Тақырып 9. Стандарттық калькуляциялау

 

1.«Стандарт - кост» жүйесі шығындар есебі мен өзіндік құнды калькуляциялаудың нормативтік әдісінің негізі ретінде

2.Стандарттық өзіндік құн алгоритмі

3.Нақты үстеме шығындарды стандарттық шығындармен салыстыру

 

Шығындарды нормативтік анықтау әдісі XX ғасырдың басында АҚШ-та пайда болды. Алғашқы рет шығындарды нормативтік анықтаудың толық қолданылатын жүйесін 1911 жылы АҚШ-та Ч Гариссон әзірлеп енгізді. «Стандарт-кост» жүйесін нарықтық экономикасы дамыған елдердің көп жетекші фирмалары кең пайдаланады.

«Стандарт-кост» термині стандарттық өзіндік құнды білдіреді. «Стандарт» деген сөз өнім бірлігінің өндірісі үшін қажетті материалдық және еңбек шығындарын немесе өнім бірлігінің өндірісі үшін алдын-ала есептелген материалдық және еңбек шығындарын білдіреді, ал «Кост» деген сөз – бұл өнім бірлігін жасау үшін жұмсалатын өндірістік шығындардың ақшалай түрі.

«Стандарт-кост» жүйесінде норма-стандарт әзірлеу, өндіріс басталғанға дейін стандартты калькуляция жасау мен стандарттан ауытқу жеке бөлінген нақты шығындарды есептеу қарастырылған. «Стандарт-кост» жүйесі шығындарды келесі шығыстардың баптары бойынша алдын-ала нормалауға (өндірістік процесс басталғанға дейін) негізделеді:

- негізгі материалдар;

- негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы;

- өндірістік үстеме шығыстар (қосалқы жұмысшылардың еңбекақысы, қосалқы материалдар, желгерлік төлем, жабдықтардың амортизациясы және т.б.).

«Стандарт-кост» жүйесі бойынша өндірістік шығындар мен өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын есептеу техникасы басқа есептеу әдістерімен салыстырғанда анағұрлым оңай, өйткені стандарттық өзіндік құн карточкалары өндірістік шығындардың нормативтік саны алдын-ала көрсетіліп басылып шығарылады, осының арқасында тапсырыстар, өнім түрлері бойынша өндірістік шығындарды қайтадан есептеуге жол берілмейді және олардың көлемдерін бақылауға мүмкіндік береді.

Материалдың қосымша қажеттілігіне қызыл немесе күлгін түсті айрықша белгісі бар қосымша талап жазылады, бұл материалдар бойынша стандарттан ауытқуды білдіреді. Осы талаптардың негізінде өндірістік бөлім материалдардың санының өзгеруі туралы есеп жасайды. Есептің бір данасы фирманың басшылығына, ал екінші данасы – калькуляциялық бөлімге материалды қосымша алудың себебі көрсетіліп табыс етіледі.

«Стандарт-кост» жүйесі шетелдік практикада нормативтік актілермен тәртіптелмеге, сол себептен стандартты белгілеу пен есептік регистрлерді жүргізуге қатысты біртұтас әдістеме жоқ. Американдық фирмаларда шығындардың баптары бойынша стандарт белгілеуге қатысты әр түрлі тәсілдемелер қолданылады. Әр бір фирма барынша жоғары пайда алуды қамтамасыз ететін өзінің стандарттарын белгілейді.

АҚШ-та әр түрлі стандарт түрлері пайдаланылады, олар мыныдай топтарға бөлінеді:

1. Есепке қабылданатын бағалардың деңгейіне сәйкес:

– мінсіз– материалдардың ең қолайлы бағалары, қызметтердің тарифтері, еңбекақы ставкалары мен үстеме шығыстардың сметалық ставкалары қарастырылады;

– қалыпты стандарт – экономикалық цикл бойы орташа бағалар бойынша есептеледі;

– ағымдағы – белгілі бір есепті кезеңнің де, күтілетін де, сондай-ақ осы кезеңде қолданылатын бағалардың негізінде есептеуді қарастырылады;

– базистік стандарттар – жылдың басында белгіленген және жыл бойы өзгермейтін стандарттар, әдетте олар бағалар индексін есептеу үшін қолданылады;

2. Қуатты пайдалануға сәйкес:

– теориялық – олар жақсы немесе мінсіз орындалғанда қол жеткізуге болатын. Олар кәсіпорынның мақсаты болып табылады, қуатты толық пайдалануға негізделеді, онда ақауға, бос тұрып қалуға, бүлінуге жұмсалатын уақыт шығыны көзделмейді;

– өткендегі орташа орындау стандарты – статистикалық деректер бойынша есептеледі және оған ақау мен бүлінуге жұмсалатын уақыт, яғни өткен кезеңдегі орын алған барлық кемшіліктер кіреді;

– қалыпты пайдалану стандарты – болашақтағы кезеңдегі күтілетін қиындықтың орташа деңгейі қарастырылады.

3. Өнім шығару көлеміне сәйкес:

Өнім шығару көлемі стандарт әзірлеудің тәсілдемелеріне көп әсер етеді. Өнім шығару көлеміне сәйкес стандарттар: теориялық, практикалық, қалыпты және болжамды болады.

Теориялық стандарттар кәсіпорынның теориялық қуатымен анықталады. Олар бір жолы қол жеткізімді не болмаса қол жеткізілмейтін болуы мүмкін.

Практикалық – жақсы орындалғанда қол жеткізуге болады, өнім шығарудың нақты қол жеткізімді деңгейіне негізделеді және бұл жағдайда шарасыз ысырапқа жол беріледі.

Қалыпты – цикл ішіндегі өндірістің жоғары және төмен көлемінің орташа мөлшеріне сәйкес өнім шығарудың қол жеткізілетін деңгенйінде есептеледі.

Болжамды – өнім шығарудың болжамды шығару кезінде нақты өндіріс жағдайының негізінде есептеледі.

Фирма қабылдаған стандарттар бухгалтерияда өндіріс процесі басталғанға дейін стандартты өзіндік құн карталарына талдап қорытылады. Карталар осы бұйымды, тапсырысты жасауға қатысатын өндірістік бөлімшелерде бұйым, тапсырыс бойынша жасалады. Картада материалдардың, жұмыс күші мен үстеме шығыстардың стандартты құны көрсетіледі.

Материалдардың стандартты құны екі элементтен: материалдардың саны мен олардың бағасынан тұрады. Материалдардың шығыс нормаларынан ауытқудың пайда болу себептері бойынша талданады. Ауытқу бағалардың өзгеруінің, нақты пайдаланылған материалдың саны мен сапасының белгіленген нормативке сәйкессіздігінің, материалдың құрылымының өзгеруінің (өндірісте бастапқы материал ретінде екі және одан көп шикізат пен материалы түррінің пайдаланған жағдайда) есебінен орын алуы мүмкін.

Жұмыс күшінің стандарттарына келесі екі элемент: жұмыс күшінің сағаттағы стандарттық шығындары мен сағаттық төлемнің стандарттық тарифі кіреді.

Еңбекақы жөніндегі ауытқу стандартта қарастырылған жұмыс істелген уақыт пен тарифтік ставканың санының өзгеру нәтижесінде пайда болады. Тарифтердің өзгеру салдарынан еңбекақының ауытқуы деп нақты және стандартты тарифтердің арасындағы айырмашылықтың нақты жұмыс істелген сағаттың нақты санына көбейтіндісін білдіреді. Осындай ауытқу еңбегі жоғары төленетін жұмысшыларды төменгі тарифтік ставкалар бойынша төленетін жұмысқа ауыстырған кезде және керісінше төмен тарифтік ставкалар бойынша төленетін жұмысшыларды неғұрлым жоғары стандарттық бағалар бойынша төленетін жұмысқа ауыстырған кезде, мерзімнен тыс және басқа да қосымша жұмыстарды төлеген кезде пайда болады.

Жұмыс істелген уақыттың өзгеру есебінен еңбекақының ауытқуы стандартты сағаттық тарифтік ставканы жұмыс істелген және стандартты сағаттардың арасындағы айырмаға көбейту арқылы анықталады.

Өндірістік үстеме шығыстардың стандарты сметаның негізінде белгіленеді.

Өндірістік үстеме шығыстардың құрамында шығарылатын өнімнің көлеміне тәуелді өзгермелі шығыстармен қатар тұрақты шығыстар да: өндірістік негізгі қорлардың тозуы, басқарушылық қызметкерлердің еңбекақысы, зерттеуге, жарнамаға жұмсалатын шығыстар мен басқа да шығындар болады.

Осы шығындар шығарылатын көлімне тәуелді емес болғандықтан, олар бойынша өнім шығару жоспары орындалмағанда үстеме шығыстар бойынша стандартты шығындардан теріс ауытқу және өнімнің жоспарланған көлемімен салыстырғанда оның көлемі өскенде оң ауытқу пайда болуы мүмкін.

Үстеме шығыстар бойынша ауытқу еңбек өнімділігіне, өндірістік қуаттарды пайдаланудың тиімділігіне және осы шығыстардың сметасының сақталуына тәуелді.

Американдық фирмаларда «Стандарт-кост» жүйесінің әр түрлі нұсқалары пайдаланылады. Бір нұсқада шығындар «Өндіріс» шотының дебетінде стандартты құн бойынша жиналады, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс стандартты құн бойынша бағаланады. Стандартты шығындардан ауытқу «Ауытқу» шотында бөлек есептеледі.

Екінші нұсқада «Өндіріс» шотының дебетінде барлық нақты шығындар есептеледі, ал осы шоттың кредитінен дайын өнім стандарттық құн бойынша есептен шығарылады. Аяқталмаған өндіріс стандартты құн бойынша есептеледі.

Екі нұсқада «Стандарт-кост» жүйесі бойынша өнім бірлігінің өзіндік құны тұрлаулы стандарттың базасында алдын-ала анықталады. Американдық фирмалар стандартты шығындардан ауытқуды өнімнің өзіндік құнына жатқызбайды, «Сатылған өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны» шотына есептен шығарады.

«Стандарт-кост» жүйесіне мынадай ерекшеліктер тән:

Біріншіден, қаражатты жұмсаудағы ауытқуды анықтау бухгалтерлік жазбалардың құжаттамасы емес арнайы шоттардағы бухгалтерлік жазбаларға негізделеді.

Екіншіден, бухгалтерлік есепте анықталған ауытқуларды барлық компаниялар емес, ағымдағы стандарттарды пайдаланатын компаниялар ғана көрсетеді.

Үшінші ерекшелік ретінде ауқытқуларды есептеуге арналған – калькуляция баптары мен ауытқу факторлары бойынша арнайы жинақтамалы шоттарды жеке бөлуді атауға болады.

Американдық фирмаларда шығындарды басқару мақсатында ауытқуды есептеу мәселесін шешкен кезде ауытқуды есептеу үшін олардың қаншалықты маңызды екенін; өндіріс шығындарын талдау мен басқарушылық шешім қабылдаған кездегі осы ауытқулардың маңыздылығы қарастырылады.

Негізгі әдебиеттер:

1. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет (Перевод англ.Под ред Н.Д. Эрнашвили) М. Аудит, Юнити, 2002

2 Друри К. Введение в управленческий и производственный учет М.Аудит, 2004

3. Карпова Т.П. Управленческий учет М.Аудит Юнити, 1998

4. Управленческий учет – пособие, разработанные на основе стандартов бухгалтерского учета.Алматы, ЮСАИД КАРАНА, 1999

4. Хорнгрен Ч.Т., Фостер ДЖ. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект М.Фин. и статистика 2000

5. Хорнгрен Ч.Т., Фостер ДЖ. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект М.Фин и статистика. 2005

Қосымша әдебиеттер:

1. Управленческий учет – пособие, разработанные на основе стандартов бухгалтерского учета.Алматы, ЮСАИД КАРАНА, 2002

2. Хорнгрен Ч.Т., Фостер ДЖ. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект М.Фин. и статистика 2002

3. Хорнгрен Ч.Т., Фостер ДЖ. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект М.Фин и статистика. 2005

4. Энтони Р. Рис Д. Учет: ситуации и примеры. М:Фин и статистика 2006

5. Яругова А. Управленчесий учет: опыт экономически развитых стран. М: Финансы и статистика, 2001.

Тақырып 10. Өзіндік құн мен шығындардың толық үлестіру бойынша (абзорпшн-костинг) және айнымалы шығындар бойынша калькуляциялау

 

1. Шығындарды толық үлестіру бойынша (абзорпшен - костинг) және айнымалы шығындар бойынша калькуляциялау

2.Шығындар есебі әдісінің өзіндік құнға, пайдаға және өндірістік қорларды бағалауға әсері

3.Операциондық пайданы есептеу тәртібі

4.Маржиналдық және толық шығындар есебін қолдану арқылы ұйымдардың пайдасы мен залал есебі

 

1. Шығындарды өнімнің (орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына толық енгізу тұрғысынан толық өзіндік құн есебінің жүйесі шығындарды тиімді басқаруға қажетті ақпаратпен толық қамтамасыз етпейді. Сондыктан халықаралық практикада "директ-костинг" шектеулі өзіндік құн есебі жиірек қолданыла бастады.

Бұл жүйені шығын объектілері бойынша толық емес, шектеулі өзіндік құн жоспарланатын және ескерілетін калькуляциялауға баламалы, дәстүрлі отандык әдістердің бірі деп қарауға болады. Бұл жағдайда өзіндік құн тек өзгермелі шығындар бөлігінде ғана ескеріледі және жоспарланады. Шығындардың қалған бөлігі (тұрақты шығындар) калькуляцияға енгізілмейді, оқтын-оқтын есепті кезең ішіндегі қаржылық қорытындыларға есептен шығарылады. Өзгермелі шығындар бойынша сондай-ақ қорлар, қоймадағы дайын өнім қалдықтары және бітпеген өндіріс бағаланады.

Мұндай әдетті іс жүзінде қолданған алғашқы кезеңдерде өзіндік құнға тек тікелей шығыстар кіргізілетін, ал жанама шығыстардың барлық түрлері тікелей қаржылық қорытындыларға есептен шығарылатын. Сондықтан мұндай жүйе "директ-костинг" (тікелей шығындар есебі жүйесі) деген атқа ие болды. Кейіннен "директ-костинг" өзіндік құн тікелей өзгермелі шығыстар бөлігінде ғана емес, өзгермелі жанама шығындар бөлігінде де есептелетін есептік жүйеге өзгеріп, айналды, ауысты. Соған орай атауда біраз шарттылыққа жол берілген.

Қысқартылған өзіндік құн есебінде тұрақты жалпы өндірістік және жалпышаруашылық шығыстар есепке қатыспайды. Мұндай шығыстар өнім түрлеріне бөлінбей, жалпы сомамен өткізілген өнімнің өзіндік құнына толығымен кіргізіледі және есепті кезең соңында сенімді өткізуден түскен түсімді азайту үшін тікелей есептен шығарылады.

"Директ-костинг" жүйесінің негізіне салынған басты принцип - өзгермелі және тұрақты шығындарды жеке есептеу мен тұрақты шығындарды есепті кезеңнің зияны деп тану.

Бұл жүйе әрқилы елдерде әр түрлі аталады. Германия мен Австрияда "бірен-саран шығын есебі" немесе жабу сомасы; Ұлыбританияда - "маржиналды шығындар есебі"; Францияда -"маржиналды есеп"термині қолданылады.

"Өзгермелі", "тұрақты, "жартылай өзгермелі", "жартылай тұрақты" терминдері өндірістік қызмет көлемін өзгертуде шығындар тәртібіне сипаттама беру қажет болған жағдайларда айырмашылыктарды айқындағанда қарастыралатын уақыт кезеңін ескеру қажет. Ұзақ уақыт мерзімі үшін (бірнеше жыл барлық) шығындар өзгермелі болады. Қысқа уақыт (бір жыл) үшін шығындар тұрақты немесе өндіріс өзгерістеріне қарай өзгермелі болады. Бұл жиынтық өзгермелі шығындардың өндіріс көлеміне желілік байланыстың барлығы туралы жорамал.

Өзгермелі шығындар - тұтастай алғанда өндіріс көлемі өзгеруіне тура сайма-сай өзгереді, бірақ өнім бірілігіне шаққанда (кесімді еңбекақы, материалдар, отын, технологиялық қажеттіліктерге электр энергиясы) тұрақты болып табылады.

Тұрақты шығындар өндіріс көлеміне қатысты өзгермейді, бірақ өнім бірлігіне есептегенде өзгереді.

Алайда шығындардың көпшілігі жартылай өзгермелілерге (араласқа), біреуі үлкен деңгейде, басқалары өз деңгейде өндіріс көлеміне байланысты қатысты болады.

Өзгермелі шығындардың түрлері:

• тікелей материалдық;

• тікелей еңбек;

• технологиялык мақсаттарға жұмсалатын.

Тұрақты шығындарға:

• жалпышаруашылық мақсаттағ негізгі құрал-жабдықтардың амортизациясы;

• басқару қызметкерлерінің еңбекақысы;

• жал төлемі;

• басқару шығыстары басқа баптарының көпшілігі (басқару құрамына транспорттық қызмет ету, күзет, кеңсе тауарлары және т.б.).

Аралас, яғни жартылай өзгермелі, жартылай тұрақты шығындарға:

• материалдық-техникалық қызмет ету;

• телефон шығындары;,

• жылытуға шығын шығару.

Басқарудың «директ-костинг» технологиясының мәні өндіріс шығындарын калькуляциялау мен өндіріс көлемін шығын және кірістермен байланыстыру арқылы пайданы есептеу тәсілдемесіне негізделеді. Бұл үшін (жеткілікті дәрежеде шартты түрде) жинақталған шығындарды тікелеймен ұқсастырылатын өзгермелілерге және жанамамен ұқсастырылатын тұрақтыларға бөледі. Өндірістік шығыстарды саралау (дифференциялау) пайда, көлемінің өнімді өткізу көлеміне байланыстылығын анықтауға және осы негізде өзіндік құнды басқаруға мүмкіндік береді.

Тікелей шығындарды дайын бұйым түрлері бойынша жинақты қорытады, жанамаларды - жеке шотта жинайды және олар пайда болған есепті кезеңнің жалпы қаржылық нәтижелеріне есептен шығарады. Егер әрбір бұйым бойынша түсім сомасынан өзгермелі шығындарды шығарып тастаса, онда осы бұйым бойынша маржиналды, табыс (брутто-пайда) аламыз. Барлық бұйым бойынша брутто-пайда қосындысында тұрақты шығындардың жалпы шамасын жабуға арналған пайданың жалпы сомасын аламыз.

Өзіндік құнды "директ-костинг" жүйесі бойынша калькуляциялау технологиясы өндірістің кез келген өндіріс көлеміндегі тұрақты шығыстардың өзгермейтін шамасын көздейді.

Осыған орай, бұл жүйенің бір қатар жорамалдары бар: өзіндік құнды "директ-костинг" жүйесі бойынша калькуляциялау тұрақты шығыстардың өндірістің кез келген көлемінде өзгермейтін шамасын алдын-ала қарастырады, сондықтан басқару есебінде негізгі назар тұрақты шығыстарға аударылады. Барлық деңгейдегі менеджерлер оларға бақылауды қамтамасыз етуге тиіс.

"Дирекг-костинг" жүйесінің бірнеше айрықша ерекшеліктері бар:

• өндірістік шығындар өзгермелі шығындарға (тікелей) және тұрақты шығындарға бөлінеді;

• өнімнің өзіндік құнын шектеулі шығындар бойынша калькуляциялау;

• кірістер туралы есепті жасаудың көп сатылығы.

Бұл жүйе өнімді өткізуге бейімделген. Өткізу көлемі үлкен болған сайын, кәсіпорын пайданы көп алады. Дайын өнім мен бітпеген өндірісті тек өзгермелі (тікелей) шығындар бойынша бағалайды, ол кәсіпорынды өткізу көлемінің ұлғайту мүмкіндіктерін іздестіруге түрткі болады.

"Директ-костинг" жүйесі жағдайында операцияларды бухгалтерлік шоттарда көрсету тәртібі мынадай. Тікелей шартты-өзгермелі шығыстар бухгалтерлік есепте 900 "Негізгі өндіріс" және 920 "Қосалқы өндіріс" шоттарында жиналады. Жанама шартты-өзгермелі шығыстар алдын-ала 930 "Қосымша шығыстар", шотында жинақталады, сосын ай сайын 904 "Негізгі өндірістің қосымша шығыстары және 924 "Қосалқы өндірістің қосымша шығыстары" шоттарына көшіріледі. Жалпы басқару мен шаруашылық шығындары бөлігіндегі шартты-тұрақты шығыстар 821 "Жалпы және әкімшілік шығыстар", шотында, ал өткізу шығыстары бөлігінде 811 "Дайын өнімді өткізу бойынша шығыстар" шоттарында көрсетіледі.

Өнімнің, аяқталған өндірістің және қоймаға берілгендердің өзіндік құнының нақты сомасы 900 "Негізгі өндіріс" шотынан 221 "дайын өнім" немесе 801 "Өткізілген дайын өнімнің (тауардың, жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құны" шоты дебеттеріне көшіріледі.

811, 821, 831 шоттарында жиналған шартты-тұрақты шығыстар әрбір есепті кезеңнің соңында толығымен 571 "Жиынтық табыс (зиян)" шотынан жиынтық табысты азайту үшін есептен шығарылады.

Маржиналды табыс - өзгермелі шығыстар бойынша есептелген өнімді сатудан түскен түсім мен оның толық емес өзіндік құны арасындағы айырма. Маржиналды табыс құрамына кәсіпорынның пайдасы мен тұрақты шығындары кіреді. Маржиналды табыстан тұрақты шығындарды шегергеннен соң операциялық пайда көрсеткіші жасалады.

 

2. Өзгермелі шығындар бойынша өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың маңызды сәті шығындар мен пайданың оңтайлы арақатынасын есептеуге арналған акпаратты жасайтын өндірістің зиянсыздықты талдаумен калькуляциясының байланысы болып табылады.

Өзгермелі шығындар бойынша өзіндік кұнды калькуляциялау бұйым бағасы деңгейіне, бизнестің әр қилы сегментінің өнімділігін ынталандыруға елеулі ықпал етеді.

Стандартты "директ-костинг" – кәсіпорынның түпкілікті мақсатына - таза пайда алуға жету жүйесі.

"Директ-костинг" артықшылықтары:

• өзіндік құнды жарым-жартылай калькуляциялаудың қарапайымдылығы мен объектілігі, өйткені тұрақты шығынды шартты түрде бөлудің қажетгілігі болмай қалады;

• өзіндік құнды әр түрлі кезендердің өзгермелі шығындары, абсолютті және салыстырмалы маржа бойынша салыстыру мүмкіндігі;

• шығаруды ұлғайту үшін тиімділігі мол бұйымды анықтау;

• өзгермелі шығыстарды, өткізу бағаларын және шығарылатын өнім құрылымын өзгерту нәтижесінде пайда өзгерісін бақылау мүмкіндігі;

• тұрақты шығыстардың шамасын жедел бақылау үшін жағдайлар жасау, өйткені толық өзіндік құн есебінде қосымша шығыстардың бөлінбеген сомасының белігі бір кезеңнен екіншісіне көшеді, сондықтан бақылау нашарлайды;

• есептің талдаушылық мүмкіндіктерін кеңейту, өйткені есеп пен талдаудың тығызды бірігу-кірігу процесі жүреді;

• "директ-костинг" жүйесі принциптерін басқару есебінің басқа жүйелерімен үйлестіре қолдану.

Бұл жүйеде мынадай кемшіліктер бар:

• шығындарды тұрақты және өзгермелі деп бөлудегі қиыншылықтар, бұл нәтижелерге әсерін тигізеді;

• кәсіпорынның көпшілігіне толық шығындар шамасы туралы ақпараттың бар болуы, ең алдымен, бұйымның бағасын белгілеу үшін қажеттігі, өйткені ұзақ мерзімді жоспардағы бағада кәсіпорынның барлық шығындарын жабуды қамтамасыз ету қажет. Толық өзіндік құн туралы мәлімет жоқ болса, бұл шартты сақтамаудың тәуекелділігі зор.

Сонымен, «директ-костинг» өзгермелі (не болмаса бірен-саран) шығын категориясына негізделенетін басқару есебі жүйесі. Бұл жүйенің алқылықтары жоқ емес, бірақ толық есеп пен шығындарды бөлу жүйесімен салыстырғанда, біраз артықшылықтары да бар. Олардың бірін тандау, ең алдымен сол немесе басқа жүйені қолданудың іс жүзіндегі пайдасына байланысты болады.

 

Негізгі әдебиеттер:

1. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет (Перевод англ.Под ред Н.Д. Эрнашвили) М. Аудит, Юнити, 2002

2 Друри К. Введение в управленческий и производственный учет М.Аудит, 2004

3. Карпова Т.П. Управленческий учет М.Аудит Юнити, 1998

4. Управленческий учет – пособие, разработанные на основе стандартов бухгалтерского учета.Алматы, ЮСАИД КАРАНА, 1999

4. Хорнгрен Ч.Т., Фостер ДЖ. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект М.Фин. и статистика 2000

5. Хорнгрен Ч.Т., Фостер ДЖ. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект М.Фин и статистика. 2005

Қосымша әдебиеттер:

1. Управленческий учет – пособие, разработанные на основе стандартов бухгалтерского учета.Алматы, ЮСАИД КАРАНА, 2002

2. Хорнгрен Ч.Т., Фостер ДЖ. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект М.Фин. и статистика 2002

3. Хорнгрен Ч.Т., Фостер ДЖ. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект М.Фин и статистика. 2005

4. Энтони Р. Рис Д. Учет: ситуации и примеры. М:Фин и статистика 2006

5. Яругова А. Управленчесий учет: опыт экономически развитых стран. М: Финансы и статистика, 2001.