жұмысшығы жеке-жеке жүргезілуі керек. Еңбекті қорғау бойынша білімді жетілдіру мамандандырылған жұмысшылар немесе қызметкерлер үшін үш жыл көлемінде жүргізілуі керек. Жұмысшылардың бастапқы жұмыс істеу жылдарының ұзақтығы (стажировка) локомотив шаруашылығы қызметкерлері үшін ОСТ 32.36-88 бойынша бекітілген. Бұл жағдай жұмысқа қабылданған күндегі бұйрықта да сонымен бірге тіркеу кітапшасында да көрсетілуі тиіс. Жұмыс барысында екінші рет немесе қайта, жоспардан тыс және кезекті инструктаждар жүргізіледі. Екінші рет немесе қайта инструктаж жеке- жеке белгілі бір топ мамандық жұмысшыларына үш айда бір жүргізілуі керек, бұл жағдайда тіркеу кітапшасына енгізілуі қажет.

Жоспардан тыс таныстыру жұмыстары (инструктаж) келесі жағдайларда жүргізіледі:

- еңбекті қорғау бойынша ережелер өзгергенде;

- технологиялық процестер өзгергенде;

- жұмысшылар еңбек ету барысында, соңы апатқа немесе жарылысқа әкелетін еңбекті қорғау шарттарын бұзғанда;

Жұмыс барысында жүргізілетін инструктажды наряд бойынша жұмыс жасайтындар жүргізеді. Оның алдында, жұмыс басталмас бұрын өнеркәсіп орнындағы қызметкерлер наряд жасаушы жетекшілеріне, сонан соң олар өздерінің қарамағындағы жұмысшыларға жүргізеді.

Еңбекті қоғауды оқыту жұмысшы мамандар арасында технологияның жетістіктеріне байланысты өзгерістерден кейін қалмау мақсатында және де жұмыста қауіпсіз қызмет етуді жетілдіру үшін бес жылда бір рет мамандардың білімін күшейту мақсатына жүргізіледі. Еңбек қауіпсіздігін сақтау ережесін қадағалау теміржол көлік кәсіпорындарында келесі түрлерге бөлінеді: мемлекеттік, тізімдік, орталық немесе қауымдық (общественный), ұйымдастырылған және сатылық тексеру болып. Еңбекті қорғаудағы мемлекеттік бақылау ұйымдарына Мемлекеттік электробақылау, Мемлекеттік санитарлық бақылау, МАИ, Мемлекеттік өрт бақылау, техникалық және құқықтық инспекция жатады. Тізімдік тексеруді РГП «Қазақстан темір жолы», теміржол бөлімдері және жоғарғы басқару ұйымдары жүргізеді. Қауымдық (общественный) тексеруді еңбекті қорғау бойынша кәсіподақтар, еңбек коллективі, комиссиялар және қауымдык инспекторлар іске асырады. Ұйымдастырылған тексеруді өнеркәсіп жетекшілері, шеберлер (мастера), бригадирлер, станция бойынша кезекшілер, маневровой диспетчерлер, сондай-ақ жұмысшы тобындағы үлкендер жүргізеді. Сатылық (үшсатылық) тексеруді өндіріс, бөлім жетекшілері кәсіподақ ұйымдарымен бірлесе отырып іске асырады.

Бірінші сатылық тексеру күні бойы (смендер ауысар кезеңді ескере отырып) және жұмыс басталмас бұрын күнделікті жүргізіледі. Сонымен бірге жұмыс орындары, құрылғылар, оларда жұмыс жасайтын жұмысшылардың қорғаныс жолдары (дәрежесі) тексеріледі.

Екінші сатылық тексерудің жүргізілуі айына екі реттен кем болмауы керек. Тексеру объектілері болып: бригадалар, жұмыс топтары, пост немесе өндірістің құрамына кіретін басқа бөлімшелер анықталған.

Үшінші сатылық тексеру айына бір рет жүргізіледі. Тексеру объектісі болып: өнеркәсіптің құрамына кіретін өндіріс бөлімшесі, пункттар, цех және басқа бөлімшелер жатады. Үшінші сатылық тексерілістің жүргізілу ұзақтығы үш күн. Тексерілу қорытындысы арнайы кітапшаға жазылады, тексеру нәтижесі бойынша кәсіпорындағы кездескен кемістіктер болса оларды жою жолдары ұсынылып, келешекте қайталанбау шаралары талап етіледі.

 

Еңбек құқығы дегеніміз не?

Линейное программирование

Многие задачи, с которыми приходится иметь дело в повседневной практике, являются многовариантными. Среди множества возможных вариантов в условиях рыночных отношений приходится отыскивать наилучшие в некотором смысле при ограничениях, налагаемых на природные, экономические и технологические возможности. В связи с этим возникла необходимость применять для анализа и синтеза экономических ситуаций и систем математические методы и современную вычислительную технику.

Изучением и разработкой методов вычисления оптимальных решений занимается отдел прикладной математики – математическое программирование, в котором, в свою очередь, можно выделить различные классы задач (линейное программирование, выпуклое программирование и т.д.) – для каждого из них существуют свои специальные методы решения.

Линейное программирование – является наиболее простым и лучше всего изученным разделом математического программирования. В нем рассматриваются задачи, в которых показатель оптимальности представляет собой линейную функцию от переменных задачи, а ограничительные условия, налагаемые на возможные решения, имеют вид линейных равенств или неравенств.

Целочисленное линейное программирование используется для решения задач, в которых все или некоторые переменные должны принимать целочисленные значения.

Модель – это условный образ какого–либо объекта, приближенно воссоздающий этот объект с помощью некоторого языка. В экономико-математических моделях таким объектом является экономика, а языком – специально разработанные математические методы.

Экономико-математическая модель – математическое описание исследуемого экономического процесса или объекта. Эта модель выражает закономерности экономического процесса в абстрактном виде с помощью математических соотношений.

Использование математического моделирования в экономике позволяет углубить количественный экономический анализ, расширить область экономической информации, интенсифицировать экономические расчеты.

Процедура экономико-математического моделирования заменяет дорогостоящие и трудоемкие натуральные эксперименты достаточно быстрыми и незатруднительными расчетами.

В общем виде задача линейного программирования (ЗЛП) может быть сформулирована как задача нахождения наибольшего (или наименьшего) значения линейной функции:

(1.1)

на некотором множестве , где удовлетворяют системе ограничений:

(1.2)

и, возможно, ограничениям:

. (1.3)

He умаляя общности, можно считать, что в системе (1.2) первые ограничений являются неравенствами, а последующие – уравнениями. Очевидно, этого всегда можно добиться за счет простого переупорядочения ограничений. Относительно направления знака неравенства будем предполагать, что левая часть меньше или равна правой. Добиться этого можно, умножив на (-1) обе части тех неравенств, которые имеют противоположный знак. Ограничения (1.3), вообще говоря, могут быть рассмотрены как частный случай ограничений в форме неравенств, но в силу особой структуры их обычно выделяют отдельно и называют условиями неотрицательности (или тривиальными ограничениями).

Функция (1.1) называется целевой фунцией. Следует заметить, что выбор типа искомого экстремума (максимума или минимума) носит относительный характер. Так, задача поиска максимума функции

эквивалентна задаче поиска минимума функции

.

Задачу линейного программирования, записанную в форме (1.1) – (1.3), называют общей задачей линейного программирования.

Если все ограничения в задаче линейного программирования являются уравнениями и на все переменные наложены условия неотрицательности, то она называется задачей линейного программирования в канонической форме, или канонической задачей линейного программирования.

Если же все ограничения в задаче линейного программирования являются неравенствами и на все переменные наложены условия неотрицательности, то она называется стандартной задачей линейного программирования.

Оптимальным решением или оптимальным планом ЗЛП называется решение системы ограничений (1.2), удовлетворяющее условиям (1.3), при котором линейная функция (1.1) принимает оптимальное (максимальное или минимальное значение).

По смыслу значительной части экономических задач, относящихся к задачам линейного программирования, компоненты решения должны выражаться в целых числах, т.е. быть целочисленными. К ним относятся, например, задачи, в которых переменные означают количество единиц неделимой продукции, число станков при загрузке оборудования, число судов при распределениях по линиям, число турбин в энергосистеме, число вычислительных машин в управляющем комплексе и многие другие.

Задача линейного целочисленного программирования формулируется следующим образом: найти такое решение (план) , при котором линейная функция

(1.4)

принимает максимальное или минимальное значение при ограничениях:

, , (1.5)

, , (1.6)

– целые числа. (1.7)