Азақстанға саяси жер аударылған желтоқсаншылар мен ғалымдарРесейде жауапқа тартылған 579 желтоқсаншының 108-і Сібірге,Ертіс бекіністеріне,Орынбор шебіне айналды.Халықшыларды Қазақстанға жер аудару ХІХ ғасырдың 80 жылдарында жаппай етек алды.1881 ж. 29 тамызда Дала генерал- губернаторлығына саяси тұтқындарды жіберу жөніндегі үкімет қаулысы шықты.ХІХғ.аяғында саяси жер аударылғандар Шығыс,Орталық Қазақстан өңірлеріне шоғырландырылды.ХІХғ.аяғында саяси жер аударудың басты орталығы болған қалалар Ақмоламен Семей болды.Семей мен Ақмола облыстарында ағартушылық дамып,ғылыми ұйымдар ашылды. Алғашқыда Сібірге,кейін Семейге жер аударылған желтоқсаншы Феодор Достоевский Шоқанның досына айналды. Муравьев-Апостол Бұқтырмада жүріп дәрігерлікпен айналысты.Ол «Бұқтырмада көп емдеп,қөп адамды жаздым» деп жазып қалдырды Сеьейде болған Бяловский Өскемен уезінің геологиялық картасын жасаумен шұғылданды. Абайдың ең жақын досы болған Михаэлис Батыс Сібір генерал-губернаторының тапсырмасымен Ертіс пен Зайсан көлдерін зерттеген.ХІХғ. Михаэлис Тарбағатай мен Қалба тауларының жотасын да зерттеді. Ұлы Абаймен дос болған ғалымН.И.Долгополов «Қырғыздардың заң әдет –ғұрыптары үшін маткриалдар»деген тақырыпта құнды зерттеу жариялады. И.Завалишин «Батыс Сібірдің сипаттау»,А.Коровков «Іле өлкесіне бару» еңбектерін жазған. Ұлы украин ақыны Т.Шевченко 1847-1857 ж.ж.Қазақстанда айдауда болды.Ол «Менің ойларым» деген шығармасында қазақ халқымен украин халқының тағдырларын салыстырды. ХІХғ.Польшадан жер аударылғандар көм\бінесе Сібірге жіберілді.1863-1864 жылдардағы ПОльшадағы ұлт-азаттық қозғалыс барысында Қазақстанға 10мың поляк жер аударылған.ХІХғ.ІІ жартысында қазақ жеріне айдалған поляктардың құрамындағы 50%құрайтын әлеуметтік топтар дворяндар еді. ХІХғ.601ж.поляк қайраткерлерінің ішінде ерекше көзге түскені С.Гросс. Абаймен дос болған поляк ақыны С.Гросс Семейдегі жергілікті соттта хатшы болып қызмет істеген.С.Гросс қазақ халқының әдет ғұрпы,билер сотының мәліметтерін жинап,құнды зерттеулер жүргізген поляк қайраткері.С.Гросс Семей облыстық статистикалық комитеті арқылы«Қырғыздардың заң,әдет-ғұрыптары үшін материалдар»тақырыбында зерттеу жариялады.Бірқатар зерттеушілер еңбектің авторы ретінде П.Маковецкийді атайды.Бұл қазақтардың мүліктік құқығының коөшпелі қоғам жағдайындағы ерекшеліктерін көрсететін тұңғыш еңбек. Поляк қайраткері Янушкевич Қазақстанда Құнанбаймен жүзбе-жүз кездескен,Тэраевич пен Домашевич жергілікті халықты емдеу ісімен айналысты. Г. Зелинский “Қырғыз” поэмасын жазып, қазақтарды Ресейге кеңінен танытты.
|
