ЛЕЙШМАНИОЗДАР

Лейшманиоздар – протозойлы инфекция тобына жататын трансмиссивтік ауру.

Көне заманғы қолтаңбалардан Шығыс елдерінде тарағаны белгілі. Қоздырғыштың ашылуы әскери дәрігер П.Ф.Боровскийдiң есімімен байланысты. Ол 1897 жылы қойылған терi жарасынан алынған жұғындыдан ерекше денелерді анықтаған. 1900 – 1903жж. ағылшын зерттеушiлерi В.Лейшман және Донован қоздырғышты өлген адамның бауыр, көкбауыр жұғындыларынан тапқан. 1913 ж. Якимов лейшманиозға табиғи ошақтық тән екенін яғни оның Орта Азия және Закавказьеде таралғанын дәлелдеді.

1937 – 40жж. Н. Л. Латышев лейшманиоздың тері түрінің табиғи ошақтар бар екенін анықтады.

Этиологиясы. Лейшманий қарапайымдылар тобынан. Дамуы екі сатыдан тұрады: лейшманиялық және лептомонадалық.

Ι сатысында паразиттер адамдар мен жануарлар терісінің, ішкі ағзаларының гистиофагоцитарлық клеткалары ішінде мекендейді.

ІІ лептомонадалық сатысында шіркей организмде кездеседі, сонымен қатар қоректі орталарда өндіруге болады.

Висцералды лейшманиоз қоздырғышы Leishmania donovani терілік лейшманиоз қоздырғышы – L. troрica minor et major.

Эпидемиологиясы. Лейшманиоз трансмиссивті аурулар тобына жатады, оның спецификалық тасымалдаушысы ұсақ қансорғыштар – шіркейлер (москиты), олардың 300 түріִбар.

Шіркейлер Орта Азияда, Қазақстанның оңтүстік аймақтарында, Қырғыз Республикасы, Крымда, Украина, Молдавия республикасында кездесуі, әсіресе Орта Азия республикаларында шіркейлердің 19 түріִбар, Закавказье – 15 түрі, Украина, Молдавияда 3 түрі кездеседі. Шетелдер – Ауғаныста, Ирак, Иран, Сирия. Адамдар мен жануарларорганизміне қоздырғыш тек қана шіркейлердің шаққан жерінде лептомонадаларды теріні қасу не тырнау енеді.

Висцеральды лейшманиоз ошағында ең негізгі қоздырғыш резервуары – иттер. Оларда ауру терінің зақымдалуымен сипатталады, кейде инфекция жайылма түріне не паразиттасымалдаушы қалыптасуына әкеледі.

Инкубациялық мерзімінің ұзақтығына байланысты жыл маусымдылығы ерекше байқалмайды. Бірақ лейшманиоз терілік түрі мамыр, маусым айларында кездесіп, ауру деңгейі шілде – қыркүйекте көтеріледі.

Кеміргештерде лейшманиялар сақталуы мүмкін, сондықтан кеміргештер көшіп қонуы арқылы антропоургиялық ошақтардың қалыптасуы мүмкін.

Иммунитет – жас кезінде ауырған адамдарда өмірлік иммунитет қалыптасады.

Патогенезі. Шіркей шаққан жерде біріншілік аффект пайда болады – шағын көлемді папула, қасу арқылы біртіндеп ойылып кейін үсті қабықшамен жабылады. Папула ішінде лейшманиялар орналасады.

Висцеральды лейшманиоз дамуы ерекше: паразиттер шіркей шаққан жерден организмге қан арқылы таралып, 3-6 күн ішінде бауыр, көкбауыр, лимфа түйіндеріне, сүйек кемігіне жетеді. Олар Купфер клеткалар протоплазмасында макрофаг т.б. фагоцитарлық клеткаларда дамиды, клеткалар ыдырап, паразиттер жаңа клеткаларға ауысып зақымдалуы қайтадан басталады. Зақымдалған клеткалардың ыдырауы жалпы улану белгілердің, РЭС органдарында гиперплазия және пролиферация процесстерінің қалыптасуына әкеледі, нәтижесі – бауыр, көкбауыр, лимфа түйіндері көлемдері ұлғаяды.

Висцеральды лейшманиоз: (бала лейшманиозы, қала-азар – қара ауру)

Жалпы сипаттамасы: созылмалы толқынды қызу, спленомегалия, гепатомегалия, анемия, кахексия тән.

Клиникалық көріністері. Инкубациялық мерзімі 6-8 айға жуық, бірақ 3 айға дейін қысқаруы не 1 жылға дейін ұзаруы мүмкін.

Клиникалық дамуында 3 сатыны атауға болады.

1. Басталуы (начальный);

2. Аурудың қозу кезі (разгар);

3. Терминалды сатысы.

 

Ι сатысы – басталуы: жалпы әлсіздік, тез шаршау белгілері байқалады. Науқастың түр-келбеті өзгереді – қудай бозғылт, не жер түстес, болып көрінеді. Асқа тәбеті төмендейді, көкбауыр көлемі өсуі мүмкін. Осы белгілермен ауру кей кезде шектелуі мүмкін – апиректикалық формасы.

ΙΙ сатысы аурудың қозған кезі. Өте жоғарғы деңгейде қызуы көтеріледі 39-40⁰С, кенеттен төмендеп, тәулік ішінде бірнеше толқынды түрде қызу көрсеткіштері ауысып, науқас қатты терлейді, әсіресе түнде. Науқастың терісі, шырыш қабаттары бозғылт тартып, кейде қорғасын түстес болады. Геморрагиялық диатез белгілері – мұрыннан қан кетуі мүмкін. Тері асты май қабаты, бұлшық еттер атрофиясы байқалады, науқас арықтайды.

Көкбауыр, бауыр көлемдері ұлғайып, ішінің өсуі көзге түседі, асцит қалыптасады. Бетінде, аяқ қолдарында ісік байқалады.

Осы өзгерістер нәтижесінде жүрек қалыпты жағдайынан солға ығысып, оның жұмысы бұзылады. ЭКГ – миокардиодистрофияға тән белгілер анықталады. АҚ төмендейді.

Лимфа түйіндері ұлғаяды, бірақ олар тері қабатымен бірікпейді, ауыр сезімі басқанда байқалмайды. Қан түзу жұмысы бұзылуының нәтижесінде қызыл қан түйршіктерінің жалпы саны төмендейді. Анэозинофилия висцеральды лейшманиозға тән диагностикалық белгі. Лейкопения, тромбоцитопения.

Қанның ұю қасиеті төмендейді, эритроциттердің тұрақтылығы төмендейді.

ΙΙΙ сатысы – кахексиялық: аурудың соңғы сатысы. Науқас азып, арықтайды, ішінің көлемі ұлғаяды, төмен салбырап тұрады (бауыр, көкбауыр бұзылысы нәтижесі). Висцеральды лейшманиоздың жедел түрі 2 жасқа дейінгі балаларда кездеседі (39-40⁰С, анемия, интоксикациялық белгілері жоғарлайды). Дер кезінде ем қолданбаса өліп кетуі мүмкін. Жас өспірімдер мен жас адамдарда созылмалы түрі кездеседі. Уақытында қолданылған ем нәтижесінде науқас айығып кетуі мүмкін.

Диагностикалық критерийлері:

1. Эндемиялық ошақта болуы;

2. Клиникалық белгілері: қызуының созылмалы болуы, бауыр, көкбауыр, лимфа түйіндері ұлғайюы; қанда лейкопения, анемия;

Висцералді лейшманиоздың кейбір түрлерінің;