КАДРЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУ

Институт өзінің жұмыс істеген жылдары ішінде құрылыс саласының түрлі бағыттары бойынша күрделі техникалық міндеттерді шешуге қабілетті білікті мамандардың тұрақты құрамын қалыптастырды.

Институттың ғылыми әлеуеті 6 техника ғылымының докторын, 24 техника ғылымының кандидатын, 3 экономика ғылымының кандидатын және бір заң ғылымының кандидатын қоса алғанда, ғылыми дәрежелері бар 34 ғылыми қызметкермен ұсынылады.

Сейсмикалық оқшаулау жүйелері құрылыстың іргетасы мен жер үсті конструкциялары арасында немесе іргетас констру циясында (жоғарғы және төменгі іргетас тақталары арасында) қарастырылады. Сейсмикалық оқшаулауды орнату бойынша алғашқы патент 1909 жылы алынған. Англияның солтүстігіндегі Скарборуф қаласынан шыққан дәрігер Дж. А. Калан- тариентс Британдық патенттік ұйымның қарастыруына іргетаспен «еркін қосылатын» ғимараттар құрылысын ұйғаратын өз құрылыс әдісін ұсынды. Іргетас пен ғимарат арасында таза құм, слюда немесе тальк қабаты орналасады, олар жер сілкінісі кезінде оның сырғанауына мүмкіндік беріп, осылайша, ғимаратқа берілетін күштер азаяды. Бұрынғы Кеңес Одағында 1959 жылы Ашхабад қаласында (Түркіменстан) ин- женер Ф.Д. Зеленьковтың жобасы бойынша алғаш рет «сейсмикалық жұмсартқы іргетасымен» үш қабатты тұрғын үй салынды. Сейсмикалық оқшаулау элементтері болат серіппелер мен маятник салпыншағы болды. Аталған жүйе іргетастың аса күрделі құрылымына және микросейсмикалық ықпалдар, соның ішінде автокөлік қозғалысы кезінде ғимарат тербелістерін қосымша демпфирлеу қажеттігіне байланысты кеңінен тарала қойған жоқ. Мұндай жүйеге қайсыбір елеулі зерттеу жұмыстары жүргізілген жоқ. Ғылыми негізделген сейсмикалық оқшаулау жүйелерін әзірлеу кезеңі өткен ғасырдың 70-ші жылдарынан басталады. Кездейсоқ үдерістермен үлгіленетін сейсмикалық ықпал мен сейсмикалық оқшауланатын ғимараттың математикалық үлгілерін әзірлеуді қоса алғанда, байла- ныстары ажыратылатын жүйелердің теориялық және эксперименталдық зерттеулеріне көптеген жұмыстар арналған. Сейсмикалық оқшаулаудың негізгі факторлары: - «Ғимарат – сейсмикалық оқшаулау» жүйесінің меншікті жиіліктері сейсмикалық ықпалдың басымдықты жиіліктерінен өзгешеленулері тиіс; - Сейсмикалық оқшаулау жүйесіндегі энергияның шашырауы сейсмикалық оқшауланатын ғимарат тербелісінің ауытқу шектерін азайту үшін жеткілікті дәрежеде жоғары болуы тиіс; - Ғимаратқа берілетін күштердің шамасын шектейтін немесе сейсмикалық оқшаулау деңгейіндегі ауысуларды шектейтін элементтер. Ғимараттар мен құрылыстарды сейсмикалық қорғау жөніндегі кәдімгі шаралар негі зінен конструкциялар элементтерінің күш көтеру қабілеттілігінің артуына келіп саяды. Мұндай шаралар 2.03-30-2006 «Сейсми калық аудандардағы құрылыс» ҚР ҚНжЕ сәйкес тағайындалады. Аталған шаралар ғимаратқа түсетін сейсмикалық жүктемелерді азайтпайды, бірақ күш көтеру қабілеттілігін арттыру арқылы оларды есепке алады. Сейсмикалық оқшаулау конструкцияла- рын қолдану: - Ғимараттың сенімділігін, яғни тоқтаусыз жұмыс істеу ықтималдығының сипаттамасын арттырады; - Сейсмикалық оқшауланатын өнеркәсіптік құрылыстар үшін жабдықтың сақталуы мен жұмыс істеу сенімділігін арттырады; - Дұрыс жобаланған сейсмикалық оқшауланатын ғимарат үшін қатты жер сілкіністерінен кейін қалпына келтіру жұмыстарының қажеттігі болмайды; - Жобаланатын ғимараттардың экономикалық көрсеткіштерін арттырады; - Бірегей объектілер үшін кез келген қарқындылықтағы сейсмикалық ықпал кезінде бұзылмай сақталушылықты кепілдейді. Қазақстан Республикасында алғашқы зерттеулер Ю.Д. Черепинскийдің атымен байланысты. 1966 жылы ол сейсмикалық оқшаулау тірегінің конструк- циясына № 316817 авторлық куәлікті алды. 1-суретте Ю.Д. Черепинский жүйесінің КІ кинематикалық тірек элементтері келтірілген. Өткен ғасырдың 80-90-шы жылдарында әр түрлі ғимараттардың ондаған сынақтары жүргізілді. Эксперименталдық тұрғыдан зерттелген ғимараттардың ішінде келесі үйлерді атап өткен жөн: - Алматы қаласындағы биіктігі 5 қабаттық 69 сериялы ірі панельді үй; - Алматы қаласындағы биіктігі 5 және 9 қабаттық 158 сериялы ірі панельді үйлер; - Ташкент қаласындағы биіктігі 5 қабаттық 30 сериялы кірпіш үй; - Шымкент қаласындағы 47 сериялы бір қабатты ірі блокты үй; - Алматы қаласының сейсмикалығы 10 балл алаңындағы биіктігі 2 қабаттық 226 сери- ялы ірі панельді үй; - Алматы қаласындағы биіктігі 4 қабаттық ВП-I сериялы қаңқалы-кірпіш үй; Өткен ғасырдың 80-90-шы жылдарында әр түрлі ғимараттардың ондаған сынақтары жүргізілді. Эксперименталдық тұрғыдан зерт- телген ғимараттардың ішінде келесі үйлерді атап өткен жөн: - Алматы қаласындағы биіктігі 5 қабаттық 69 сериялы ірі панельді үй; - Алматы қаласындағы биіктігі 5 және 9 қабаттық 158 сериялы ірі панельді үйлер; - Ташкент қаласындағы биіктігі 5 қабаттық 30 сериялы кірпіш үй; - Шымкент қаласындағы 47 сериялы бір қабатты ірі блокты үй; - Алматы қаласының сейсмикалығы 10 балл алаңындағы биіктігі 2 қабаттық 226 сериялы ірі панельді үй; - Алматы қаласындағы биіктігі 4 қабаттық ВП-I сериялы қаңқалы-кірпіш үй; дан болатын экономикалық нәтижеге ғимараттардың қабат санының артуы немесе азырақ сейсмикалыққа есептелген үлгілік серияларды пайдалану есебінен қол жеткізіледі. Кинематикалық іргетас жүйесін қолдану есепті сейсмикалық жүктемелерді 2 есеге дейін төмендетуге, болаттың шығынын 5-7%-ға және ғимараттың сметалық құнын 3-5%-ға азайтуға мүмкіндік береді. Сейсмикалық оқшаулау конструкцияларының түрлі жүйелерінің көп болуы жағдайында, оларды салыстырмалы талдау мәселесі туындады. Мақала авторларының бірі 90-шы жылдардың басында Петропавловск-Камчатский қаласындағы бірегей экспериментке қатысты. Бір құрылыс алаңында ғимараттың жоғарғы бөлігі мен іргетастар арасында орналасқан түрлі сейсмикалық оқшаулау жүйелерімен жабдықталған бес және тоғыз қабатты тұрғын үйлер салынды: - Икемді тағандары мен серпімді емес ажыратылатын-қосылатын резервтік элементтері бар жүйе; - «Тефлон – болат» сырғымалы жұптары мен серпімді жылжу шектеуіштері бар жүйе; - Кинематикалық тіректері бар жүйелер. Бұдан басқа, сейсмикалық оқшаулаусыз ұқсас ғимараттар жобаланып, салынды. Эксперименттің құндылығы бір құрылыс алаңы жағдайларында түрлі сейсмикалық оқшаулау жүйелерімен нағыз көлеміндегі нақты үйлердің салынуында болды. Эксперименталдық зерттеулер жалпы бірыңғай әдістеме бойынша ұйғарылды. 5 қабатты ғимараттар сыналды. Сынаулар «ҚазөнеркәсіпқұрылысҒЗИжоба» институтының В 3 инерциялық әрекеттегі қуатты діріл машинасының, сондай-ақ Ташкенттен алынған (Ташкент политехникалық институты) діріл машинасының көмегімен жүргізілді. Сынаулар барлық 3 жүйенің жұмысқа қабілеттілігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік берді және келесі бірнеше жыл ішінде талданған ауқымды эксперименталдық ақпаратты берді. Кинематикалық іргетастардағы ірі панельді ғимараттар Ресей Федерациясында кеңінен қолданылады. Фондық сейсмикалығы 7 балл Усолье-Сибирское қаласында (Иркутск облысы), сейсмикалық ықшамаудандарға бөлу мәліметтері бойынша, есепті сейсмикалығы 8 балл болатын қаланың орталық бөлігіндегі алаңдарда 1-335У сериялы ірі панельді үйлер салынған. Бірнеше ірі панельді ғимараттар Иркутск облысының Шелехов қаласында және Новокузнецк қаласында салынған. Кинематикалық іргетастардағы 5-тен кем емес 138 сериялы ірі панельді ғимараттар ТМД- ның ең сейсмикалығы жоғары өңірлерінің бірі – Петропавловск-Камчатский қаласында (сейсмикалығы 9 балл) салынды. 1-кестеде 1998 жылға дейін салынған кинематикалық іргетастардағы сейсмикалық оқшауланған ғимараттардың саны бойынша мәліметтер келтірілген. Кинематикалық іргетастардағы ғимараттар үшін 131 бірлік саны келтіріледі. Байкал маңы өңірлерінде биіктігі 5 және 9 қабаттық кинематикалық іргетастағы 80-ге жуық ғимарат салынғандығы айтылған мәліметтерді есепке ала отырып, салынған үйлердің жалпы саны 200-ден астам болып шығады.

Күш түсетін қабырғалары кірпіштен салынған ғимараттар Күш түсетін қабырғалары кірпіштен салынған, биіктігі екі және одан көп қабаттардан тұратын тұрғын үй ғимараттары Алматы қаласының аумағында ұзақ уақыт бойы салынып келді, бірақ неғұрлым қарқынды түрде оларды салу 1930 жылдан 1960 жылға дейін жүргізілді. Қазіргі уақытта күш түсетін қабырғалары кірпіштен салынған, биіктігі екі қабаттан жоғары тұрғын үй ғима- раттарының құрылысы мүлдем тоқтатылды деуге болады. Кірпіш ғимараттар түрлі жылдар нормаларының талаптарын сақтай отырып жобаланған және осы себептен де олардың жоғары қарқындылықтағы сейсмикалық ықпалдарға қарсы тұру қабілеттілігі әр түрлі болып келеді. Осыны ескере отырып, күш түсетін қабырғалары кірпіштен салынатын ғимараттарды үш топқа бөлуге болады. Бірінші топқа арқалық жаппалары ағаштан, күш түсетін қабырғалары кірпіштен салынған, биіктігі 2 және одан көп қабаттан тұратын ғимараттар жатады. Бұл топ ғимараттарының басым бөлігі сейсмикалық төзімділіктің статикалық теориясы негізінде жобаланған және 1930 жылдан 1957 жылға дейінгі кезеңде салынған. Кірпіш ғимараттардың бірінші тобына мыналар тән: • кірпіш қалауының беріктігі төмен; • жаппалар қаттылығы жеткіліксіз; • конструкциялары айтарлықтай тозған.

Аталған топтың ғимараттары сейсмикалық тұрғыдан төзімді емес және бірінші кезекте бұзылуға жатады. Бұл топ ғимараттарын күшейту мүмкін, бірақ экономикалық тұрғыдан тиімді емес. Екінші топқа жаппалары тұтас құймалы темір-бетоннан жасалған, биіктігі төрт қабатқа дейінгі тұрғын үйлер жатады. Бұл топ ғимараттарында, қағида бойынша, кірпіш қалауының сейсмикалық ықпалдарға қарсы тұру қабілеті бірінші топ ғимараттарымен салыстырғанда жоғарырақ, ал конструкциялық шаралары қолданыстағы норма- ларда көзделген шараларға жақын болады. Екінші топ ғимараттары, олардың сейсмикалық төзімділігін есептік-талдамалық бағалауды орындай отырып, егжей-тегжейлі тексерілуі тиіс. Қажет болған жағдайда, бұл ғи- мараттар күшейтіле және қайта құрыла алады. Үшінші топқа құрама жаппалары темір-бетон қуысты тақталардан жасалған, биіктігі төрт қабатқа дейінгі тұрғын үйлер жатады. Бұл топта 308 типтік сериясы бойынша салынған ғимараттар көп кездеседі. Олардың басым бөлігі сейсмикалық тө- зімділіктің динамикалық теориясы негізінде жобаланған. Кірпіш ғимараттардың үшінші тобы неғұрлым толымды болып табылады және негізінен типтік сериялар (275 және 308 сериялар) ғимараттарын қамтиды. Бұл топ ғимараттары Алматы қаласы аумағының орталық және оңтүстік бөліктерінде салынған. Бұл топ ғимараттарына мыналар тән: • үлкен салмақ; • кірпіш қалауының сейсмикалық ық- палдарға қарсы тұру қабілетінің төмендігі; • сейсмикаға қарсы күшейту элемент- терінің барынша аз жинағы (негізінен жаппалар деңгейіндегі сейсмикаға қарсы темір-бетон белдеулер). Үшінші топ ғимараттары үшін қолданыстағы нормалар талаптарына сәйкес және құрылыс ұйымдарының техникалық мүмкіндіктерін есепке ала отырып, оларды кү- шейтудің бірнеше нұсқасын әзірлеу тиімді. Бұл бағытта жекелеген әзірленімдер орындалып та қойды.

1967 жылдан бастап 1-464-АС серия-лы ғимараттардың құрылысы тоқтатылды және Алматы қаласында 1КЗ-464-ДС сери- ялы ірі панельді ғимараттар салына бастады. Аталмыш серия ғимараттары 1-464-АС сериялы ғимараттардың түрленімі болып табылады. Аталған сериялар арасындағы неғұрлым елеулі конструкциялық айырмашылықтар қабырғалар панельдерінің арасындағы түйіспелі тік қосылыстардың конструкциялық шешімдеріндегі айырмашылықтарға саяды. 1КЗ-464-ДС сериялы ғимаратта сыртқы қабырғалар панельдерінің бүйір жақтарында шпонкалық (сыналық) ойықтар бар және арматура ұштары шығып тұрады. Ойықтардың болуының арқасында ғимарат жоспарындағы шектес панельдер арасында «тік құдықтар» пайда болады, оларда ғимараттың бүкіл биіктігі арқылы өтетін тік арматура өзектері орналастырылады. Панельдерден шығып тұрған көлденең арматуралардың ұштарын дәнекерлегеннен кейін тік құдықтар бетонмен құйылады. 1-464-ДС сериялы ғимараттардың құрылысы 1992 жылға дейін жалғасты. 69, Э-147 және 158 сериялы ғимараттарды келесі буынның ірі панельді ғимараттарына жатқызуға болады. Жоспарлық шешімдерінің сапасымен, сондай-ақ қабырғалық конструкцияларының дыбыс оқшаулау және жылу-техникалық қасиеттерімен анықталатын бұл ғимараттардың жайлылығы 464 сериялы ғимараттардың жайлылығынан айтарлықтай асып түсті. Бұл сериялар ғимараттарындағы көлденең қабырғалардың адымы 3,6 м дейін ұлғайтылды. Ішкі қабырғалар мен жаппалар панельдерінің қалыңдығы 160 мм, ал сыртқы қабырғалар панельдерінің қалыңдығы 350 мм тең болды. Панельдер арасындағы түйіспелі қо- сылыстар да елеулі өзгерістерге ұшырады. 69, Э-147 және 158 сериялы ғимараттарда қа- бырғалар панельдерінің арасындағы барлық түйіспелі тік қосылыстар тік құдықтарды кейіннен бетонмен құя отырып, шығып тұрған арматура ұштарын пісіріп дәнекерлеу арқылы, ал панельдер арасындағы түйіспелі көлденең қосылыстар мен жабын тақталары панельдерінің арасындағы түйіспелі қо- сылыстар шегенделген темір-бетон шпонкалар (сыналар) түрінде орындалады. Ірі панельді ғимараттардың сейсмикалық төзімділігін алғашқы ірі тексеру Алматы қаласында 1967 жылы Медеу шатқалында сел тасқынынан қорғау бөгетін салу кезінде болды. Селден қорғау бөгетін салу жа- рылыс орнынан 2 км дейінгі радиустағы аумақта жердің сілкінуі MSK-64 шкаласы бойынша 7-8 балл болып бағаланған күшті жарылыстардың көмегімен орындалды. Зерттеулер кешені жарылыс орнынан 800 м қашықтықта орналасқан алаңда орындалды. Осы алаңда түрлі конструкциялық схемалар ғимараттарының, соның ішінде ірі панельді, кірпіш және қаңқалы ғимараттардың алты натуралық фрагменті тұрғызылды. Барлық ғимараттар сейсмикалығы 9 балл аудандардағы құрылыс шарттарына негізделе отырып, қолданыстағы нормалар талаптарына сәйкес жобаланды. Жарылыс кезінде (жарылғыш заттың жалпы салмағы 3900 т құрады) ғимараттар іргетастарының үстіңгі бөлігі деңгейіндегі ең жоғары көлденең үдеулер – 0,4-0,6g, ал кірпіш және ірі панельді ғимараттар жа- бындары деңгейіндегі үдеулер тиісінше 0,9g және 0,6g жетті. Ғимараттарды тексеріп қарау көрсеткендей, сейсмикалық жарылыс ықпалдарынан кейін кірпіш ғимарат қатты, ал ірі панельді ғимарат жеңіл-желпі ғана зақымдалған. Медеудегі сейсмикалық жарылыс сынақтарының нәтижелері алғаш рет ірі панельді ғимараттардың қарқынды динамикалық ықпалдарға қарсы тұру қабілетінің жоғары екендігін анық көрсетіп берді, әрі ірі панельді және кірпіш ғимараттардың сейсмикалық төзімділігін объективті түрде салғастыруға мүмкіндік берді. Бүгінгі таңда ірі панельді ғимараттарды эксперименталдық тұрғыдан неғұрлым зерттелген конструкциялық жүйелер деп санауға болады. Соңғы 30 жылда тек ОТҚҒЗИ-ы мен ҚазҒЗСТҚСИ-ның өздері ғана шама- мен 50 натуралық ірі панельді ғимараттың динамикалық сынақтарын жүргізді. Тағы 20-ға жуық натуралық ғимаратты В.А. Кучеренко атындағы Мемлекеттік ОҚКҒЗИ- ның, Тбилиси АҒЗИ-ның, Армян ҚСҒЗИ- ның, Ташкент АҒЗИ-ның, Тула ИМҚК-ның және т.б. мамандары сынады. Эксперименталдық объектілердің көбі есепті сейсмикалық жүктемелерден 2-3 есе асып түсетін ди намикалық ықпалдарға ұшырады, ал кейбіреулері шекті күйге дейін жеткізілді. Әзірленген сейсмикаға қарсы шаралардың тиімділігі қатты жер сілкіністері салдарымен әлденеше рет расталды. Тіпті Қайраққұм (1986 ж.) және Спитак (1988 ж.) жер сілкіністері сияқты алапат жер сілкіністері кезінде де ірі панельді ғимараттар тұрғындарының арасында қаза болғандар немесе елеулі жарақат алғандар болмағандығын, ал ғимараттардың өздерінің ары қарай пайдалануға әбден жарамды болғандығын ірі панельді ғимараттардың жоғары сенімділігінің аса көрнекі дәлелі деп санау қажет. Сейсмикалық ықпалдарға ұшыраған ірі панельді ғимараттар жай-күйінің талдауы мұндай ғимараттарда есепті жүктемелерге қатысты беріктіктің айтарлықтай резервтері және елеулі пластикалық деформацияларды дамыту қабілеттілігі бар екендігін айғақтайды. Бұл ретте сейсмикалық ықпалдар кезіндегі ірі панельді ғимараттардың сақталып қалуын қамтамасыз етуде конструкциялық шешімдер мен панельдер арасындағы түйіспелі қосылыстардың жай-күйі үлкен роль атқарады. Панельдер арасындағы түйіспелі қосылыстардың жай-күйі проблемалары 30-40 жылдан астам уақыт бұрын құрастырылған 1-464-АС сериялы ірі панельді ғимараттар үшін неғұрлым өзекті болып табылады. 1978 және 1990 жылдары құрылысы жүріп жатқан ғимараттардың сейсмикалық төзімділ ігін бағалаумен және олардың кейбіреулерін жаңғырту мүмкіндігін алумен байланысты ғыл ыми-зерттеу жұмыстарының кешені аясында ҚазҒЗСТҚСИ мамандары 1960 жылы салынған 1-464-АС сериялы екі ірі панельді ғимаратты егжей- тегжейлі тексеру жұмыстарын орындады. 1-464-АС сериялы ғимараттарды тексеру нәтижелері баспалдақ алаңын қоршап тұрған 20-ға жуық натуралық ғимаратты В.А. Кучеренко атындағы Мемлекеттік ОҚКҒЗИ- ның, Тбилиси АҒЗИ-ның, Армян ҚСҒЗИ- ның, Ташкент АҒЗИ-ның, Тула ИМҚК-ның және т.б. мамандары сынады. Эксперименталдық объектілердің көбі есепті сейсмикалық жүктемелерден 2-3 есе асып түсетін динамикалық ықпалдарға ұшырады, ал кейбіреулері шекті күйге дейін жеткізілді. Әзірленген сейсмикаға қарсы шаралардың тиімділігі қатты жер сілкіністері салдарымен әлденеше рет расталды. Тіпті Қайраққұм (1986 ж.) және Спитак (1988 ж.) жер сілкіністері сияқты алапат жер сілкіністері кезінде де ірі панельді ғимараттар тұрғындарының ара- сында қаза болғандар немесе елеулі жарақат алғандар болмағандығын, ал ғимараттардың өздерінің ары қарай пайдалануға әбден жарамды болғандығын ірі панельді ғимараттардың жоғары сенімділігінің аса көрнекі дәлелі деп санау қажет. Сейсмикалық ықпалдарға ұшыраған ірі панельді ғимараттар жай-күйінің талдауы мұндай ғимараттарда есепті жүктемелерге қатысты беріктіктің айтарлықтай резервтері және елеулі пластикалық деформацияларды дамыту қабілеттілігі бар екендігін айғақтайды. Бұл ретте сейсмикалық ықпалдар кезіндегі ірі панельді ғимараттардың сақталып қалуын қамтамасыз етуде конструкциялық шешімдер мен панельдер арасындағы түйіспелі қосылыстардың жай-күйі үлкен роль атқарады. Панельдер арасындағы түйіспелі қосылыстардың жай-күйі проблемалары 30-40 жылдан астам уақыт бұрын құрастырылған 1-464-АС сериялы ірі панельді ғимараттар үшін неғұрлым өзекті болып табылады. 1978 және 1990 жылдары құрылысы жүріп жатқан ғимараттардың сейсмикалық төзімділ ігін бағалаумен және олардың кейбіреулерін жаңғырту мүмкіндігін алумен байланысты ғылыми-зерттеу жұмыстарының кешені аясында ҚазҒЗСТҚСИ мамандары 1960 жылы салынған 1-464-АС сериялы екі ірі панельді ғимаратты егжей- тегжейлі тексеру жұмыстарын орындады. 1-464-АС сериялы ғимараттарды тексеру нәтижелері баспалдақ алаңын қоршап тұрған 20-ға жуық натуралық ғимаратты В.А. Кучеренко атындағы Мемлекеттік ОҚКҒЗИ- ның, Тбилиси АҒЗИ-ның, Армян ҚСҒЗИ- ның, Ташкент АҒЗИ-ның, Тула ИМҚК-ның және т.б. мамандары сынады. Экспери мен - талдық объектілердің көбі есепті сейс ми- калық жүктемелерден 2-3 есе асып түсетін ди намикалық ықпалдарға ұшырады, ал кейбіреулері шекті күйге дейін жеткізілді. Әзірленген сейсмикаға қарсы шаралардың тиімділігі қатты жер сілкіністері салдарымен әлденеше рет расталды. Тіпті Қайраққұм (1986 ж.) және Спитак (1988 ж.) жер сілкіністері сияқты алапат жер сілкіністері кезінде де ірі панельді ғимараттар тұрғындарының арасында қаза болғандар немесе елеулі жарақат алғандар болмағандығын, ал ғимараттардың өздерінің ары қарай пайдалануға әбден жарамды болғандығын ірі панельді ғимараттардың жоғары сенімділігінің аса көрнекі дәлелі деп санау қажет. Сейсмикалық ықпалдарға ұшыраған ірі панельді ғимараттар жай-күйінің талдауы мұндай ғимараттарда есепті жүктемелерге қатысты беріктіктің айтарлықтай резервтері және елеулі пластикалық деформацияларды дамыту қабілеттілігі бар екендігін айғақтайды. Бұл ретте сейсмикалық ықпалдар кезіндегі ірі панельді ғимараттардың сақталып қалуын қамтамасыз етуде конструкциялық шешімдер мен панельдер арасындағы түйіспелі қосылыстардың жай-күйі үлкен роль атқарады. Панельдер арасындағы түйіспелі қос- ылыстардың жай-күйі проблемалары 30-40 жылдан астам уақыт бұрын құрастырылған 1-464-АС сериялы ірі панельді ғимараттар үшін неғұрлым өзекті болып табылады. 1978 және 1990 жылдары құрылысы жүріп жатқан ғимараттардың сейсмикалық төзімділ ігін бағалаумен және олардың кейбіреулерін жаңғырту мүмкіндігін алумен байланысты ғылыми-зерттеу жұмыстарының кешені аясында ҚазҒЗСТҚСИ мамандары 1960 жылы салынған 1-464-АС се- риялы екі ірі панельді ғимаратты егжей- тегжейлі тексеру жұмыстарын орындады. 1-464-АС сериялы ғимараттарды тексеру нәтижелері баспалдақ алаңын қоршап тұрған 20-ға жуық натуралық ғимаратты В.А. Кучеренко атындағы Мемлекеттік ОҚКҒЗИ- ның, Тбилиси АҒЗИ-ның, Армян ҚСҒЗИ- ның, Ташкент АҒЗИ-ның, Тула ИМҚК-ның және т.б. мамандары сынады. Экспери мен - талдық объектілердің көбі есепті сейс ми- калық жүктемелерден 2-3 есе асып түсетін ди намикалық ықпалдарға ұшырады, ал кей- бі реулері шекті күйге дейін жеткізілді. Әзірленген сейсмикаға қарсы шаралардың тиімділігі қатты жер сілкіністері салдарымен әлденеше рет расталды. Тіпті Қайраққұм (1986 ж.) және Спитак (1988 ж.) жер сілкіністері сияқты алапат жер сілкіністері кезінде де ірі панельді ғимараттар тұрғындарының ара- сында қаза болғандар немесе елеулі жарақат алғандар болмағандығын, ал ғимараттардың өздерінің ары қарай пайдалануға әбден жарам- ды болғандығын ірі панельді ғимараттардың жоғары сенімділігінің аса көрнекі дәлелі деп санау қажет. Сейсмикалық ықпалдарға ұшыраған ірі панельді ғимараттар жай-күйінің талдауы мұндай ғимараттарда есепті жүктемелерге қатысты беріктіктің айтарлықтай резервтері және елеулі пластикалық деформацияларды дамыту қабілеттілігі бар екендігін айғақтайды. Бұл ретте сейсмикалық ықпалдар кезіндегі ірі панельді ғимараттардың сақталып қалуын қамтамасыз етуде конструкциялық шешімдер мен панельдер арасындағы түйіспелі қосылыстардың жай-күйі үлкен роль атқарады. Панельдер арасындағы түйіспелі қосылыстардың жай-күйі проблемалары 30-40 жылдан астам уақыт бұрын құрастырылған 1-464-АС сериялы ірі панельді ғимараттар үшін неғұрлым өзекті болып табылады. 1978 және 1990 жылдары құрылысы жүріп жатқан ғимараттардың сейсмикалық төзімділ ігін бағалаумен және олардың кейбіреулерін жаңғырту мүмкіндігін алумен байланысты ғыл ыми-зерттеу жұмыстарының кешені аясында ҚазҒЗСТҚСИ маманда- ры 1960 жылы салынған 1-464-АС се- риялы екі ірі панельді ғимаратты егжей- тегжейлі тексеру жұмыстарын орындады