Ноғай Ордасы

1. Ноғай деген атау қайдан шыққан: Адамның аты.

v Ноғай Ордасының аты Алтын Орданың бес ханының тұсында қолбасшы болған Ноғайдың; есімімен аталған. Ноғай хан болмаса да Алтын Ордаға өз ықпалын жүргізген. Ноғайға қараған рулар ноғайлы немесе ноғай елі атанып кеткен.

1. Қазақстанның солтүстік-батысында Ноғай Ордасының құрылуына себеп болған: Алтын Орданың ыдырауы, Ақ Орданың әлсіреуі.
2. Ноғай Ордасының алып жатқан жері: Еділ мен Жайық аралығы.
3. Ноғай Ордасының орталығы: Сарайшық;.
4. Сарайшық қаласының іргесі қаланған уақыт: Х ғасыр.

v Сарайшық қаласының дәуірлеген кезі: XIII-XIV ғғ;.

1. Қасым ханның тұсында Қазақ хандығының біраз жылдар астанасы болған Жайық бойындағы қала: Сарайшық;.
2. Сарайшық қаласы біржолата қирады: 1580 жылы Дон, Еділ казактарының Жайық бойына шапқыншылық жасау салдарынан.
3. Ноғай Ордасында саны жағынан ең көп тайпа: Маңғыт.
4. Ноғай Ордасының екінші аты: Маңғыт елі.
5. Ноғай Ордасының іргесін қалаған: Едіге.
6. Ноғай ордасының Алтын Ордадан бөлінуі осы билеушінің тұсында басталды Едіге.
7. Едігенің Ноғай Ордасында* билік құрған жылдар: 1396-1411 жж.

v Едіге Ноғай Ордасын басқарды: 15 жылдай.

1. Алтын Орданы басқарған Едігенің атағы: «беклер бек», оның билігі шексіз болды.
2. Маңғыт елі шығарған эпос: «Едіге».
3. Ноғай Ордасы Алтын Ордадан бөлініп шығып, жеке мемлекет болды: Нұр ад-диннің кезінде (1426-1440 жж).
4. Ноғай Ордасының ыдырай бастаған уақыты: XV ғасырдың басы.
5. Ноғай Ордасының бірнеше иеліктерге бөлінуіне себеп болған жағдай: 1550 жылдардың ортасында Қазан, Астрахан хандықтарының Ресейге қосылуы.
6. 1550 жылдардың ортасында Ресейге қосылған хандықтар: Қазан, Астрахан.
7. Ноғай Ордасының иеліктері қосылған өңір: Кіші жүз.
8. Алғашқы қазақ ханы Жәнібек тұсында достық қатынаста өмір сүрген ноғайлар мен қазақтарды «екі туысқан Орда» деп атаған ғалым: Ш.Уәлиханов.
9. Ноғай Ордасымен шекарасы ортақ емес мемлекет: Моғолстан.
10. Ноғай Ордасында билеушінің титулы: Хан.
11. Ноғай Ордасында түрік тайпаларының басшылары: «мырза».

• Ноғай Ордасында билік бидің қолында болды, ал қалған мемлекеттерде хандық мұрагерлік жолмен сақталып отырған.

 

Ø XIII-XV ғасырлардағы Солтүстік Қазақстан мен Батыс Сібір

1. Батыс Сібір жеріндегі туысқан түрік тілдес тайпалардың бірлестігінде басты рөл атқарған тайпа: Керейіттер.

? Сібір елін монғолдар жаулап алғаннан кейін, Жошы ұлысының;, одан соң Алтын Орда құрамына енгенін жазған парсы тарихшысы Рашид ад-Дин.

v Алтын Орданың ханы Батый Сібір жерін Шайбанға сыйға тартқан. Батыс Сібір Шайбани әулетінің жері саналғанмен, елді басқару тайбұғалықтардың қолында болды.

1. XIV ғасырдың аяғында Тобыл, Тура және Тобда өзендерінің аңғарында шайбаниліктер құрған хандық: Түмен хандығы (Батыс Сібір хандығы).
2. Батыс Сібір хандығының негізгі жерлері: Тобыл, Тура өзендерінің аңғары.
3. Батыс Сібір хандығының астанасы Қызыл-Тура.

v Қазір ол қаланың орнында орналасқан қала: Тюмень.

• Ақ Орда ханы Барақтан жеңілген Шайбани ұрпағы Махмұд-Қожа Батыс Сібірге қашып келіп, ноғайлардың қолдауымен хан болды.

1. 1428 жылы Махмұд-Қожаны жеңіп, Батыс Сібірді өзіне қаратқан: Әбілқайыр хан.
2. Әбілқайыр хан қаза болғаннан кейін Батыс Сібірде билікті өз қолына алған: Ибақ хан.

v Ол қазақ хандары Жәнібек, Кереймен одақтасып, Әбілқайырдың мирасқоры Шайх-Хайдарды өлтірді.

1. Орыс патшасы ІІІ Иванмен өзара сауда қарым–қатынасын орнатқан хан: Ибақ хан.

v 1481-1484 жылдары орыс мемлекетіне екі рет елшілік жіберген.

• Ибақтың тайбұғалықтарды биліктен шеттетуі жергілікті шонжарлар тобының наразылығын туғызып, олар тайбұғалық Мұхаммедтің басшылығымен 1495 жылы Ибақ ханды өлтіреді.