ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА. Тақырыбы: Өндірістік шаң, олардың гигиеналық маңызы

Тақырыбы: Өндірістік шаң, олардың гигиеналық маңызы. Шаң ауруларының алдын алу.

 

Курс:3

 

 

Қарағанды – 2006 ж.

 

 

Кафедра отырысында талқыланды.

«___»_________2006 ж. Хаттама № ____

Кафедра меңгерушісі __________ Калишев М.Г.

 

1.Тақырыбы:Өндірістік шаң, олардың гигиеналық маңызы. Шаң ауруларының алдын алу.

2.Оқу сағатының саны: 2 сағ. (90 минут).

3.Тақырыптың өзекті мәселесі (оқу дәлелдемесі): Көптеген зиянды өндірістік факторлардың бірі шаң болып табылады. Шаң бұрғылау, шикізатты бөлшектеу және езу сияқты технологиялық процестердің салдарынан пайда болады. Тұрақты әсер етуші зиянды факторлардың бірі ретінде шаң кәсіптік ауруларды тудырады. Дәрігер гигиенистің өзінің іс – тәжірибесінде зиянды өндірістік факторлардың әсерін төмендету және шаңнан пайда болған кәсіптік аурулардың алдын алу шараларын ұйымдастыруда алатын орны зор.

4.Сабақтың мақсаты: Шаңның санитарлық – гигиеналық маңыздылығына, өндірістік ортадағы шаңды зерттеу әдістерін бөлменің шаңдану дәрежесіне санитарлық – гигиеналық баға беруге үйрету.

Студент білуге тиіс:

- шаңның жіктелуін

- адам организміне әр түрлі құрамды шаңның әсерін

- ауаның шаңдауын зерттеу әдістерін

- шаңның дисперстілігін бағалауды

- токсикологиялық зерттеу әдістерін

Студент істей білуі керек:

- бөлменің шаңдануын анықтауды

- шаңның дисперстілігін анықтауды

- шаң ауруларының алдын алу шараларын ұйымдастыруды

- токсикологиялық эксперимент өткізуді

5. Сабаққа дайындалуға арналған сұрақтар:

Негізгі білім бойынша:

1. Күн тәртібінің физиологиялық негізі.
2. Балалар мен жасөспірімдердің күн тәртібінің ерекшеліктері мен жалпы негізі.
3. Балалар мен жасөспірімдерді оқытудың гигиеналық негізі.
4. Мектепке дейінгі және мектеп жастағыларды оқыту ұйымы.
5. Емдеу – профилактикалық мекемелердің гигиенасы, тамақтану гигиенасы бойынша дәрістік және тәжірибелік сұрақтар бойынша сұхбаттасу.
6. Өткен тақырыптардың сұрақтары бойынша аралық тест бақылау.

Осы сабақтың тақырыбы бойынша:

1. Шаңның жіктелуі, оларға сипаттама
2. Ауаның шаңдануын аспирациондық өлшеу әдістері
3. Пневмокониоздар, басқа да кәсіптік шаң ауруларының алдын алу
4. Жұмыс аймағының ауасында аммиак пен күкіртті газ концентрациясын анықтауды
5. Ауадағы улы заттарды бағалаудың экспресс әдісі
6. Орташа тәуліктік және максималды бір реттік концентрациялар туралы түсінік

6.Ақпараттық – дидактикалық блок.

ТОЗАҢНЫҢ ЖІКТЕЛУІ

ШЫҚҚАН ТЕГІ БОЙЫНША	ЖАСАЛУЫ БОЙЫНША	ДИСПЕРСТІЛІГІ БОЙЫНША
Органикалық - өсімдік тозаңы (дақылдар, талшықтар); - жануарлар тозаңы (жүні, терісі) - микроорганизмдер және олардың ыдырау өнімдері Органикалық емес - минералды (кремнийлі, силикаты); - металдық (темір тозаңы, мырш тозаңы); Аралас - минералды – металдың (темір және кремний заңдарының қоспасы) - -органикалық және органикалық емес тозаңдар қоспасы (дақылдар және топырақ).	1. Ыдырау (ұсақталу) аэрозолі-қатты жыныстардың бұзылуынан пайда болады (бұрғылау,үгіту,ұнтақтау), сусымалы материалдарды буып түйгенде, тасымалдағанда, бұйымдарды механикалық өндегенде (жылтырлау, тегістеу). 2. Бірігу аэрозолі (түтін) – ауада металдар мен метал еместер булануы мен кейіннен олардың бірігуінен пайда болады (электрлі дәнекерлеу, электрлі балқытуда металдардың булануы және басқа технологиялық процестерде).	1. Көрінетін бөлшектердің көлемі 10 мкм – нан үлкен және ауадан тез шөгеді. 2. Микроскопиялық бөлшектер көлемі 10 – 0,25 мкм және ауадан баяу шөгеді. 3. Ультрамикроскопиялық бөлшектер көлемі 0,25 мкм – нан төмен броундық қозғалыс заңына сәйкес ұзақ уақыты ауада қалықтап жүреді.

 

Ашық атмосферада, сол сияқты өндірістік бөлмелердің ауасын да тозаңның кездесуі, оның тазалығын көрсетеді. Ауаның қатты тозаңдануы ағзаға өте нашар әсер етеді.

Ауада тозаң тыныс алу жолдарын тітіркендіреді және өндірістік жағдайда профессоналдық аурулар (пневмокониоз) туғызуы мүмкін.

Атмосферада тозаң ультрокүлгін сәулелерді өткізбейді, жасыл – жеміске зиянды әсерін тигізеді.

Сондықтан біздің елімізде ауадағы тозаңның шектеуге рұқсат етілген концентрациясы белгіленген. Ол – бүкіл жұмыс кезеңінде тәулігіне 8 сағаттан кем жұмыс уақыты ішінде жұмысшылардың проффесиялық патологиялары мен денсаулықтардың ауытқуын тудырмайтын концентрация.

Тозаңның шектеуге рұқсат етілген концентрациясы оның құрамында 2 оттегі кремнийдің (SiO) болуымен нормаланады.

Өндірістік бөлмелердегі тозаңның ШРЕК:

1 мг/м3 SiO 70 % көп болған жағдайда

2 мг/м3 SiO 10 – 70 % болған жағдайда

4 мг/м3 SiO 10 % аз болған жағдайда

10 мг/м3 SiO жоқ болған жағдайда

 

АСПИРАЦИЯЛЫ САЛМАҚТЫҚ ӘДІС

Әдіс тозаң аэрозольдерін ауадан сүзгішке (фильтр) жинап, олардың мг/ м3 салмақтық концентрациясын есептеуге негізделген.

Тозаң сынамаларын алшу үшін ФПП – 15 гидрофобты сүзгіш материалдан жасалған АФН-В-18 немесе АФА-В-10 аналитикалық сүзгіштерді қолданылады. Олардың кедергісі аз (12 мм НО), өткізгіш қабілеті жоғары (100-200 л/мин) меншікті салмағы өте аз (100 мг), азот тотығы, күшті қышқылдар мен сілтілер секілді химиялық агрессивті заттарға шыдамды болады. Бұнын барлығы ауадағы аэрозольдер концентрациясын жеткілікті дәлдікпен және салыстырмалы түрде аз уақыт бөлігінде анықтауға мүмкіндік береді.

Анықтау техникасы.

Ауа сынамаларын алмаса бұрын сүзгіштердің бастапқы салмағын анықтап алу керек. Ол үшін обоймадан аналитикалық сүзгіштер тобын шығарып, қорғаныш сақиналарын ашып, әр сүзгішті төртеуден пинцетпен қабаттастырады және таразының табағына салып кезекпен өлшейді. Өлшеп болғаннан кейін сүзгіштерді қатталап жиегіне қарай пинцетпен ақырын жөндеп, қайтадан қорғаныш қағаз сақиналарда оларды және огбоймаға кигізілетін калькадан жасалған пакеттерге жинайды. Әр сүзгіштің салмағы және оның реттік саны қорғаныш сақинаның дөңес жеріне жазып қояды.

Ауа сынамаларын ауа үрлегіш немесе электрлі шаң сорғышы бар реометрдің көмегімен алады. Ауа сынамаларын алу жылдамдығы ауаның ластану байланысты белгіленеді, бірақ 20 мл/мин жоғары болмауы керек.

Аэрозольдер концентрациясын есептеу үшін мына формула қолданылады:

(а-в) х 1000

Х = ^{___________________________}, мұндағы

V

Х – аэрозольдің салмақтық концентрациясы, мг %

а – сүзгіштердің алынған сынамалармен қосқандағы салмағы, мг

в – таза сүзгіштің салмағы, мг

V - сүзгіш арқылы кеткен және қалыпты жағдайға келтірілген ауа көлемі, мг

Ауаны қалыпты жағдайға келтіру келесі формуламен жүзеге асады:

 

V х 273 х Р

V = ^{______________________}, мұндағы

(273 + t) х 760

V – талдауға алынған ауа көлемі, л

273 – қалыпты жағдайға келтіру тұрақты коэффициенті

Р – атмосфералық ауаның барометрлік қысымы, мм сын. бағ.

760 – теңіз деңгейінде О ⁰С болғандығы барометрлік қысым сүзгіштегні

АФА-В-18 сүзгіші үшін ең кіші салмақ 1 мг, ал ең үлкен – 50 мг сынамаларды алып болғаннан кейін ауа сүзгішті қорғаныш сақиналардың дөңес жағынан патроннан шығарады. Содан кейін сүзгішті он жағын ішіне қаратып пакетке салады. Онда ол сынаманы алғанша тұрады да, кейін обойманың бос бөліміне салады. Патронды жаңа сынама алуға дайындайды. Лабораторияда сүзгіштерді алынған сынамалармен бастапқы жағдайда біраз уақыт ұстайды. Содан соң кезекпен пакеттер мен обоймалардан шығарып, ақырын қорғаныш сақиналардан босатады. Сосын төртеуден қабаттап, алғашқы жағдайдағы салмағын өлшейді.

Егер сынамалар жоғары ылғалдылық жағдайында алынса, салмағын өлшемес бұрын сүзгіштерді ылғалдылығын жою үшін 2 сағат эксикаторға орналастырады, ал содан кейін оларды 10 – 15 минут бөлме температурасы мен ылғалдылығы жағдайында ұстайды.

Мысал: ауа сынамасын алғанға дейін сүзгіш салмағы 2,5 мг, тозаңмен қосқандағын сүзгіштің салмағы – 14,5 мг, сорылған ауа көлемі – 200 л, сынама алынған кездегі ауа температурасы 78 ⁰С болған.

Ауаны қалыпты жағдайға келтіру:

200 х 273 х 736

V = ^{_________________________} = 181.7 = 182 л

(273 + 18) х 760

 

Ауаның тозаңдануы:

(14,5 – 2,5) х 1000

Х = ^{__________________________} = 65.9 мг/м3

 

СЕДИМЕНТАЦИЯЛЫҚ ӘДІС

Атмосфералық ауадан еркін шөгетін аэрозольдер үйлердің не құрылыстардың төбелеріне 3 метрлік бағандарға 15 – 30, ал кей жағдайда 45-90 тәулікке қойылған биіктігі 25-30 см, диаметрі 16-18 см цилиндрлі банкаларға (винилді, пластмасса не фаянсты) жиналады. Шөгіндінің салмағын өлшеп осы уақыт аралығында банканың түбіне шөккен аэрозоль бөлшектерінің салмағын анықтайды және ай, тоқсан жылға 1 м2 – та қанша грамм бар екенін есептейді.

Банканы оған аэрозоль бөлшектерін бүйірден түсуінен және шөккен бөлшектердің желдің үрлеп шығаруынан қорғау үшін банканы қабырғасының биіктігі 0,8 м беті ашық фаенрадан жасалған жәшікке орналастырады.

Банкаларды «жел розасын» есепке алып және елді пункттің бөлек жерлері жағдайда, алш зоналық тексеру кезінде ластау (орнынан көзіне) әр түрлі арақашықтықта орнатады (0,5; 1,0; 2,0 км). Нақты нәтиже алу үшін бақылау пунктерін

Шаңды жолдардан және кездейсоқ ластану көздерінен (құрылыс, жер қазу және басқа жұмыстар) қошығырақ жерлерді таңдайды. Банкаларды қоймас бұрын алдымен сабын және содамен мұқият жуып, 2-3 рет дистилденген сумен шайып, экспозиция пунктеріне жабық күйінде жеткізеді. Кустар ластап тастамас үшін банканың жиегін тотықпайтын металмен қаптайды, сосын банканы жәшіктрің ортасына орналастырады.

Жаз мезгілінде, әсіресе құрғақ климатты және жауын – шашыны аз жерлерде банка қабырғасын дымқылдау үшін 200 мл дистилденген су құяды, ал ұзақ экспозициаланған кезде уақытылы толықтырып отырады. Қыс мезгілінде солтүстік енділіктерде мезгіл – мезгіл түскен қардан тазартады.

Экспозицияның белгіленген уақыты өткеннен кейін банканың бетін 2 қабат таза пергамент қағазы мен немесе клеенкамен жауып, абайлап лабораторияға жеткізеді.

Лабораторияда банкаларды столға сынамаларды реттік санымен орналастырып, тексеруден өткізеді. Онда банканың ішіндегісінің сыртқы түрін, атмосфералық жауын-шашынның (су, қар) және богде ластанудың бар – жоғын тексереді.

Банкалардан тұрмыстық және өндірістік шығарыстарға жатпайтын кездейсоқ түскен, мысалы ағаштың жапырағы, жидектер, ұсақ қоқымдар, ұсақ сабандар және т.б. сияқты бөгде заттар табылса, оларды пинценттің көмегімен алып, банканың үстінен дистилденген сумен мұқият жуып тастайды.

Атмосфералық ауаның тозаңдану дәрежесі төмендегіден бағаланады: қалада атмосфералық ауадағы тозаңның көлемі орташа тәуліктік приборларды 0,15 мг/м3 - тан аспауы тиіс, ал (максималды) ең жоғарғы бір реттік - мг/м3.

7. Сабақтың мазмұны:

1. Негізгі білім дбеңгейін бағалау (Қосымша 1).

2. Студенттердің өзіндік жұмысы:

- аспирациялы – седиментациялық әдіс (Қосымша 2).

3. Оқытушымен жұмыс.

- Жүргізілген зерттеу жұмыстарына талдау.

4. Қорытынды білім деңгейін бағалау (Қосымша 4).

8.Сабақ бойынша ұсынылатын әдебиеттер:

негізгі:

1. Румянцев Г.И. Общая гигиена, М.,Медицина, 1985.
2. Румянцев Г.И. Руководство к практическим занятиям по гигиене. М.,Медицина, 1985.
3. А.М. Большаков Руководство к практическим занятиям по гигиене. М.,Медицина, 1987.
4. Лекционный материал.

қосымша:

1. Д. А. Зильбер и др. Гигиена. Медицина, М.: 1977, 30 – 46.
2. Руководящие материалы по организации фармацевтического дела. Алматы, 1976.
3. К.У.Умбаев, А.К. Джанбабаев и соавт. Сборник материалов в помощь практическим работникам здравоохранения, Алматы;1975.
4. СниП Хозрасчетные аптеки. 1978.
5. Государственная фармокопея. (Издание XI)
6. Организация и экономика фармации, учебник под ред. Крикова М., 1983.

- 13 -

1. Сборник нормативных актов по аптечной службе. Медицина., М., 1977.
2. Приказ Минздарава СССР № 79 от 25.11.97. Инструкция. По санитарному контролю воздуха аптек.
3. Минх А.А. Методы гигиенических исследований. М.,Медицина.1967г.

 

 

ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА

Реактивность — эта свойство организма реагировать определенным образом на воздействие окружающей среды [Сиротинин Н. Н., 1966]. Она является таким же свойством организма, как рост, размножение, питание, обмен веществ [Адо А. Д., 1980]. Реактивность формируется в процессе эволюции, в фило- и онтогенезе. Она отражает видовые, групповые и индивидуальные особенности реагирования. Реактивность — одна из основных форм связи и взаимодействия организма как единой системы со средой, главным образом защитного, приспособительного характера.

Первоначальные представления о реактивности возникли еще у врачей древних исторических эпох, отмечавших, что разные люди болеют неодинаково. Однако понятие "реактивность" возникло лишь к началу XX века, когда патологи стали выделять различные типы реагирования организма. Учение о реактивности с позиций общей патологии возникло и разрабатывалось в нашей стране и является достижением отечественных патологов. Большую роль в решении этой проблемы сыграли сравнительно-патологические исследованиям. И. Мечникова о фагоцитозе и его участии в воспалении и иммунитете; работы Н. Н. Сиротинина, установившего общие закономерности эволюции реактивности в фило- и онтогенезе; представления А. А. Богомольца, связавшего конституцию и реактивность со свойствами соединительной ткани.

Понятие реактивности прочно вошло в практическую медицину, способствуя более правильной оценке состояния больного. Реактивность организма является одним из важных факторов патогенеза болезней, поскольку патологическая реактивность характеризуется понижением приспособительных возможностей организма.

Любой патологический процесс в той или иной степени меняет реактивность организма, и в то же время изменение реактивности, превысившее физиологические границы, может стать основой развития заболевания В связи с этим изучение реактивности и ее механизмов имеет важное значение для понимания патогенеза заболеваний и целенаправленннго их лечения.

В клинике внутренних и инфекционных болезней различают гиперэргическое и гипоэргическое течение пневмонии, туберкулеза, дизентерии и других заболеваний. Гиперэргическими называют болезни с быстрым и интенсивным течением, выраженными изменениями в деятельности органов и систем. Под гипоэргическими понимают заболевания с вялым течением, стертыми симптомами, низким уровнем антителообразования и фагоцитоза.

Виды реактивности. Наиболее общей формой реактивности является биологическая, или видовая реактивность, которая определяется прежде всего наследственными факторами и выражает способность всех представителей данного вида реагировать на различные воздействия окружающей среды (токсины, гипоксию, радиальное ускорение и др.) однотипными изменениями жизнедеятельности, как правило, защитно-приспособительного характера. Ее также называют первичной. Видовые особенности реактивности определяют видовой иммунитет к инфекционным заболеваниям. Так, видовым иммунитетом объясняется невосприимчивость человека к возбудителям чумы рогатого скота. Примером видовых изменений реактивности является зимняя спячка животных, сезонная миграция рыб и птиц. При зимней спячке, характеризующейся глубоким угнетением активности нервной, эндокринной систем, обмена веществ и снижением в связи с этим температуры тела (до 3 — 4°С в прямой кишке), значительно снижается реактивность ко многим факторам. Суслики, зараженные в период спячки чумой, туберкулезом, не болеют. Спячка повышает устойчивость к стрихнину и другим ядам.

На основе видовой реактивности формируется групповая и индивидуальная. Групповой реактивностью обладают люди, сходные по каким-либо наследственно-конституциональным особенностям. Например, по конституциональному типу, группе крови, лейкоцитарным антигенам и др. Известно, что люди с I группой крови чаще болеют язвенной болезнью желудка, а имеющие антиген HLA-B8 — сахарным диабетом. Индивидуальная реактивность обусловлена наследственными и приобретенными факторами. Она зависит от тех условий внешней среды, в которых организм развивается, — характера питания, климатического пояса, содержания кислорода в атмосферном воздухе и т. д.

Реактивность зависит от пола. В женском организме реактивность меняется в связи с менструальным циклом, беременностью. Женский организм более устойчив к гипоксии, кровопотере, радиальному ускорению, голоданию.

Известна роль возраста в реактивности. Ранний детский возраст характеризуется простыми формами реагирования и, как правило, низкой реактивностью. Это определяется неполным развитием нервной, эндокринной и иммунной систем, несовершенством внешних и внутренних барьеров. Более сложная и в большинстве случаев высокая реактивность наблюдается в зрелом возрасте, постепенно снижаясь к старости. Лица старческого возраста очень восприимчивы к инфекции, у них часто развиваются воспалительные процессы в легких, гнойничковые поражения кожи, слизистых оболочек. Причина этого заключается в ослаблении иммунных реакций и снижении барьерных функций старого организма.

Индивидуальная реактивность может быть специфической и неспецифической. Специфическая реактивность выражается в способности образовывать антитела на антигенные раздражения. Таким требованиям удовлетворяет иммунная реактивность. Она обеспечивает невосприимчивость к инфекционным болезням, или иммунитет в собственном смысле слова, реакции биологической несовместимости тканей, повышенной чувствительности.

Неспецифическая реактивность проявляется при действии на организм различных факторов внешней среды. Она реализуется с помощью таких механизмов, как стресс, изменение функционального состояния нервной системы, парабиоз, фагоцитоз, биологические барьеры и др.

Специфическая и неспецифическая реактивность может быть физиологической и патологической. Физиологическая реактивность охватывает реакции здорового организма в благоприятных условиях существования. Примером может служить иммунитет (специфическая реактивность), реакция организма на действие различных факторов внешней среды в пределах, не нарушающих гомеостаза (неспецифическая реактивность).

Патологическая реактивность проявляется при воздействии на организм болезнетворных факторов. Примером специфической патологической реактивности являются аллергия, иммунодефицитные и иммунодепрессивные состояния. Проявлением неспецифической патологической реактивности является изменение реактивности при травматическом шоке, наркозе. При шоке угнетается реактивность по отношению к инфекционным и другим болезнетворным воздействиям. Угнетается фагоцитоз, меняется чувствительность к лекарственным препаратам.

По формам проявления различают повышенную (гиперэргия), пониженную (гипоэргия)и извращенную (дизэргия) реактивность.

Реактивность на различных уровнях организации живых систем. Реактивность, формируясь на основе наследственности, конституционального типа, определенного уровня развития нервной, эндокринной и иммунной системы, является свойством организма как целостной системы и в то же время о реактивности можно судить на различных уровнях организации этой системы, начиная с субклеточного. Примером реактивности на молекулярном уровне служит реакция молекулы HbS при серповидно-клеточной анемии на гипоксию, результатом которой является изменение растворимости гемоглобина и образование кристаллов, повреждающих эритроциты.

Клеточная реактивность связана с мембранными процессами, обеспечивающими взаимодействие клетки с окружающей ее средой посредством встроенных в нее белковых структур, выполняющих функцию клеточных рецепторов и ионных каналов.

Реактивность на клеточном уровне наблюдается при осуществлении лейкоцитами фагоцитоза, при дегрануляции тучных клеток комплексом антиген—антитело. Реактивность органа проявляется, например, в спазме гладкомышечных органов в ответ на повторное поступление в организм аллергена (см. раздел VII — "Аллергия").

Примером реактивности системы органов и организма в целом служит перестройка терморегуляции и основных жизнеобеспечивающих систем в ответ на действие пирогена (см. раздел XVI). В развитии многих патологических процессов (аллергия, воспаление) можно проследить изменения реактивности на различных уровнях.