Жаңа экономикалық саясат (1970-1990 жж.) және оның нәтижелері

Малайзия Федерациясының (МФ) басқарушы тобы қалыптасқан жағдайдың қауіптілігін түсіне отырып, 1969 ж. шілде айында жаңа ұзақмерзімді даму стратегиясын, яғни, Жаңа экономикалық саясатты (ЖЭС) жасауға кірісті. Бұл саясат 1971 ж. басында (оның бірінші бөлімі – Екінші малайзиялық жоспар (1971-1975 жж.)) күшіне еніп, әрекет ету мерзімі 20 жылға есептелді. Оның бірінші міндеті – ұлтына қарамастан, барлық малайзиялықтардың өмір сүру деңгейі мен еңбекпен қамтылуын арттыру арқылы кедейшілікті біртіндеп, сосын толығымен жою. Екіншісі – әртүрлі қауым өкілдері табыстарының теңсіздігін төмендету мақсатында қоғамды жедел қайта құру.

МФ экономикасындағы Батысқа, қытайлықтар мен үндістерге және малайлықтарға тиесілі акционерлік капитал үлестерінің 63,3 %: 34,3 %: 2,4 % (6-кесте) түріндегі арақатынасын 20 жылдан кейін, ЖЭС-ті жүзеге асырудың нәтижесінде 30 %: 40 %: 30 % болып өзгерту қарастырылды. 20 жылдың ішінде осындай көрсеткіштерге жету үшін, малайлықтар бизнеспен, соның ішінде, ірі бизнеспен мүмкіндігінше жылдамырақ айналысуы тиіс болды. Бұрын қытайлар немесе шетелдіктер тарапынан монополияландырылған бизнес түрлерімен айналысқысы келген малайлықтарға Үкімет келісімшарттары, лицензиялар мен арнайы жеңілдіктер берілді. Тарихи тұрғыдан алғанда, малайлықтар ауыл шаруашылығымен, ұсақ бөлшек саудамен айналысып, әкімшілік органдарда қызмет етті. ЖЭС-тің негізгі элементтері малайлықтарға білім беру мен оларды кәсіби дайындау болды. Оған дейін тек басқарушы әулеттер мен малайлық жоғары қызметтегі шенеуніктердің балаларының ғана сапалы білім алуға мүмкіндіктері болды. ЖЭС-ті жүзеге асыру кезінде ешқандай артықшылықтарға ие емес малайлықтар мен басқа да тұрғылықты тұрғындарға, әсіресе, шаруаларға білім беруге және оларды кез келген деңгейде кәсіби дайындауға үлкен көңіл бөлінді. Барлық малайлық қала тұрғындары мен шаруаларға жақсы білім беру мақсатында мектептер салынып, бұл мектептер білікті мұғалімдермен толықтырылды. Малайзия мен шетелде орта және жоғары білім алу стипендияларының саны айтарлықтай көбейтілді. МАРА (Тұрғылықты халықтың қамқоршылық кеңесі) малайлық қабілетті студенттерді дайындау үшін колледждер салуға басшылық етті, сондай-ақ, Малайзия мен шетелде әртүрлі мамандықтар бойынша студенттер дайындау үшін стипендиялар бөлді. Бұл ретте тек академиялық білімі бар мамандарды дайындауға ғана емес, сонымен қатар, адамдарды кәсіби оқытуға да көңіл бөлінді. Мысалы, көптеген малайлықтар Ұлыбританияда арнайы дайындықтан өте отырып, тігіншілер мен пішушілер болып жұмыс істей бастады. Малайлықтардың көпшілігі белгілі университеттерден «Іскерлік басқару шебері» дәрежелерін алды. Студенттердің көп бөлігі «Бизнесті басқару» мамандығын оқып шықты. Малайзияда механиктер, қолөнершілер мен білікті жұмысшыларды дайындау орталықтары көптеп ашылды. Кейіннен олардың көбісі бизнеспен, соның ішінде, ірі бизнеспен айналысып, елеулі табыстарға қол жеткізді. Қытайлықтар мен үндістер де жаңа компаниялар ашты. Шетелдік компаниялар саны мен шетелдік инвестициялар көлемі өсті. Кез келген компанияны ашқанда немесе оның Куала-Лумпур қор биржасында (КЛҚБ) акцияларының бағасын белгілегенде, оның 30 %-дан кем емес акциялары малайлықтарға берілуі тиіс болды. Бастапқыда бұл акциялар сатып алуға өтініш білдірген малайлықтарға берілді. Акциялар малайлықтарға номиналдық құны бойынша сатылды. Ал, акциялардың нарықтық құны номиналдық құнынан анағұрлым жоғары болды. Сондықтан, көптеген малайлықтар акцияларын қайта сатып, жылдам пайда тапты. Тіпті кейбір жағдайларда қытайлар мен үндістер малайлықтарға акциялар сатып алуға ақша беріп те отырды. Ал, малайлықтар сатып алған акцияларын бірден қытайлар мен үндістерге қайта сатып жіберіп, жеңіл табысқа ие болып отырды.

Малайзия ЖЭС жылдары ішінде (1971-1990) индустриалды-аграрлық елге айналып, қарқынды түрде қарыштап дамыды. 1960-жылдары экономика ауқымы екі есеге, ал, одан кейінгі жиырма жыл ішінде үш есеге артты. Бірақ, ЖЭС-тың кейбір нұсқаулары жүзеге аспады. Малайлық жұмысшылардың 17,1 %-ы ары қарай да кедейшілікте өмір сүрді. Бумипутраның жалпы акционерлік капиталдағы үлесі көзделген 30 %-ға емес, 20,3 %-ға ғана жетті. Есесіне, қытайлар мен үндістердің капиталдағы үлесі 40 %-дың орнына 46,2 %-ға (6-кесте) дейін жетті. Қазіргі таңда малайлықтар өздерін құқықтарынан айырылған адамдар ретінде сезінбейді және оларда қытайлықтарға деген реніш сезімі мүлдем қалмаған. ЖЭС-тың барлығына айтарлықтай пайда әкелгені соншалықты, тіпті қаржы дағдарысының нәтижесінде экономикаға зиян келтірілгеннің өзінде, ешқандай нәсілдік сипаттағы күш қолдану әрекеттері орын алған жоқ.

1980-жылдардың аяғына дейін МФ-ның бюджеттік кірістерінің жартысына жуығын экспорттық түсімдер құрап отырды. 1960-жылдары каучук пен қалайының жалпы экспорт көлеміндегі үлесі 85 %-дан 50 %-ға дейін төмендеді. Оларды пальма майы, жұмыр ағаштар және кесілген материалдар ығыстырды. 1970-1980 жылдары экспортқа бағдарланған саясат енгізілгеннен кейін, 1990 ж. қалайы мен каучуктың экспорттағы жиынтық үлесі 5 %-ға дейін азайды. 1984 ж. қарай экспорттық түсімдердің 32 %-ын ($ 12,2 млрд.) тұрмыстық электроника және тоқыма тауарлары қамтамасыз етті. Тұрмыстық электроника өндірісі жыл сайын 69 %-ға, ал тоқыма тауарларының өндірісі 26 %-ға өсіп отырды. Бұл екі сала 1990 ж. таман дайын өнімдерді экспорттағаннан түскен түсімдердің 2/3 бөлігін құрады. Әлемдегі тұрмыстық электроника тауарларының әрбір төртіншісі (компьютер, теледидар, т.б.) Малайзияда шығарылды. 1980-жылдары мұнай мен газ сатудан түскен кірістер елдің экспорттық түсімдерінің 29,6 %-ын берді, бірақ, 1990 ж. олардың экспорттағы үлесі 16,2 %-ға дейін қысқарды. Сонымен, Махатхир үкіметінің экономиканы әртараптандырумен ұштастыра отырып, елді қарқындата дамыту міндеті 1990 ж. қарай толықтай жүзеге асты.

ЖЭС-тың екі онжылдығы ішінде экономиканың жылдам өсуі Малайзияның әлеуметтік құрылымын өзгертті. Орта тап 20 %-дан 32,6 %-ға көбейді. Бұл ретте оның малайлықтардың арасындағы үлесі екі есеге өсті (13 %-дан 27 %-ға дейін). 1990 ж. қытайлықтардың 63 %-ы орта тапқа жатты. Бүкіл Малайзия халқының арасындағы жұмысшы табының үлесі болмашы ғана өсіп, халықтың тек 27,6 %-ын құрады. ЖЭС кезінде малайлықтардың арасындағы жұмысшылардың үлесі 5 %-ға көбейіп, соңында 23 %-ға жетті. Ал, оның қытайлықтардың арасындағы үлесі 8 %-ға қысқарып, нәтижесінде 34 %-ды құрады. Үндістер арасындағы плантация жұмысшыларының үлесі 19%-ға төмендеді. Малайлықтардың білім деңгейі біраз өсті. Ауылдық жерлерде тұратын малайлықтардың саны 65,2 %-дан 33,5 %-ға азайды.

5-кесте. Экономикалық көрсеткіштер