ТЭМА № 6. Сатыры Градзецкага рукапісу

Градзецкі рукапіс (ад назвы горада—Градзец Кралаве) складаецца з адзінаццаці вершаваных твораў і захоўваецца сёння ў Празе ва універсітэцкай бібліятэцы. Знайшоў рукапіс Ёзэф Добраўскі ў эпоху нацыянальнага адраджэння. У яго склад ўваходзяць: 1.Легенда пра святога Пракопа /legenda o svatém Prokopu/, 2.Плач Марыі Магдаліны /Pláč Marie Magdalény/, 3.Плач святой Марыі /Pláč svaté Mařie/, 4.Дзевяць радасцей святой Марыі /Devatero radosti svaté Mařie/, 5.Пакуты гасподні /Umučení Páně/, 6.Дзсяць запаведзяў божых /Desatero kázanie božie/, 7.Верш Слаўся Марыя /báseň Zdrávas Maria/, 8.Верш пра святога Іоана апостала /báseň o svatém Janu apoštolu/, 9.Сатыры пра рамеснікаў і чыноўнікаў /satiry o řemeslnících a konšelích/, 10.Байка пра лісіцу і жбан /bajka o lišce a džbánu/, 11.Верш пра багацея /báseň O bohatci/. Да сатырычных твораў належаць “Дзесяць запаведзяў”, “Сатыры пра рамеснікаў і чыноўнікаў”, байка пра лісіцу і жбан, верш пра багацея, якія датуюцца прыкладна 60-90-мі гг. XIV ст. і, напэўна, належаць аўтару з мяшчанскага саслоў’я—новай асобы на чэшскім літаратурным небасхіле. Сатыры аб’ядноўвае нераўнадушнае стаўленне да сучаснасці, ваяўнічасць аўтара, які актыўна звяртаецца да актуальнай праблематыкі, апісвае людзей і тагачаснае жыццё і тым самым стварае цалкам новых герояў і новы тып літаратурнага твора.

“Дзесяць запаведзяў”—даволі значны па аб’ёму твор (1196 вершаў), тэмай якога стала апісанне грахоў супраць асобных боскіх наказаў. У прадмове аўтар сцісла распавядае пра боскае паходжанне сачынення і асвятляе яго змест. Потым разглядае кожны боскі запавет і на кожны прыводзіць тры прыклады граху і грэшнікаў. Такая траістасць вельмі характэрна для сярэднявечнай паэтыкі, і такой траічнай схемы паэт прытрымліваецца на працягу ўсяго твора вельмі педантычна. Прыклады грахоў разнастайныя і часта разрастаюцца нават у анекдоты альбо цэлыя сатырычныя апавяданні. Значную ўвагу аўтар надае грахам супраць гаспадарскага парадку і сацыяльнай справядлівасці. Паэта больш цікавяць адносіны людзей да людзей, чым адносіны чалавека да Бога.

Дробныя сатыры рукапісу носяць назву “Сатыры пра рамеснікаў і чыноўнікаў”. Сюды ж адносяць байку пра лісіцу і жбан. Дробныя сатыры блізкія “Дзесяці запаведзям” апісаннямі асяроддзя і выказанымі адносінамі да жыцця. Вобраз грамадства ў абодвух твораў аднолькавы. Наватарства сатыр Градзецкага рукапісу ў першую чаргу ў ваяўнічай пазіцыі іх аўтара, які нападае на канкрэтныя і тыповыя праявы сучаснага яму паўсядзённага жыцця. Робіцца гэта з пункту гледжання новага сацыяльнага слоя, прадстаўнікі якога дагэтуль не былі прадстаўлены ў літаратуры. Аўтар імкнецца да праўдзівасці і спрабуе даваць псіхалагічныя характарыстыкі герояў. Вялікая перавага сатыр у тым, што аўтар спрабуе ацаніць сучаснасць. Над дыдактычнымі разважаннямі і сентэнцыямі ў тэкстах пераважаюць апісальныя і анекдатычныя элементы. Карціна грамадства,намаляваная ў творах, дастаткова адмоўная і непрывабная, таму што паэт малюе толькі негатыўныя з’явы. Гэтым ён моцна адрозніваецца ад сучаснай легендарнай і рыцарскай эпікі. Відавочна, што ён належыць нават не да мяшчанства (таму што чэшскае мяшчанства не было такім сфарміраваным і моцным у тыя часы, каб стварыць сапраўдную сацыяльную сатыру), а да інтэлігенцыі і яго цікавіць гарадское асяроддзе і герой-гараджанін. Астатнія сацыяльныя групы (напрыклад, шляхта) па-за ўвагай аўтара. Трэба адзначыць пэўную сувязь сатыр з традыцыяй тагачаснага прапаведніцтва (Вальдхаўзэр, Міліч).

Мова твораў заснавана на гутарковай мове мяшчан, што тлумачыцца тэматыкай і апісаным асяроддзем. Хаджэнне сатыры мелі даволі рознае. Большай папулярнасцю карысталіся “Дзесяць запаведзяў”. Тым не менш трэба высока ацаніць наавтарскі характар твораў Градзецкага рукапісу і падкрэсліць пераемнасць пазначаных ідэй у пазнейшай гусіцкай літаратуры.

Мэта практычнага занятку— ахарактарызаваць сатыры Градзецкага рукапісу як з праблемна-тэматычнага, так і з фармальна-паэтычнага пункту гледжання, высветліць гісторыка-літаратурны кантэкст.