Студопедия — Сәкен Жүнісов
Студопедия Главная Случайная страница Обратная связь

Разделы: Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

Сәкен Жүнісов






(1934 - 2007)

Халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері болды.

Сәкен Жүнісов 1934 жылы 11-ақпанда Көкшетау облысының Қызылту ауданы, Кішкенекөл ауылында дүниеге келген. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетін бітірген ол еңбек жолын өз туған ауылында мұғалім болудан бастайды. 1957-1959 жылдары “Пионер” (қазіргі “Ақжелкен”) журналында тәжірибе жинақтаған ол 1960-1964 жылдары Қазақ мемлекеттік драма театрында әдебиет бөлімінің меңгерушісі болды. 1964-1968 жылдары “Қазақ әдебиеті” газетінің бөлім меңгерушісі, Қазақ мемлекеттік драма театрында әдебиет бөлімінің меңгерушісі қызметтерін атқарды. 1988-1991 жылдар аралығында КСРО Әдеби қоры Қазақ бөлімшесінің директоры, Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы қызметтерін атқарды.

Баспа қызметін балаларға арналған «Пионер» журналынан бастаған жазушы қаламынан туған алғашқы туындылары да балдырғандарға арнап жазылды. 1959 жылы ол балаларға арналған «Сонарда» атты тұңғыш кітабын шығарды. Бұл қатар кейінгі жылдары шыққан “Әжем, емші және дәрігер” (1961), “Кімнің мекені жақсы”(1962), “Сақау бәтеңке” (1983) сияқты кітаптары жарық көрген. Бүгінгі өмір тынысы жайлы “Өшпейтін іздер” повесін (1968), “Жапандағы жалғыз үй” романын (1965) жазды. Бұдан кейін жазылған “Ақан сері” (бірінші кітабы – 1971, екінші кітабы – 1977) тарихи романы жазушының ғана емес, қазақ әдебиетінің үлкен табыстары қатарынан орын алды. Осы қатар кейінгі жылдары “Алғашқы вагон” (1982), “Заманай мен Аманай” кітаптарымен толықты.

Тырнақалды туындысы проза жанрында болғанмен ол драматургияны да бірсыпыра меңгерді. Оның қаламынан туған “Ажар мен ажал” (1967), “Тұтқындар” (1970), “Қызым, саған айтам” (1972), “Жаралы гүлдер” (1973), “Қос анар” (1974), “Әр үйдің еркесі” (1975), “Қысылғаннан қыз болдық” (1976), “Кроссворд немесе масханадағы маскарад” (1981), т.б. пьесалар драматургияны да еркін игергендігіне айқын мысал. Оның драмалық шығармалары республиканың түкпір-түкпіріндегі сахналарда қойылды. Сондықтан да ол 1986 жылы “Өлара” пьесасы үшін Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанды. Проза, драматургия жанрын тең игерген қаламгер қазақ көркем аудармасына да біршама үлес қосты. Ол Л.Н.Толстойдың, С.Цвейгтің бірсыпыра әңгімелерін, О.Т.Гончардың “Перекоп” және “Көк адыр” романдарын қазақ тілінде сөйлетті.

Ол алғашында балаларға арналған “Пионер” (қазіргі “Ақжелкен”) журналында қызмет жасағандықтан “Бір шофердің әңгімесі”, “8 нөмерлі көйлек”, “Айып”, “Байқа фото”, “Ауладағы әңгіме”, “Он алтыншы қатар” сынды тырнақ алды әңгімелерін де балаларға арнап жазды. Шағын жанрдың талаптарын толық игерген жазушы ендігі кезекте эпикалық шығармаға ден қоя бастады. Ол “Әжем, емші және дәрігер” атты повесі арқылы өз замандастарының көркем бейнесін қазақ әдебиетіне алып келді. Кеңқұлашты эпикада бағын сынаған ол ендігі кезекте роман жазуға ден қойды. “Жапандағы жалғыз үй” – осы саладағы алғашқы ізденісі.

Кеңестік дәуір тұсындағы егістікке тың жерді игеру, әртүрлі мамандық иелерін Қазақстанға қоныстандыру, ұлттар достығын нығайту науқанымен жүргізілген отарлау саясатын көзіқарақты оқыған қазақ азаматтары түсінді де. Мың өліп, мың тірілген қазақ халқының Одақ тұсындағы жай-күйін Тың көтеру науқаны арқылы көрсетуге қазақ жазушылары бет бұра бастады. Шұрайлы жерлердің басқа ұлт өкілдеріне беріліп, қазақ халқының атадан балаға мирас болған шұрайлы жерлерінен айырылуы, орыс халқымен келген жаман әдеттің ел ішіне сынаптай енуі, ғасырлардан келе жатқан ұлттық әдет-ғұрыптарымыздың аяқасты болуы сынды өзекті мәселелерді “Жапандағы жалғыз үй” романы арқылы көрсете білді. Жеке меншіктің күлі көкке ұшуын бір отбасы төңірегін көрсете білген жазушы Тың көтеру ұранының қазақ ішіне алып келген лаңының шаш-етектен екендігін нанымды түрде бейнеледі. Қазан төңкерісінен бұрынғы кезеңнен бастап сөз еткен жазушы Тың игеру науқанына дейінгі аралықтағы қазақ ауылындағы тарихи оқиғалар мен аты шулы өзгерістерді тілге тиек ете отырып, қазақ ауылының жанды картинасын қазақ әдебиетіне алып келді.

Қазіргі қазақ өмірін бейнелеген “Жапандағы жалғыз үй” романынан кейін жазушы өнер тақырыбына ден қойды. “Сырымбет саласында” “Қаратал бойында” және “Ереймен баурайында” деген үш бөлімнен тұратын «Ақан сері» атты романын ұсынды. Жазушы сұлу Көкшедегі Ереймен баурайында өткен тарихи оқиғаға жан бітіру арқылы алты алашқа аты жайылған Ақан серінің сом тұлғасын қазақ әдебиетіне алып келді. Ілияс Жансүгіровтің «Құлагерінен» кейінгі проза жанрында жазылған эпикалық шығарманың орталық кейіпкері – Ақан сері. Романда әйелдер бейнесіне де біршама көңіл бөлінген. Олардың қатарын Жаңыл, Ырысты, Дәмелі аналар мен Ақтоты, Ұрқия, Қадиша, Ақбота сынды арулар толықтырады. Жүйрік ат мініп, жүйрік тазы ерткен Ақанның аңызға айналған өмірінің аяқ астынан қайғылы (трагедиялы) халге ұшырауын автор нанымды бейнелей білген. Батима мен Үрқия, Ақтоқты, Жамал, Балқадиша сынды арулардың тақсіреті мен алты алашқа аңыз болған Құлагердей жүйрігінен, Қараторғай мен Базаралыдан айрылу, кенже інісі Айбергеннің қазасы сынды біріне-бірі ұласқан қасіреттердің Ақан өмірін адам танымастай күйге енгізгендігін жазушы нанымды бейнелеген. Ақан мен Ақтоқты, Ақан мен Құлагер желісі арқылы автор озбырлардың әлсізге тізе батыруын жеріне жеткізе суреттеді. Жазушы Ақан сері өмірі арқылы ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасыр басындағы қазақ өмірінің шындығын шынайы көрсете білді.

“Ақ қасқырлар қамаған қызыл керуен” атты повесіне Азамат соғысы тақырыбын арқау етті. Қазақ ауылынан шыққан қарапайым адамдар кеңес үкіметін орнату жолында әртүрлі қиындықтарға кездессе де оған мойымай, оны жеңе білді.

Жазушы қаламынан туған кең құлашты шығармалары тақырыбы жағынан біріне-бірі ұқсамайтын әртүрлі тақырыпты көтере білуімен ерекшеленеді. «Жападағы жалғыз үйде» тың жерді игеру, «Ақан серіде» өнер, өнер иелері туралы, “Ақ қасқырлар қамаған қызыл керуенде” Азамат соғысы жылдарын көркем бейнелесе, “Аманай мен Заманай” повесіне қазақ елінің тарих қойнауына енген тағы бір аумалы-төкпелі кезеңін арқау етті. Кең далада еркін өскен қазақ халқының басы жаңа өкіметтің тар бұғауы сыймады. Олар жаппай және шұғыл ұжымдастыру науқанынан басы бүтін қарсы болып ел ауа көшіп кетті. Жазушы бұл повесте сол отызыншы жылдардың қанды науқанын сөз ете отырып, қандастарымыздың бүгінгі күйінен хабар береді. Үдере көшкен елдің ата жұртқа деген үлкен сағыныштың жыл өткен сайын арта түскенін жазушы жекелеген кейіпкерлер арқылы көркем бейнеледі. Саналы саясатпен жасалған қасіреттің үш ұрпақ өкілдеріне дейін жалғасуы да шынайылығымен баурап отырады.

«Атадан ұл туса игі, ата жолын қуса игі» деген халық даналығын Балзия бойындағы қайсарлықпен көрсеткен жазушы табиғаты нәзік қазақ қыздарының керек жерінде қайыспайтын қайсарлық танытарын да аша білген. Асқар таудай әкесінің қазасы оны сүйген жар мен құрсақтағы баланы әкеден айыруға мәжбүр етеді. Бірақ араға елу жылдай уақыт салып, ата-қоныс пен туған жерге немересін ертіп келе жатқан Балзия кемпір – бір қауым елдің қайғысы мен қасіретін бойына жинақтаған типтік бейне. Балзия бойына үдере көшкен елдің тауқіметін көтерте білген жазушы Атымтай бейнесі арқылы Кеңес өкіметінің кеселді жақтары мен күнгей беттерін көркем суреттеген. Атымтай – Кеңес өкіметін орнатуға барын салған, оның кірпішін қалауда ештеңеден аянбаған күрескер азамат. Жазушы оның қасіреті арқылы Кеңес өкіметінің де қазақ үшін жұмақ өмір сыйламағанын ұғындыруға тырысқан.

Проза жанрында шығармашылық табыстарға жеткен жазушы драматургияда да үлкен белестерді бағындырды. Оның қаламынан “Бәсеке”, “Ажар мен ажал”, “Тұтқындар”, “Қызым, саған айтам…”, “Жаралы гүлдер”, “Қос анар”, “Әр үйдің еркесі”, “Қысылғаннан қыз болдық”, “Өлара”, “Кроссворд немесе әзіл маскарад”, “Жығылып-сүрініп”, “Өліп-өшіп”, “Кемеңгерлер мен көлеңкелер”, “Төгілген қандар, шашылған жандар”, “Жамбылдың даңғыл, тарғыл жолдары”, “Сәукеле”, “Елім-ай” атты бірнеше драмалық туындылар туды.

“Ажар мен Ажал” пьесасы М.О.Әуезов атындағы Академиялық драма театры мен республикамыздың әр түкпіріндегі театр сахналарынан орын алды. “Ажар мен ажалда” ажалды жеңген күрескер ананың сом тұлғасын жасаған драматург “Қызым, саған айтам…” пьесасында «үйлену оңай, үй болу қиын екендігін» бір отбасы төңірегінде көрсете білді. “Жапандағы жалғыз үй” романы мен “Ақ қасқырлар қамаған қызыл керуен”, “Заманай мен Аманай” повестеріне арқау болған оқиғалар желісін ықшамдап, қазақ сахнасына да алып келді. “Жапандағы жалғыз үй” романының негізінде “Қос анар”, “Ақ қасқырлар қамаған қызыл керуен” повесі негізінде “Өліара”, “Заманай мен Аманай” повесінің негізінде “Төгілген қандар, шашылған жандар” трагедияларын жазды.

Сәкен Жүнісов шағын жанрдан бастап повесть, романдарында, драмалық туындыларында қазақ халқының қай заманда да ең өзекті болып келе жатқан жер мәселесін бірінші кезекке қоя білді. “Қос анар” пьесасында драматург орталық кейіпкер Қарасай бейнесі арқылы тың жерді игеру науқанының шындығын аша түсті. “Кемеңгерлер мен көлеңкелер” пьесасында М.Әуезов, С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов араларындағы тартыстар мен қақтығыстар арқылы тарихи шындықтың бір қыртысын сахналай білді.

“Жаралы гүлдер”пьесасында кешегі Ұлы Отан соғысы тұсындағы қазақ ауылының өмір тіршілігін көркем бейнелей білді. Автор бұғанасы қатпаған ауыл балаларының тыл майданындағы қыруар еңбегін сахналауда табысқа жетті.“Қысылғаннан қыз болдық”, “Кроссворд немесе әзіл маскарад” атты комедиялары жеңіл күлкінің астарына үлкен мәселе сыйғызуымен ерекшеленеді.

Сәкен Жүнісов қазақ прозасы мен драматургиясын биік белеске көтерумен бірге көркем аударма саласына да үлес қосты. Оның қаламынан туған көркем шығармалардың өміршеңдігі тақырып өзектілігімен ашылары даусыз.

 







Дата добавления: 2015-09-15; просмотров: 3082. Нарушение авторских прав; Мы поможем в написании вашей работы!



Расчетные и графические задания Равновесный объем - это объем, определяемый равенством спроса и предложения...

Кардиналистский и ординалистский подходы Кардиналистский (количественный подход) к анализу полезности основан на представлении о возможности измерения различных благ в условных единицах полезности...

Обзор компонентов Multisim Компоненты – это основа любой схемы, это все элементы, из которых она состоит. Multisim оперирует с двумя категориями...

Композиция из абстрактных геометрических фигур Данная композиция состоит из линий, штриховки, абстрактных геометрических форм...

Ученые, внесшие большой вклад в развитие науки биологии Краткая история развития биологии. Чарльз Дарвин (1809 -1882)- основной труд « О происхождении видов путем естественного отбора или Сохранение благоприятствующих пород в борьбе за жизнь»...

Этапы трансляции и их характеристика Трансляция (от лат. translatio — перевод) — процесс синтеза белка из аминокислот на матрице информационной (матричной) РНК (иРНК...

Условия, необходимые для появления жизни История жизни и история Земли неотделимы друг от друга, так как именно в процессах развития нашей планеты как космического тела закладывались определенные физические и химические условия, необходимые для появления и развития жизни...

Анализ микросреды предприятия Анализ микросреды направлен на анализ состояния тех со­ставляющих внешней среды, с которыми предприятие нахо­дится в непосредственном взаимодействии...

Типы конфликтных личностей (Дж. Скотт) Дж. Г. Скотт опирается на типологию Р. М. Брансом, но дополняет её. Они убеждены в своей абсолютной правоте и хотят, чтобы...

Гносеологический оптимизм, скептицизм, агностицизм.разновидности агностицизма Позицию Агностицизм защищает и критический реализм. Один из главных представителей этого направления...

Studopedia.info - Студопедия - 2014-2024 год . (0.011 сек.) русская версия | украинская версия