Тақырып. Сұраныс пен ұсыныс теориясының негіздері.

1. Сұраныс заңы. Сұраныс қисығы.Сұранысқа әсер етуші жағдайлар.

2. Ұсыныс заңы. Ұсыныс қисығы. Ұсынысқа әсер етуші жағдайлар.

3. Нарық тепе-теңдігі.

4. Икемділік ұғымы. Икемділік коэффициенті.

5. Тұтышушылық мінез-құлқы.

Негізгі сөздер: сұраныс, ұсыныс, икемділік:

1. Сұраныс заңы. Сұраныс қисығы.Сұранысқа әсер етуші жағдайлар.

Сұраныс дегеніміз- адамдардың тауар сатып алуға талабы мен қабілетілігі. Баға мен бағадан тыс факторлар сұранысқа ықпал тигізеді. Сұраныс заңы- сұраныс көлемінің бағаға кері тәуелділігі деп білеміз: тауардың бағасы неғұрлым төмен болса, тауар сұранысы соғұрлым жоғарылайды. Сұраныска 2 фактор әсер етеді. Баға әсері сұраныс шамасын өзгертеді де, сұраныстың қисық сызығы бойынша көрінеді. Бағадан тыс факторлар сұраныстың өзін өзгертеді және сұраныс қисығын оң жаққа ысырады. Бағадан тыс факторлар:

1. Тұтынушылар талғамының өзгеруі.

2. Сатыпалушылар санының өзгеруі.

3. Тұтынушылар табыстарының өзгеруі.

4. түйіндес тауарлар бағасының өзгеруі.

5. тұтынушылар күтүлерінің өзгеруі.

2. Ұсыныс заңы. Ұсыныс қисығы. Ұсынысқа әсер етуші жағдайлар.

Ұсыныс дегеніміз-сатушылардың рыноққа тауарларды сату үшін ұсынудағы талабы мен қабілеттілігі. Ұсыныс заңы- ұсыныс шамасының баға деңгеіне тікелей тәуелділігі: баға жоғарылаған сайын, рыноктағы ұсыныс шамасы улғаяды. Ұсынысқа 2 фактор әсер етеді. Баға әсері ұсыныс шамасын өзгертеді де, ұсыныстың қисық сызығы бойынша көрінеді. Бағадан тыс факторлар ұсынысты өзгертеді де,ұсыныстың қисық сызығы оң жаққа, сол жаққа ығыстырылады. Бағадан тыс факторлар:

1. ресурстарға бағалардың өзгеруі.

2. Технологиялардың өзгеруі.

3. Субсидия және салықтардың өзгеруі.

4. басқа тауарларға бағалардың өзгеруі.

5. Ауа райы жағдайлары.

6. Өндірушілер санының өзгеруі.

3. Нарық тепе-теңдігі.

Сұраныс пен ұсыныстың өзара әрекеттестігі баға механизмі мен бәсеке негізінде іске асырылады. Бұл сұраныс пен ұсынысты теңестіріп, тепе-тең бағаның құрылуына әкеліп соғады (А – нүктесі). Егер нарықтық баға тепе-теңдік бағадан артық болса. Артық сұраныс (артылып қалу) пайда болады, немесе, ұсыныс шамасы тауар сұранысынан асып кетеді. Егер нарықтық баға тепе-тең бағадан төмен бекітілетін болса, қанағаттанарлықсыз сұраныс (тапшылық) пайда болады, бұл жағдайда сұраныс шамасы ұсыныс шамасынан басым болады.

4. Икемділік ұғымы. Икемділік коэффициенті.

Тауардың бағасының өзгеруі, тұтынушылардың кіріс мен басқа тауарлардың бағасы сұранысқа әр түрлі әсер етеді. Икемділік дегеніміз-бір айнымалының екінші айнымалының өзгеруіне пайыздық өзгерістің қатынасы ретінде көріну реакциясы.

Икемді сұраныс. Баға төмендегенде сату көлемі өседі де, жалпы түсім (P.Q) артады.

Икемсіз сұраныс. Баға төмендеген сату көлемі азғана өзгереді, жалпы түсім төмендейді.

Жеке-дара икемділік. Бағаның төмендеуі өсумен өтеледіжәне жалпы түсім өзгермейді.

5. Тұтышушылық мінез-құлқы.

Әр тұтынушы алдында 3 сұрақ тұрады: 1. Не сатып алу керек? 2. Қанша тұрады? 3. Сауда жасауға ақшам жете ме? Бірінші сұраққа жауап беру үшін, заттың тұтынушыға пайдалылығын анықтап алу керек. Екінші сұраққа жауап беру үшін бағаны зерттеп, үшінші сұраққа жауап беруден тұтынушы табысын анықтау қажет. Осы 3- пайдалылық, баға және табыс проблемалары тұтынушы мінез-құлқы теориясының мазмұнын құрайды. Осылардың өзара байланысын анықтауға тырысайық. Игілік пайдалылығы-бұл экономикалық игіліктің бір немесе бірнеше адам қажеттіліктерінің қанағаттандыру қабілеті. Зерттеу нәтижесінде ХІХғ. Мынадай заңдылық анықталады: біртіндеп тұтынатын қандай да бір игіліктің бөлігі тұтынушы үшін азаюшы пайдалылыққа ие болады. Бұл кезде тұтынушылар қалауы тұрақты, ал тұтыну қызметі үздіксіз, сондықтан әр нуктеде дифференцияланады деп есептеледі.

Жалпы пайдалылық игілік саны өсуіне қарай біртіндеп өссе де игіліктің әр қосымша бірлігінің шекті пайдалылығы тоқтамастан азая береді. Жалпы пайдалылық максимум қанағаттандыру шекті пайдалылық нольге тең болғанда А нүктесіне жетеді. Бұл игілік қажеттілікті толық қанағаттандырады дегенді білдіреді. Егер ары қарай тұтыну зиян әкелсе жалпы пайдалылық төмендейді (АВ сызығы). Саны көбірек болған сайын осы игіліктің қосымша әр бірлігінің біз үшін құндылығы азая береді. Сонымен игілік бағасы жалпы емес тұтынушы үшін оның шекті пайдалылығымен анықталады.

 

6 тақырып. Жеке-дара ұдайы өндіріс теориялары

1. Кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық мәні, оның сипаттық белгілері.

2. Кәсіпкерліктің ұйымдық формалары

Негізгі сөздер: Кәсіпкерлік,

1. Кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық мәні, оның сипаттық белгілері.

Кәсіпкерлік — адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады, Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард университетінің профессоры Иозеф Алиоз Шумпетер (1883-І95Ожж.) мән берген. Оның айтқан мынандай сөзін эпиграф етіп алуға болады: "Кәсіпкер болу — басқаның стегенін істемеу". Екінші жағынан кәсіпкерлер — алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол жайлы француз экономисі Жан Батист Сэй (І767-І832жж.) былай деген: "Кәсіпкер - адамдарды өндірістік шенбер ауқымында ұйымдастыратын адам". "Кәсіпкерлік" терминін алғашқы рет ағылшын экономисі Ричард Кантильон (1650-1734жж.) ендірді. Бұл ұғымға ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызған.

2. Кәсіпкерліктің ұйымдық формалары

Қазақстан республикасы Президентінің "Шаруашылық серіктесі, жайлы” және "Мемлекеттік кәсіпорын жайлы" жарлығына сай кәсіпкерлік – қызмет шаруашылық серіктестінің түріне қарай жеке және ұйымдық болуы мүмкін:

- жай,ол бірлескен қызмет шартына негізделген;

- толық барлық мүлікке ынтымақтастық жауапкершілік жүктелген,

- жауапкершілігі шектелген, салынған салым құны шеңберінің

- коммандиттік - аралас жауапкершілік (біреудін толық мүлікімен басқаның салынған салымымен);

- қосымша жауапкершілікпен, өзінің салымдарымен және оған жататын мүлікпен қосымша жауапкершілік мойынына алынады;

- өндіріс және тұтыну кооперативтері;

-консорциумдар;

-акционерлік қоғамдар.