Герундий1. Мұхтар Әуезов туралы әңгімелеу. Мұхтар Омарханұлы Әуезов – қазақтың ұлы жазушысы, қоғам қайраткері, ғұлама ғалым, Қазақстан ғылым академиясыныңакадемигі (1946), филология ғылымдарының докторы, профессор (1946), Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері (1957). Ол қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданы жерінде 1897 жылы жиырма сегізінші қыркүйекте туған. Алғашқыда1908 жылы Семейдегі Камалиддин хазірет медресесінде оқып, одан кейін орыс мектебінің дайындық курсына ауысады. 1910жылы Семей қалалық бес кластық орыс қазына училищесіне оқуға түсіп, соңғы класында оқып жүргенде «Дауыл» атты алғашқы шығармасын жазады. Училищені 1915 жылы аяқтап, Семей қалалық мұғалімдер семинариясына түседі. Семинарияда оқып жүріп Шәкәрім Құдайбердіұлының «Жолсыз жаза» дастанының негізінде «Еңлік-Кебек» пьесасын жазып, оны 1917 жылы маусым айында Ойқұдық деген жерде сахнаға шығарады. Ресейдегі саяси төңкерістер Әуезов өміріне үлкен өзгерістер әкеледі. Ол Семейде «Алаш жастары» одағын құрып, түрлі үйірмелердің ашылуына ұйытқы болады. Жүсіпбек Аймауытовпен бірігіп жазған «Қазақтың өзгеше мінездері» аталатын алғашқы мақаласы 1917 жылы 10 наурызда «Алаш» газетінде басылды. 1918 жылы 5-13 мамырда Омбы қаласында өткен Жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның орталық атқару комитетінің мүшесі болып сайланады. Әуезов жазушы Жүсіпбек Аймауытовпен бірлесіп, Семейде «Абай» ғылыми-көпшілік журналын шығаруға қатысады. 1919 жылы семинарияны бітіріп, қоғамдық-саяси жұмысқа араласады. 1919 жылы желтоқсанның төртінде Семейдебольшевиктер билігі орнап, Әуезов Семей губревкомының жанынан ашылған қазақ бөлімінің меңгерушісі және «Қазақ тілі» газетінің ресми шығарушысы болып тағайындалады. 1921 жылы қараша айында Қазақ АКСР-і Орталық атқару комитетінің (ОАК) төралқа мүшелігіне сайланып, онда кадр мәселесімен айналысады. Сол жылы «Қорғансыздың күні» әңгімесі «Қызыл Қазақстан» журналының №3 – 4 сандарында жарияланды. 1922 жылы күзде Ташкенттегі Орта Азияуниверситетіне тыңдаушы болып оқуға түседі әрі «Шолпан» және «Сана» журналдарына жұмысқа орналасады. Осы басылымдарда «Қыр суреттері», «Қыр әңгімелері», «Үйлену», «Оқыған азамат», «Кім кінәлі», «Заман еркесі» («Сөніп-жану») әңгімелері жарияланады. 1923 жылы маусым айында Ленинград (қазіргі Санкт-Петербург) мемлекеттік университетінің қоғамдық ғылымдар факультетінің тіл-әдебиет бөліміне оқуға ауысады. 1924-1925 жылы Семейдегі мұғалімдер техникумына оқытушылыққа қалдырылды. Сонда жүріп «Таң» журналын шығарады. Онда «Кінәмшіл бойжеткен», «Қаралы сұлу», «Ескілік көлеңкесінде», «Жуандық» әңгімелері жарияланды. 1925 жылы Ленинградқа қайтып барып, оқуын жалғастырады. 1926 жылы жаз айында Семейге арнайы ғылыми экспедиция ұйымдастырып, оның материалдары негізінде жазылған «Әдебиет тарихы» монографиясы 1927 жылы кітап болып шығады. 1927 жылы жазда Жетісу өңіріне сапармен келіп, Ілияс Жансүгіровпен бірге болашақ шығармаларына материал жинайды. Ленинградқа қайтып оралысымен, осы материалдар негізінде «Қараш-Қараш оқиғасы» повесін, «Қилы заман» романын, «Хан Кене» пьесасын жазады. 1928 жылы Орта Азия мемлекеттік университетінің аспирантурасына қабылданды әрі Қазақ ағарту институтында сабақ берді. 2. Абайдың «Қараңғы түнде тау қалғып» өленің жатқа айту. Қараңғы түнде тау қалғып Ұйқыға кетер балбырап Даланы жым-жырт, дел-сал ғып Түн басады салбырап Шаң шығармас жол-дағы Сілкіне алмас жапырақ Тыншығарсың сен-дағы Сыбыр қылсаң азырақ. 3. Құрмалас сөйлем туралы түсінік беру, оның түрлерін атау, мысал келтіру. Құрмалас сөйлем — екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құралып, күрделі ойды білдіретін, мағыналық жағынан өзара байланысты біртұтас сөйлем. Қызметі жағынан оның жай сөйлемнен өзгешелігі жоқ, екеуі де ойды екінші бір адамға білдірудің құралы. Құрмалас сөйлем жасалу жолына қарай үш түрге бөлінеді: а) Салалас құрмалас сөйлем; ә) Сабақтас құрмалас сөйлем; б) Аралас құрмалас сөйлем. Құрмалас сөйлемнің белгілері: 1) кем дегенде екі жай сөйлемнен (синтаксистік компоненттен) құралып, әр сөйлемінде предикаттық қатынас болады. Кей жағдайда бастауыш айтылмағанымен, баяндауыш арқылы білініп тұрады. Ал құрмалас құрамындағы жай сөйлемнің әрбірінде баяндауыштың болуы міндетті; 2) жай сөйлемдер белгілі бір тәсілдер — баяндауыш формалары және шылаулар арқылы байланысқа түседі; 3) негізгі компоненттер — жай сөйлемдер мағынасы жағынан логикалық байланыста болып, біртұтас күрделі ойды білдіреді. 4) Құрмалас сөйлем компоненттерін өзара байланыстыруда интонацияның да айрықша қызметі бар. Алғашқы компонент аяқталмаған, ұласпалы интонацияға ие болады да, соңғысы аяқталған тиянақты интонацияда келеді. Мысалдар: 1.Күн шығып,ел тұра бастады,-Ербол әлі жоқ. 2.Уйге от жағылып еді,уй еңсесі көтеріліп,жылына бастады. 3.Ауылда түрлі шаралар,ұйымдар болып жатқан еді,-Айнұр әлі келген жок.
Герундий Gerund ['Gerqnd] Герундий – это неличная форма глагола, выражающая название действия и обладающая как свойствами глагола так и существительного. В русском языке нет соответствующей формы. Его функции в предложении во многом сходны с инфинитивом, однако он имеет больше свойств существительного.
Глагольные свойства герундия выражаются в том, что: 1. Герундий переходных глаголов может иметь прямое дополнение (без предлога): reading books – читать (что?) книги preparing food – готовить (что?) пищу 2. Герундий может иметь определение, выраженное наречием (в отличие от существительного, определяемого прилагательным): reading loudly - читать (как?) громко driving quickly – ездить (как?) быстро 3. Герундий имеет неопределенную и перфектную формы, а также формы залога – действительного и страдательного.
Всеми этими признаками обладает и причастие I (также имеющее ing -форму). Однако герундий обладает и свойствами существительного, которые выражаются в том, что герундий: 1. Может определяться притяжательным местоимением и существительным в притяжательном или общем падеже (это - герундиальный оборот): their singing - пение (чье?) их my friend’s reading – чтение (чье?) моего друга Helen(’s) coming – приезд (чей?) Хелен 2. Перед ним может стоять предлог, например: by reading - путем чтения, читая before leaving – перед уходом 3. Как существительное он может служить в предложении: подлежащим, частью составного сказуемого, дополнением, определением или обстоятельством. Примечание: Однако герундий в отличие от существительного, в том числе и отглагольного (та же ing -форма), не может иметь артикля и формы множественного числа.
Перевод герундия. Аналогичной части речи в русском языке нет, а так как он имеет признаки существительного и глагола, то в русском языке можно найти два способа его перевода: а) существительным, передающим процесс: курение, чтение; б) глаголом, чаще всего неопределенной формой (инфинитивом) – делать, а иногда, если есть предлог, деепричастием – делая. Сложные формы герундия почти всегда переводятся придаточными предложениями.
Образование герундия. Герундий образуется так же, как и причастие I: к инфинитиву без частицы to прибавляется окончание –ing, это так называемая IV-я форма английского глагола. Правила прибавления окончания -ing смотри в разделе: "Приложения. Образование и чтение –ing форм." Отрицательная форма герундия образуется с помощью частицы not которая ставится перед герундием.
Обладая свойствами глагола и существительного герундий может употребляться в функции любого члена предложения (кроме простого сказуемого): подлежащего, части составного сказуемого, дополнения, определения и обстоятельства.
В роли подлежащего герундий употребляется без предлога. Переводится существительным или неопределенной формой глагола (инфинитивом).
Может иметь при себе зависимые слова, вместе с которыми образует герундиальную группу, которая ограничивается сказуемым.
В современной разговорной речи герундий в качестве подлежащего, также как и инфинитив, обычно употребляется в конструкции с формальным подлежащим it.
В разговорной речи употребительны конструкции: it is no use, it is no good – бесполезно, it is worth / while – стоит (например: потраченного времени, усилий):
Выбор между инфинитивом и герундием после вводного it зависит от многих факторов. Например, при употреблении инфинитива речь идет о более общих фактах и положениях, а при употреблении герундия - о более конкретных, знакомых собеседнику, фактах. Поэтому герундий обычно сопровождается дополнениями или обстоятельствами, конкретизирующими ситуацию (или она ясна из контекста):
Относительно времени: инфинитив обычно ассоциируется с настоящим (и будущим), а герундий – с прошедшим временем:
В реальной разговорной речи употребляются неполные предложения:
Примечание: В последнее время инфинитив вытесняет герундий в разговорных клише, поэтому предложения с инфинитивом можно теперь услышать и при прощании:
Герундий после частицы no употребляется в указаниях-запрещениях: No talking! - Не разговаривать! No smoking! - Не курить! No littering! – Не сорить! В этом случае за герундием не может следовать дополнение, поэтому если запрещение включает дополнение, то употребляется не герундий, а повелительная форма глагола: Do not smoke here. Не курите здесь. (Здесь не курят.)
В этом случае герундий играет роль смысловой части сказуемого, следуя за глаголом-связкой to be (am, is, are, was, were,…):
При этом подлежащее должно обозначать предмет, который сам не может осуществлять действие, выраженное тем глаголом от которого образован герундий.
Если же подлежащее может выполнять действия, выраженные – ing формой глагола (IV-ой формой), то перед нами не герундий, а хорошо известная форма глагола в изъявительном наклонении – Continuous. Модель ее образования точно такая же: to be + IV (-ing).
Наиболее часто герундий употребляется в роли дополнения: прямого (без предшествующего предлога) или предложного косвенного дополнения (после предлогов). На русский язык может переводиться существительным, неопределенной формой глагола или сказуемым в придаточном предложении. Пояснение в скобках " герундий после глагола " объясняется тем, герундий в положении после глаголов, выражающих начало, конец или продолжение действия: to begin, to start – начинать, to continue, to go on – продолжать, to finish – заканчивать, to stop – прекращать почти все авторы относят к составному глагольному сказуемому, объясняя это тем, что перечисленные глаголы сами по себе не выражают полного смысла и требуют дополнения. Этот подтип называют по разному – сложное видовое, аспектное и т.д. глагольное сказуемое, а каждый из авторов дополняет список входящих в него глаголов своими, например: to want – хотеть, to like – нравиться, to try – стараться и т.д. Этот список можно продолжать еще очень и очень долго. Гораздо проще рассмотреть все эти глаголы вместе, уточнив – " герундий после глагола ".
|
