Культуры шнуравай керамікі.

Помнікі культуры шнуравай керамікі, якая паслужыла прататыпам для культуры баявых сякер, уяўляюць з сябе характэрную кераміку: вільготная гліна ўпрыгожвалася адбіткамі вяровак (ільняных альбо пяньковых). Кераміка знаходзіцца галоўным чынам у пахаваннях: у магілах і мужчын, і жанчын знаходзяць характэрна ўпрыгожаны посуд.

Большасць даследнікаў у якасці найболеш старажытнага гарызонту культуры шнуравай керамікі вылучае комплекс старажытнасцяў, у першую чаргу пахавальных, выяўленых на тэрыторыі цэнтральна-усходняй Нямеччыны, Чэхіі, Польшчы, а таксама ўздоўж узбярэжжаў Балтыйскага і Паўночнага мораў. Самыя раннія пахаванні і селішчы, атаясняныя з культурай шнуравай керамікі, адносяцца да 3.000-2.900 гадоў да н.э. У сярэдзіне – другой палове 3-га тысячагоддзя да н.э., у перыяд свайго максімальнага распаўсюджання, элементы, характэрныя для кола культур шнуравай керамікі, адзначаюцца на шырокіх прасторах Еўропы: ад берагоў Рэйна да Паўднёвай Скандынавіі, Усходняй Прыбалтыкі, Паволжа, Верхняга і Сярэдняга Падняпроўя. Усходнім фарпостам культуры шнуравай керамікі была сярэднедняпроўская культура і фацьянава-баланаўская культура ў вярхоўях Волгі

 

Пружанская кераміка

Своеасаблівай “візітнай картачкай” пружанскіх ганчароў з’яўляўся так званы чорнаглянцавы задымлены посуд. У нашай мясцовасці рабілі звычайныя традыцыйныя пасудзіны — глякі і гарлякі для малака, макотры для расцірання маку і гладышы, збаны і друшлякі, “слоікі” для круп і смятаны, “місы” і “мялачкі” для таўчэння бульбы, спарышы і трайнікі, “бабошкі” для выпякання бабкі і інш., якія вызначаліся сваімі буйнымі формамі з выразным чляненнем аб’ёмаў, а таксама высокай трываласцю і якасцю. У іх аснове былі простыя геаметрычныя фігуры — шар, цыліндр і конус. Формы посуду падкрэсліваліся глянцавым дэкорам у выглядзе вертыкальных і касых палосак, паралельных прамых ліній, рамбічнай сеткі, спіралепадобных завіткоў, “елачкі”. Характар размяшчэння дэкору падпарадкоўваўся чляненню формаў вырабаў: тулава збанкоў і глякоў аздаблялася рамбічнай сеткай, гарлавіна — вертыкальнымі палоскамі ці суцэльным глянцаваннем. Берагі місак расчэрчваліся як быццам беспарадкавымі, хаатычнымі буйнымі

 

 

спіралямі, аднак гэта выглядала натуральна і вельмі прыгожа.
Перад абпалам ганчар каменьчыкам ці костачкай уважліва наводзіў на паверхні посуду ўзоры. Потым некаторы час такі посуд сушыўся і толькі пасля гэтага клаўся ў ледзь разагрэтую печ на 6 - 8 гадзін. Калі мінаў пэўны момант і гліна набывала карычнева-чырвоны колер, майстар кідаў у топку запалены смалісты сасновы ці яловы пучок і закрываў усе адтуліны ў печы. Пасля такой апрацоўкі створаныя ганчаром “карункі” на гліне станавіліся бліскучыя, нібы металічныя, і яны эфектна выдзяляліся на матава-чорным фоне пасудзіны.

 

Вырабляўся ў Пружанах таксама паліваны посуд і кафля, але не ў такіх вялікіх аб’ёмах, як задымленая кераміка, што прынесла шырокую вядомасць мясцовым рамеснікам. Паліва для ганчарных вырабаў, асноўным кампанентам якой быў свінец, выкарыстоўвалася тутэйшымі рамеснікамі звычайна карычневага (калі дадавалі жалезную акаліну — “дзындру”), зялёнага (дадавалі вокісь медзі — “зялёнку”) ці сіняга колеру.
Трэба дадаць, што пружанскія керамічныя вырабы ХІХ — ХХ ст.ст. захоўваюцца цяпер у музеях розных гарадоў — у Пружанах (больш за 30 адзінак), Брэсце, Мінску, Маскве, Берліне, Манрэалі. Адзін з экспанатаў знаходзіцца нават у парыжскім Луўры. Гэта ў асноўным творы ўзгаданага раней Антона Рыгоравіча Такарэўскага. Можна сустрэць іх у звычайных хатах жыхароў нашага раёна, імі карыстаюцца па непасрэдным прызначэнні і сёння, але не ведаюць, што валодаюць ужо сапраўднымі рарытэтамі.

 

У гарадскім пасёлку Ружаны таксама існавалі старадаўнія ганчарныя традыцыі. Вядома, што тут у канцы ХІХ ст. жыло некалькі дзесяткаў майстроў у пераважнай большасці на вуліцы, якая так і звалася — Ганчарная. Праўда, пад 1925 г. у мястэчку згадваецца толькі 3 ганчары, а вось у 30-я

 

 

гады — ужо 35. Майстры-“гаршочнікі” выраблялі таксама, як і ў Пружанах, ў асноўным чорнаглянцавы задымлены посуд. Але дзесьці ў 30-я г.г. ХХ ст. тут асаблівую папулярнасць набыло глазураванне ганчарных вырабаў.
Пасля Другой сусветнай вайны ў мястэчку працавалі такія спадчынныя майстры керамічнага рамяства, як Мікалай, Аляксандр і Васіль Савуцічы, Пётр, Канстанцін і Дзмітрый Хварастоўскія, Пётр, Іван і Георгій Гаеўскія, Сяргей Багдановіч, Зыгмунт Жылінскі, Станіслаў Жытніцкі, Іван Буткевіч, Антон Севярын.

 

Асобную і сапраўды цікавую старонку ружанскай ганчарнай вытворчасці складала да таго ж мастацтва народнай глінянай цацкі. Даследчыкі адзначаюць асаблівасць ружанскіх фігурак-цацак у тым, што яны мастакамі амаль не расчляняліся і былі таму як бы статычныя, франтальныя і адначасова манументальныя. Самай папулярнай сярод вырабаў мясцовых майстроў быў “Коннік”. У Ружанах рабіліся і дробныя цацкі-свістулькі ў выглядзе розных жывёл — конікаў, качак, сабак, якія карысталіся вялікай папулярнасцю сярод тутэйшых местачковых і сялянскіх дзяцей. Некаторыя выявы жывёл распісваліся рознакаляровымі яркімі і гучнымі фарбамі, але значная частка твораў заставалася колеру гліны — карычневымі, але ад гэтага яны не страчвалі сваёй прывабнасці. Вядомасць у гэтай галіне дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва набылі дзве ружанскія майстрыхі, работы якіх вылучаліся асаблівай дасканаласцю і густам, — гэта Кацярына Жылінская (1890 – 1962) і Вольга Давідзенка-Хварастоўская (1895 – 1978). Іх творы экспануюцца ў розных беларускіх музейных зборах да нашых дзён.
Шкада, але старажытныя традыцыі ружанскіх ганчароў таксама амаль поўнасцю зніклі. Спробы адрадзіць гэты багаты на традыцыі від народнага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва на Пружаншчыне пакуль што не даюць сур’ёзных вынікаў. Як тут не ўзгадаць у дачыненні да да-дзенай сітуацыі

 

 

шырока вядомы выраз: “Што маем — не захоўваем, а страціўшы — плачам