Ші дәріс. Әкімшілік сот - мемлекеттік құрылымдарға бақылау жасаудың бір жолы1. Әкімшілік сот - мемлекеттік құрылымдарға бақылау жасаудың бір жалпы түсінігі 2. Ресей мемлекетіндегі әскери соттың түсінігі мен ерекшелігі
Coт жүйесіндегі соны жаңалыкщардың бірі әкімшілік соттарды құрумен байланысты. Coт ісін атқарудың бұл түрінің өмірмен тығыз қабысып кетуінде де басы ашылмаған мәселелер баршылық. Жуырда Астана қаласында Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты мен Германияның coт қызметкерлерінің ұйымдастыруымен өткен "Қазақстанда әкімшілік соттарды құрудың кажеттігі және оны заңдармен қамтамасыз ету проблемалары" атты халықаралық ғылыми конференция осы жағдайды таразылауға арналды. Назарларыңызға Парламент Мәжілісінің депутаты, заңдар және сот-құкыктык, реформа жөніндегі комитет мүшесі Рамазан САРПЕКОВТЫҢ жиында сөйлеген баяндамасын ықшамдап ұсынып отырмыз. Қазақстанда әкімшілік юстиция құрудың қажеттілігін сот және құкық қорғау жүйесінің қызметкерлері ғана емес, осы саладағы ғалымдар да мойындап отыр. Сондықтан, Астана және Алматы қалаларында мамандандырылған әкімшілік соттардың құрылуын сот реформасының заңға негізделген жалғасы деп бағалау керек. Қазақстан Республикасы Конституциясының 75-бабы 2-тармағына сәйкес, сот билігі сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстық және заңмен белгіленген өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады. Бұл конституциялық негіз болса, "Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьялардың мәртебесі" туралы конституциялық заңның 3-бабы 3-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасында мамандандырылған соттарды құру мүмкіндігі тағы бар. Бұны заңдылық негіз деп қабылдауымыз керек. Қазақстанда әкімшілік соттардың құрылып, одан әрі жұмыс істеу қажеттігі, меніңше, мынадай факторлармен де байланысты. Біріншіден, республикада мемлекеттік реттеу, оның азаматтық қоғамдық құрылымдарға қатысу үлесі және азаматтардың күнделікті өміріндегі іс-әрекетіне араласуы әлі де болса жоғары. Екіншіден, басқару ісіндегі әсіресе атқарушы биліктің заңсыз актілерінің күшін жою құқығын соттарға берудің қажеттігі. Үшіншіден, қазақстандық судьялардың жұмыс көлемінің шамадан тыс көптігі (Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің қабылдануына байланысты бұл көрсеткіш тіпті көбейіп отыр). Төртіншіден, азаматтардың құкықтарын бұзатын атқарушы билік органдарының, лауазымды адамдардың билеп-төстеуі мен әділетсіз төрешілдігінің көптеп кездесу фактілері. Бесіншіден, соңғы жылдардағы азаматтардың өз құкықтарын қорғау жолында соттарға жүгіну көрсеткішінің өсу фактісі.
2.Ресей мемлекетіндегі әскери соттың түсінігі мен ерекшелігі
Ресей Федерациясының тәжірибесіне сүйенсек, оларда әкімшілік соттар проблемаларын теориялық әзірлеудің қазіргі жағдайы бұл институттың моделін құрудың екі түрлі әдісі туралы айтуға мүмкіндік береді. Бірінші әдіс мамандандырылған әкімшілік соттар құруды, екіншісі - бұрыннан жұмыс істеп келе жатқан соттардағы судьяларды мамандандыруды көздейді. Яғни, Ресей Федерациясының Жоғарғы сотында және Ресей Федерациясы субъектілерінің жоғарғы сот органдарында әкімшілік істер жөніндегі тиісті сот алқаларын құра отырып, жалпы соттарда әкімшілік істер жөніндегі алқалар құру. Ал "Ресей Федерациясыңдағы федералдық әкімшілік соттар туралы" федералдық конституциялық заңның жобасын әзірлеген Ресей Федерациясының Жоғарғы соты әкімшілік соттарды жалпы юрисдикция соттары жүйесінде құруды ұсынады. Елімізде арнайы мамандандырылған әкімшілік соттың болмауы, азаматтардың сот арқылы қорғалу құқығын шектейтінін практика көрсетті. Мемлекеттік биліктің барлық, салаларында жүргізіліп жатқан реформаға сай атқарушы билік пен азаматтардың немесе олардың бірлестіктерінің және мемлекеттің лауазымды адамдарының, мемлекеттік басқару органдарының арасындағы дауларды қараумен байланысты олардың іс-әрекеттері мен шешімдеріне сот арқылы бақылау жасау институты ретінде әкімшілік соттарды енгізудің маңызы зор. Біртұтас мемлекет ретінде біз үшін бастапқыда мамандандырылған аудандық және оларға теңестірілген әкімшілік соттарды әрбір ауданда құрып, ал одан әрі осы институттың өміршеңдігіне қарай ұлттық заңдардың ерекшеліктерін ескере отырып, оларды жетілдіру дұрыс болатын сияқты. Барлық жерлерде әкімшілік соттар құрылып, жұмысын бастап кетсе, практиканың өзі бұл саланың келешегін айқындап береді.
|
