Абылайхан.

Қытайды әйгілі тарихшысы Вай Жуи:”Аз ұлттар арасында өз ұлтының тарихын үлгері реткен ардагерлерді де қаһарман санау керек”деген екен. Абылайхан да қайраткерлігінен қоса қаһарман, батыл қолбасшы, шебер ұйымдастырушы, дарынды, ақылды да айлалы елші болған. Абылайхан қазақ халқының тарихында маңызды үлес қосқан. Өз халқын сүйген ол Қытай мен Ресей сияқты ірі екі ел арасында шебер елшіпік жұмыстар атқарып өз халқын сақтап қалуға ұмтылды.Орта Азия хандықтармен, Орыс және Қытай мемлекеттерімен сауда-саттық, мәдени қарым-қатынас орнатты. Осылайша экономиканы сауданы дамытұға көніл бөлді. Абылайхан қазақтың ақылдысы мен батырын маңайында жинаған: үш жүзді біріктірген. Қазақ халқынын тәуелсіздігі, дербестігі үшін өмірін сарп еткен. Абылайхан-жоңғар шапқыншыларына ойсырата соққы беру күресін шеберлікпен ұйымдастырған адам.Сыртқы байланыс жұмысын жүргізгенде де, сол кездегі жоңғар мен орыс патшасы арасында болған күрделі қарым-қатынастардын шешіліп дұрыс тауып елшілік саясат қолданады, сол шаралар арқылы халқының дамуына жағдай жасайды. 18 ғасырдың қырқыншы жылдарында жоңғарларды жеңді. Қазақ елінің танылуы жерінің тұтастықталуы-дана қайраткер Абылайхан, қолбасшылар: Қабанбай, Бөгенбай,Райымбет т.б.батырлар ұлдардың арқасы. Бұлардың есімдер қазақ халқының жүрегінде сақталады

2. Қазақ өнері.

- Қазақ жеріндегі “ең көне өнер шығармашылығы”деп нені айтамыз?

- қазақ жеріндегі ең көне өнер шығармашылығы деп-Қаратау тау шатқалдарында салынған жануарлар суретін айтуға болады.

- Біздің дәуірімізге дейінгі ғасырда жерлеген сақтын жас әскери адамы қай жерде табылған?

- Есік қорғаны-обасы.

- Декоративтік қол өнері туындыларына жататын өте әдемі ою-өрнектеліп, балшықтан жасалған ыдыстар қайда табылған?

- Декоративтік қол өнері туындыларына Отырарды өте әдемі ою-өрнектеп,балшықтан жасалған ыдыстары жатады.

- Киіз үйдің негізгі сәні нелер болған?

- Киіз үйдің негізгі сәні ою-өрнекпен тамаша өрнектелген текеметтер болған.

- Қандай орыс сүретшісі 50 жыл бойы Қ-да тұрып,өзінің бар өнерінін оның жері мен адамдарына арналған?

- Н.Г.Хлудов. Орыс суретшісі Николай Хлудов (1850-1935) Одессанын көркем сурет мектебін бітірген соң 50 жыл Қазақстанда тұрып өзінің бар өнерін оның жері мен адамдарына арнаған. Оның жұмыстарының ішінде атақты “Киіз үйде”, “Көш” шығармалары бар.

- Қ-ның тұнғыш кәсіп сүретшісінін аты кім?

- Оның қандай шығармаларын білесін? Қ-ның тұңғыш кәсіп сүретшісі Әбілхан Қастеев (1904-1973) болды. Оның шығармашылығы сан қырлылығымен ерекшеленеді. Ол тарихи тақырыпта да кескіндеменін әр турлі жанрында да портреттер мен пейзаждар жасады.

3. Етістіктің болымсыз түрі.

(Болымсыз етістік) Отрицательная форма глагола

Етістіктің болымсыз түрінің жұрнақтары	-ба, /-бе	-ма, /-ме	-па, / -пе
	Үнді м, н, ң; ұяң з, ж дыбыстардан кейін.	Дауысты, үнді р, у, л, й дыбыстардан кейін.	Қатаң, Ұяң б, в, г, д дыбыстардан кейін.

 

Мысалы: бар-ма, кел-ме, жазба, көн-бе, жап-па.

№ 20 билет

Шоқан Уәлиханов 1835 жылы қараша айында қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын бекетінде дүниеге келген. Жасында ауыл мектебінен мұсылманша хат таныған. Ол кейін Омбыдағы кадет корпусында оқиды. Онда әскери сабақтарға қоса жалпы және Ресей географиясы мен тарихы, батыс философиясы, физика негіздері, шетел тілдері оқытылған. Шоқан үздік оқыды.

Шоқан қазақ тарихын зерттеуге ерекше ден қойды.

Ш. Уәлихановтың ең қызық шығармаларының бірі қазақтың ескі дінінің тарихына арналды.

1864 жылы наурыз айында Шоқан генерал Черняевтің шақыруымен Әулиеатаға келеді. Содан Верный қаласында, кейінірек Тезек төренің ауылына барып тоқтайды. Сонда үйленіп, тұрып қалады. Сөйтіп жүргенде, ескі өкпе ауруы қайта қозып, Шоқан 1865 жылдың сәуір айында қайтыс болады. Оның сүйегі Алтын Емел тауының бауырындағы Көшен-Тоған деген жерге қойылады.

 

2 Бейтаныс мәтінмен жұмыс. (Работа с незнакомым текстом).

3. Мына сөздерге лексикалық талдау жасаңыз. (Сделайте лексический разбор слов)

1. Лексический разбор слова (Образец разбора).