Бер миллион. Я местоим. зун; за; зав; я пойду зун фида; я напишуза кхьида; я хочу заз кIанда

 

Я местоим. зун; за; зав; я пойду зун фида; я напишу за кхьида; я хочу заз кIанда. ♦ я тебя! аку за ваз вучдатIа! за ваз къалурда гьа!

ЯБЕДА 1. гъибет, фитне. 2. см. ябедник.

ЯБЕДНИК гъибетчи, фитнекар.

ЯБЕДНИЧАТЬ несов. разг. гъибетар авун, фитнеяр авун.

ЯБЛОКО ич. ♦ адамово яблоко туьтуьнин хат; глазное яблоко вилин ич (яни вил вич, адан элкъвей шар хьтинди); серая лошадь в яблоках пенек-пенек хьайи гуьг балкIан; яблоку негде упасть ккам вигьидай (кIвач эцигдай) чка авач (яни гьакьван гзаф инсанар ава).

ЯБЛОНЕВЫЙ ичин; ичин ттаран; ичин ттарарин; яблоневый сад ичин багъ.

ЯБЛОНЯ ичин ттар.

ЯБЛОЧНЫЙ ичин; ичерин.

ЯВИТЬ уст. авун; къалурун; явить милость регьим авун, мергьемет авун; явить собою пример жувалди чешне къалурун.

ЯВИТЬСЯ 1. атун, гьазур хьун. 2. арадал атун, арадиз акъатун. 3. хьун, яз хьун; явиться причиной себеб хьун, себеб яз хьун.

ЯВКА 1. атун; явка на собрание собраниедиз атун. 2. полит. явка, чинебан кIвал (чинеба политикадин кIвалах тухузвайбур сад-садав чинеба гуьруьшмиш жедай кIвал, чка).

ЯВЛЕНИЕ 1. гьал, вакъиа (дуьздал акъатай, дуьздал акъатзавай гьал, кар); обычное явление адет хьанвай кар (гьал); явления природы тIебиатдин дуьздал акъатзавай гьалар (вакъиаяр). 2. театр. атун (пьесада къугъвазвай ксарин состав дегиш тахьана сегьнедиз атун, актунин гьакI атана къугъвазвай пай, перде).

ЯВЛЯТЬ несов., см. явить.

ЯВЛЯТЬСЯ несов., см. явиться.

ЯВНО нареч. ашкара, ачухдиз, лап ачухдиз.

ЯВНЫЙ ачух, ашкара тир.

ЯВОЧНЫЙ явкадин (чинеба къведай, чинеба фидай, кIватI жедай, см. явка 2-манада). ♦ явочным порядком виликамаз ихтияр къачун герек авачир ашкара къайдада (мес. кIватI хьун, собрание авун).

ЯВСТВЕННЫЙ ачух, ачухдиз чир жедай, ашкара чир жедай, ачухдиз малум жезвай (сес, гафар).

ЯВСТВОВАТЬ несов. хкатун, арадал атун, дуьздал акъатун.

ЯВЬ ж мн. нет. гьакъикъат; это сон или явь? им ахвар яни, тахьайтIа гьакъикъат?

ЯГДТАШ гьуьрчен (гъуьрчехъандин) чанта.

ЯГЕЛЬ м мн. нет, бот., ягель, миргин хьирхьам векьер (хьирхьамар хьтин векь, хъчар).

ЯГНЕНОК кIел.

ЯГНИТЬСЯ несов. кIел хун; кIелер хун.

ЯГОДА куьлуь емиш (бязи кулерал, хъчарин жинсинин набататрал жедай некьияр, мереяр, къвакъваяр хьтин емиш). ♦ одного поля ягода лап ухшарди я, кьурди я, сад хьтинди я, са жинсининди я (са масадахъ, масабрухъ галаз).

ЯГОДИЦА сагъри, къалчах; къалчахдин пад (къалчахдин пехъ, яцIу як).

ЯГОДНЫЙ куьлуь емишрин ( см. ягода).

ЯГУАР ягуар (Америкада жедай, пеленгдиз ухшар са гьайван).

ЯД агъу, зегьер.

ЯДОВИТЫЙ 1. агъу квай, агъулу, зегьерлу. 2. пер. агъу хьтин пис туькьуьл, рикI тIардай, агъу кIвахьзавай (мес. гаф, хъел).

ЯДРЁНЫЙ 1. ири, ацIай (мес кIерец). 2. пер. сагъ, ацIай (инсан). 3. пер. сагъ, михьи (гьава).

ЯДРО 1. хвех; ядро ореха кIерецдин хвех. 2. ядро (са затIунин рикI, хвех, асул кар алай пай); ядро клетки клеткадин ядро; ядро атома атомдин ядро; ядро земли ччилин (ччилин шардин) ядро. 3. пер. ядро, асул пай, диб (са коллективдин, тешкилатдин, группадин асул кар алай пай, диб). 4. уст. тупунин гуьлле.

ЯЗВА 1. ирин къведай хер, ккар. 2. пер. азар, бала. 3. пер. туькьуьл мез авай кас.

ЯЗВИТЕЛЬНЫЙ рикI тIардай, кефиник хкIадай (хкIурдай), туькьуьл, агъу хьтин (кас, гаф, хъуьруьн).

ЯЗВИТЬ несов. 1. тIарун (рикI), рикIин тIарвал гун. 2. туькьуьл гаф лугьун, туькьуьл гафаралди рахун.

ЯЗЫК анат. мез. 2. чIал; родной язык дидед чIал 3. воен. есир (вичивай хабар кьуна герек тир малуматар чирун патал есир); захватить языка есир кьун. ♦ держать язык за зубами мез хуьн, нубат алачиз рахун тавун; длинный язык гзаф рахадайди; закусить ва я прикусить язык садлагьана кисун, гаф атIана акъвазун; прижержать язык мез хуьн, кисун; тянуть ва я дёргать за язык гужалди рахаз тун; найти общий язык сад-садан гъавурда гьатун, икьрар хьун, гаф сад хьун; язык не повернётся сказать лугьуз жедач, лугьуз мез фидач; чесать язык мецин квал кьин, гьакI рахунар авун, буш рахун; язык чешется рахаз кIанзава, меци квал къачунва.

ЯЗЫКОВЕД чIалан алим, чIалан илим кIелнавайди.

ЯЗЫКОВЕДЕНИЕ мн. нет чIалан илим (чIалар, абрун къурулуш ва мсб ахтармишдай, чирдай илим).

ЯЗЫКОВОЙ чIалан; чIаларин.

ЯЗЫКОЗНАНИЕ мн. нет. см. языковедение.

ЯЗЫЧЕСКИЙ мажусийрин, хашпересрин (гзаф аллагьриз къуллугъдайбрун).

ЯЗЫЧЕСТВО мн. нет мажусивал, хашпересвал (гзаф хашариз, гзаф аллагьриз къуллугъдай дин).

ЯЗЫЧНИК мажуди, хашперес ( см. язычество).

ЯЗЫЧНЫЙ мецин.

ЯЗЫЧОК 1. мез. 2. гъвечIи мез (сивин къавун кIанел алай гъвечIи мез хьтин якIун кIус). 3. тех. мез (мес. зенгинин къене авай).

ЯЗЬ м язь балугъ (вирин ятара жедай балугъдин са жуьре).

ЯИЧНИЦА къайгьанах, атIай какаяр.

ЯИЧНЫЙ какадин; какайрин; яичный белок какадин лаз (ладз).

ЯЙЦЕВИДНЫЙ какадиз ухшар, кака хьтин.

ЯЙЦО кака; гусиное яйцо къазран кака.

ЯК зоол. як (юкьван Азияда ва Тибетда жедай гамишдин жинсиникай къалин яргъи чIар, яргъи карчар алай гужлу са мал).

ЯКОБЫ гуя, на лугьуди; он об этом, якобы, ничего не знал адаз и кардикай гуя (на лугьуди) затIни чизвачир.

ЯКОРНЫЙ якордин, лабардин; якорь галай; якордал; якорная цепь якордин зунжур; якорная стоянка (гимияр) якордал акъваздай чка, см. якорь).

ЯКОРЬ м якорь, лабар (яргъи зунжурдихъ галай къармахар авай пац хьтин залан ракь; гимияр акъвазрун патал ам гьуьлуьн кIаниз вигьена накьварик кукIурда); бросить якорь лабар (якорь) вигьин (яни якорь гьуьлуьз вигьена гими акъзазрун).

ЯКШАТЬСЯ несов. разг. дуствал авун, дуст яз хьун.

ЯЛИК луьткве.

ЯЛОВЕТЬ несов. чIуруз амукьун (мес. ккал бугъаз тахьана).

ЯЛОВЫЙ чIуру, чIуруз амай ♦ яловая корова чIуруз амай ккал.

ЯМА 1. фур. 2. пер. уст. зиндан, дустагъ, дустагъхана.

ЯМБ лит. ямб (шиирда ударение кьведлагьай слогдал алай кьве слогдикай ибарат тир стопа).

ЯМКА, ЯМОЧКА 1. гъвечIи фур. 2. легъв.

ЯМЩИК уст. ямщик (виликди почтунин тройка, араба гьалдай къуллугъчи).

ЯНВАРСКИЙ январдин.

ЯНВАРЬ январь (варз).

ЯНТАРНЫЙ 1. кагьрабадин; кагьрабайрин. 2. кагьрабадин хьтин; кагьраба хьтин; кагьрабадин ранг алай; янтарный цвет кагьрабадин хьтин) ранг.

ЯНТАРЬ м кагьраба.

ЯПОНСКИЙ 1. Япониядин. 2. японрин, япон; японский язык япон чIал.

ЯРКА шек (кIел хун тавур шек хеб).

ЯРКИЙ 1. гужлу, къати; яркий свет гужлу (къати) экв. 2. гужлу экв гудай (ийидай), гужлу ишигъ (нур) гудай, вилин ишигъ тухудай; яркий снег гужлу нур гудай жив, вилин ишигъ тухудай жив; яркая эвезда гужлу экв ийидай (нур гудай, ишигъ гудай) гъед. 3. къати, туьнт, лап ачух, акъатай (ранг). 4. пер. лап ачух; яркий пример лап ачух мисал. 5. пер. гужлу; яркий талант гужлу зигьин.

ЯРЛЫК ярлык (са затIунин тIвар, кьадар, сорт, къимет ва мсб кхьенваз а затIунал алкIурнавай чар).

ЯРМАРКА ярмарка (ярмунка, межера, вахт-вахтунда тешкил ийидай еке базар).

ЯРМАРОЧНЫЙ ярмаркадин.

ЯРМО 1. вик. 2. пер. вик, зулум, залан ппар, лукIвал.

ЯРОВИЗАЦИЯ мн. нет яровизация авун, гатфаринбруз элкъуьрун (тумар фад экъечIна, фад битмиш жедайвал, мес. зулун техилдин тумар гатфариз цана гатуз битмиш жедайвал, абур виликамаз кьилди тегьерда расун).

ЯРОВИЗИРОВАТЬ сов. и несов. яровизация авун, гатфаринбруз элкъуьрун ( см. яровизация).

ЯРОВОЙ гатфарин; яровая пшеница гатфарин (гатфариз цана гьа гатуз бегьер вахчудай) къуьл.

ЯРОСТНЫЙ 1. пис хъел квай, хъилев ацIай, ажугълу. 2. пер. гзаф къати; гзаф гужлу; пехъи; яростная атака гзаф гужлу (къати ) гьужум.

ЯРОСТЬ ж мн. нет 1. пис хъел, ажугъ, гъазаб; ажугълувал. 2. пер. къативал, пехъивал (мес. гарун).

ЯРУС 1. къат, жерге; уложить мешки в три яруса шешелар пуд жергеда къат-къат эцигун. 2. театр. ярус (мертеба, гьава); ложа второго яруса кьведлагьай ярусдин (мертебадин) ложа

ЯРУСНЫЙ 1. ярусдин; ярусные ложи ярусдин ложаяр. 2. къат-къат, къатарин; ярусное расположение къат-къат эцигун.

ЯРЫЙ 1. пехъи, пис ажугълу; ярый враг пис ажугълу (пехъи) душман. 2. кIеви, къати; ярый сторонник кIеви терефдар.

ЯСАК ист. дегьек (куьгьне заманди шейэралди гудай харж).

ЯСЕНЬ м цуцун ттар.

ЯСЛИ¹ ед. нет тIун (тIунан кьилсл алай векьер твадай чапар, араяр авай, лашарин гурар хьтинди).

ЯСЛИ² ед. нет ясли; детские ясли, аялрин ясли (дидеяр кIвалахдал алайла таза аялар хуьдай чка).

ЯСНЕТЬ несов. ачух хьун.

ЯСНО 1. нареч. ачухдиз. 2. в знач. сказ. ачух я; ашкара я. З. гьелбетда.

ЯСНОВИДЕНИЕ мн. нет, уст. къвезмай (жезмай) кар акун, къвезмай кар чир хьун, аян хьун.

ЯСНОВИДЕЦ уст. къвезмай (жезмай) кар аквадайди, къвезмай кар чир жедайди.

ЯСНОВИДЯЩИЙ къвезмай (жезмай) кар аквадай, къвезмай кар чир жедай.

ЯСНЫЙ 1. ачух, экуь (мес. рагъ, варз). 2. ачух, михьи, алахьай (гьава, цав). 3 ачух (месэла, затI). 4. ачух, ашкара; ачухдиз аквадай, ачухдиз кьатIуз жедай. ♦ ясное дело разг. гьелбетда.

ЯСТВА мн. уст. недай няметар, недай затIар.

ЯСТРЕБ чинеруг.

ЯСТРЕБИНЫЙ 1. чинеругдин. 2. пер. чинеругдин хьтин ажугълу, пис. 3. пер. чинеругдин хьтин какур, юкь экъисай (мес. нер).

ЯХОНТ якъут (къаш, багьа къван).

ЯХОНТОВЫЙ якъутдин; якъут авай (тупIал).

ЯХТА яхта (1. спортдин патахъай елкен алай чIехи луьткве. 2. спортдин ва я гьакI гьуьлел къекъуьн патал гъвечIи гими).

ЯХТ-КЛУБ яхт-клуб (цин спортдин организация).

ЯЧЕЙКА 1. тIеквен, вил ( см. ячея). 2. пер. ячейка (са тешкилатдин гъвечIи пай, группа, мес. партиядин ячейка).

ЯЧЕЯ тIеквен; вил; сотовая ячея виртIедин рекъинин вил (тIекIвенрикай сад); ячея невода балугъар кьадай чилинин вил (вилерикай, тIеквенрикай сад).

ЯЧМЕННЫЙ мухан; ячменное поле мухан ник; ячменный хлеб мухан фу.

ЯЧМЕНЬ¹ м мн. нет. бот. мух.

ЯЧМЕНЬ² м мухатIил (вилин кьебекьдал экъечIдай).

ЯЧНЕВЫЙ 1. мухан; ячневая крупа мухан чIахар. 2. мухан чIахарин; ячневая каша мухан чIахарин хапIа.

ЯШМА мин. яшма (жуьреба-жуьре рангарин гуьрчег са къван).

ЯЩЕР 1. зурба чурчул (Африкада ва Азиядин кьиблепата жедай 2. уст. см. ящерица.

ЯЩЕРИЦА чурчул (хуьрлуьнкI, къвершил).

ЯЩИК ящик (яшикI). ♦ откладывать в долгий ящик яргъал вигьин (са кар, месэла).

ЯЩУР мн. нет дабакь (маларин сивер акъатдай, кIвачер дабакь жедай, хирер жедай азар).

 

 

бер миллион