Көне түрік жазба ескерткіштеріКөне түрік жазуы б.з.б І мыжылдықта қалыптасқан. Ежелгі түрік жазбасы руна жазуы деп аталады. Көне түрік жазуы VIII-IХ ғасырлар аралығында бүкіл халық игілігіне айнала бастаған. Көне түрік әліпбиі 35 әріптен тұрады. Жалпы көне түрік тілінде жазылып табылған жәдігерлердің саны 200-ден астам. VIII ғасырда түріктердің жазба әдебиеті дүниеге келді. Түрік жазба әдебиетінің көне ескерткіштері «Күлтегін», «Тоныкөк». Көне түрік тілдерінен «қазақ оғылым»сөзі Орхон-Енисей» жазба дерегінде кездеседі (Орхон- Енисей тас жазулары Монғолияда орналасқан). Қазақстанда түрік жазбалары Талас өзенінің маңынан табылды («Талас жазуы»). «Отыз ұланның адал достары, мешін жылы,елде жиырмада» деген өлең жолдары Талас жазуында жазылған. Түріктердің жазбасы туралы алғашқы мәлімет Менандор Пратектодың; еңбегінде кездеседі. Византия тарихшысы Менандор Пратектор түріктердің скиф жазуымен хат жолдағанын айтқан. VI ғасырда түріктерде жазудың болғандығын Қытайдың; деректоры куәландырады. Көне түрік жазуын тұңғыш рет ХVIIIғ.20ж. Енисей анғарынан Д.Миссершмидт пен Ф.Страленберг тапқан. VI-Хғ.ғ. Қазақстанда түрік жазуымен қатар соғады жазуы кең қолданылып түрік қағандары мен ақсүйектер тобы, елшілер, көпестер және мемлекеттің соғды тілінде сөйлеген. Соғды тілінде жазылған қолжазба Жібек жолы арқылы жеткізіліп, осы күнге дейін Жапонияда (Нара қаласында) сақталып тұр. ІХғ.бастап ұйғыр, араб алфабиттері кеңінен таралды. VII-ІХ ғасырларда ауыз әдебиеті өркендесе, Х ғасырда жазба әдебиетінің негізі қаланады. VIII-ІХ ғасырларға жататын әдеби шығармалар «Қорқыт ата» кітабы мен«Оғызнама» дастаны. Түрік тілінде жазылған «Қорқыт ата» кітабы мен «Оғызнама» дастаны VIII ғасырда ел ішінде ауызша айтылып кең таралса, ХІ ғасырда қағазға түсе бастады. Ертедегі ортағасыр әдеби ескерткіштерінің бірі «Оғызнама» ІІ ғасырдағы тарихи оқиғаларға байланысты туған әдеби шығарма. «Оғызнама» VI ғасырда парсы тіліне, ІХ ғасырда араб тіліне аударылған. «Оғызнаманың» ескі нұсқасын ХІІІ ғасырда бірінші жазып қалдырған тарихшы Рашид ад-Дин. Ал ХVII ғасырда толық жазған Әбілғазы хан. Қорқыт ата кітабы 12жырдың; қосындысынан тұрады. Қорқыт атақты жырау, дарынды сазгер. Қорқыт атаның туған жері Қазақстан. Қызылорда облысындағы Қармақшы ауданында Қорқыт атаның кесенесі орналасқан.
|
