Консолидация бел. народности (XIV-XV вв.) Особенности развития культуры бел земель в составе ВКЛ

Працэс фармиравання беларускай народнасци заняу дастаткова працяглы перыяд и адбывауся пад уплывам геаграфична-климатычных, сацыяльна-эканамичных, палитычных, царкоуна-рэлигийных фактарау, а таксама агульнаейрапейских тэндэнцый.

Беларуская мова. З моманту утварэння ВКЛ Яна меля статус дзяржаунай, хутка пашыралася и распаусюджвалася. У бел. мове есць пэуныя асабливасци, напрыклад цвердае «р», «дзеканне», «цеканне», фрыкатыуны гук «г». У гэты час бел. лит.я мова пачынае выцясняць з афицыйнага ужытку царкоунаславянскую мову. Дзяржауны статус падцверджваецца тым, што менавита на ей были написаны Статуты ВКЛ, а таксама большая частка дакументау. Развивалася бел лит.свецкага и рэлигйнага хар-ру, аднак войны 17-18 ст прывяли культуру у поуны заняпад. Адной з праяу гэтага працэса стала звужэнне ужывання бел. мовы, хутка быу зацверджаны перавод справаводства на беларускую мову. Але гэта не азначала поунага адмоулення ад бела. мовы, новы этап складвання бел. лит. мовы пачауся у 19 ст.

Рэлигия. Да сярэдзины 16 ст пераважная частка усходнеславянскага насельництва ВКЛ была праваслаунай. Усе спробы вяликих князеуутварыць у дзяржаве аутакефальную царкву скончылася няудачай, вядучая роля засталася за Маскоуским патрыярхам, таму праваслауная вера паступова стала асацыиравацца з «рускай». Аднак пасля Крэускай унии (1385) значна узрос уплыу каталицтва, якая пашыралася сярод шляхты и магнатау. У эпоху рэфармацыи з’явиуся кальвинизм. Мэтайякого было пераадоленне мижканфесиянальных размежаванасцей. Аднак у Польшчы и итве была трывалая пазицыя у каталицтва и хутка пашырылася Контррэфармацыя и пратэстанцки рух страциу падтрымку вядучых магнацких родау. Беларусы таксама рабили спробу аб”яднаць супрацьстауленыя хрысциянския канфесии. И у 1596 г была заключана Брэсцкая царкоуная уния. Нягледзячы на тое, што у 18 ст ужо палова беларусау была униятами, каталицкая царква прэтэндавала на вядучыя пазицыя, акрамя гэтага, праваслауная царква не была выцеснена з Беларуси, бо у яе была падтрымка з боку Расии. А кали яшчэ дадаць наяунасць буйных яурэйских и мусульманских абшчын, то становицца видавочнай уся стракатасць и супярэчливасць рэлигийнага жыцця таго часу.

Менталитеэт и этничная самасвядомасць. З часой старажытнасци у беларусау, як и у других народау, выпрацоувалися пэуныя адметнасци у спосабе мыслення и складу Розуму. Так, у беларусау засталося уяуленне аб рэальнасци иснавання злыхи добрых духау, вера у цудадзейную силу слоу. У делейшым тыповыми рысами нац. менталитэту стала талерантнасць (верацярпимасць), высоки узровень рэлигийнасци, патрыятызм, працавитасць.

Беларусь у складзе ВКЛ уяуляла сабой рэгиен, адкрыты для знешняга культурнага уздзеяння. Беларусы личыли, што культура Заходняй Еуропы выдатны прыклад для пераймання. Найбольш яскравами прыкладами культурных кантактау стала абавязковая адпраука дзяцей на вучобу у Еуропу. Менавита гэта спрыяла хуткаму распасюджванню магдэбургскага права, цэхавай систэмы, мястэчкау, фальваркау. Заходния майстры аднавили мураванае дойлидства. З уликам раманскага и гатычнага стыляу были узведзены магутныя замки и Гродне, Навагрудку, Лидзе, Миры и г.д. Усе большую папулярнасць стали атрымливаць гуманистычныя идэи итальянскага Рэнесансу. Першай праявай гэтага стала книгадрукаванне на роднай мове. У Беларуси гэтую справу распачау Ф. Скарына (1490-1551), яки атрымау адукацыю у Кракауским и Падуанским универсицетах. Ен выдавау книги и Празе, Вильне. На гэты ж час выпадае дзейнасць и миколы Гусоускага (1470-1533) яки з’яуляецца пачынальникам свецкай литаратуры у ВКЛ. У Кракаве выдау паэму «Песня пра зубра». У гэты час набывае силу пратэстански рух, кальвинизм. Будуюцца цэрквы, храмы. Пратэстанты актывизавали книгадрукаванне на Беларуси. Была выдадзена Библия на беларускай мове. Вядомым рэфарматарским дзеячам з’яуляецца С. Будны («Катэхизис»), В. Цяпински («Евангелле»)

Свецкая литаратура. Радзивил Сиротка пиша мемуары, у яких расказвае аб сваих вандраваннях у замежныя краины, створана «Прамова Мялешки», дзе расказваецца пра шляхту, Яна крытыкуецца, асуджаецца знишчэнне народных традыцый.

Адукацыя. Хутка развивалася адукацыйная справа на Беларуси. Найбольш высоки узровень мели калвинисцкия школы, адна з их была заснавана князем Радзивилам и карысталася значнай папулярнасцю. Другия канфесии таксама спрабавали не адставаць, адчынялися праваслауныя брацкия школы, пачали працаваць унияцкия семинарыи.

Архитэктура. Згодна з канцэпцыяй «идэальнага горада» усе будынки у горадзе павинны уяуляць цэльны ансамбль. Побач са старыми кварталами пачали узникаць «новыя гарады». У минску у гэты час з’явилися Ракаускае и троицкае прадмесце, пачау будавацца Верхни горад. Амаль поунасцю итальянскими майстрами быу перабудаваны Нясвиж. Магнацкия рэзидэнцыи, пабудаваны я у гэты час мели рэпрэзентыуны характар,: шырокия вокны, вытанчаныя вжы, арыгинальна дэкарыраваныя унутраныя интэр’еры. Так были перабудаваны Гродзенски и Мирски замки.

Мастацтва. Значныя змены з’явилися и у мастацтве. З’явилася имкненне рпазнаць чалавека, раскрыць яго унутраны свет. Мужчыны малявалися у рыцарских даспехах (партрэт Радзивила), жанчыны у багатых адзеннях (партрэты Слуцкай, Алелька-Радзивил)