Жұмыстың барысы6.1. Brassica oleraceae бақша орамжапырағының морфологиялық ерекшеліктері (кесте №4.3,сурет № 4.1). Тіршілік формасы – крестгүлділер тұқымдас, екі жылдық немесе, көп жылдық шөптесін өсімдік. Өсетін жері –Бор –дың территориясында, Жерорта теңізінің батыс жағалауында жартастарда өседі. Батыс Еуропада өсіріледі.Атлант мұхиты жағалауларында Тамыры –кіндік, тарамдалған. Сабағы - тік Жапырақтары- ірі кезектесіп орналасады,түсі көк, қанықтылығы әр түрлі. Гүлшоғыры –сыпыртқы тәрізді Гүлі -актиноморфты,ақшыл түсті. Тостағаншасы -төртеу екі қатар шеңбер түзіп орналасқан Қүлте жапырақшасы –төртеу бос бір шеңбер түзіп орналасқан. Аталығы- алтау Аналығы – екеу біріккен Жемісі –бұршаққын, ұзындығы -5-10 см 6.2. Erysimum diffusum шашыңқы ақбасқурай дың морфологиялық ерекшеліктері (кесте №4.4,сурет № 4.2). Тіршілік формасы – шөптесін екі жылдық өсімдік.Биіктігі 30-80 см-дей. Өсетін жері- Қазақстанда еліміздің Еуропалық бөлігінде, далалық аймақтарда, Сібір мен Орта Азияда кездеседі. Тамыры - жақсы дамыған, кіндік тамырлы Сабағы- тік, жалпақ,жалаңаш, аздап бұйра. Жапырақтар ы –түктелген,жіңішке жапырақтары кезектесіп орналасқан.Ақ күлгін түсті болады. Гүлшоғыры- шашақ тәрізді. Гүлі - ұсақ, сары түсті, төрт бөліктен тұрады. Тостағаншасы –Тостағанша жапырақшалары тік орналасқан, төм. бөлігі қапшық тәрізді. Желегі ұзын тырнаққа ұқсайды, түстері сары, күлгін, қошқыл, өте сирек жағдайларда ақ түсті болады. Жемісі –ұзын, жіңішке, әрі төртқырлы, бұршаққын.
6.3. Capsella bursa кәдімгі жұмыршақтың морфологиялық ерекшеліктері (кесте №4.5,сурет № 4.3). Тіршілік формасы –бір жылдық шөптесін өсімдік.Биіктігі -50-60 см Өсетін жері – еліміздің барлық аудандарында кездеседі.Артика мен Орта Азия шөлдерінен басқа жерлерде кездеседі. Сабағы – қарапайым немесе бұтақталған түкті, кейде түксіз. Жапырағы- ұзынша жапырақтары сабақ түбіне шоғырлана өседі Гүлі- ұсақ ақ түсті, ұзын Жемісі – үш бұрышты бұршақ. 6.4. Raphanus sativis қара шомырдың морфологиялық ерекшеліктері (кесте №4.6,сурет № 4.4). Тіршілік формасы- екі жылдық шөптесін өсімдік Өсетін жері – еліміздің барлық аудандарында. Европада, Жерорта теңізі жағалауында Тамыры - өзекті, ұршық тәрізді, домалақ, толысқан Сабағы – тік, бұтақтанған, төменгі бөлігі қалың түктермен қапталған. Жапырағы- ірі, лира тәрізді немесе үлпілдек құс қанаты тәрізді, қауырсынды Гүлі - крест тәрізді, сары түсті Гүлшоғыры - шашақ Жемісі - бұршаққын
 *↑ ♀Са4Со4 А2+4 G(2)
 
сурет № 1. Бақша орамжапырағы - Brassica oleraceae А-жалпы көрінісі,1-тамыры,2-сабағы,3-жапырағы,4-гүлі,4.1.-гүлшоғыры,4.2.-гүлінің формулаы,4.3.-гүлінің диаграммасы,4.4.-тостағаншасы,4.5.-күлтесі,4.1.1.-аталығы,4.1.2.-аналығы,5-жемісі,6-тұқымы.
 *↑ ♀Са4Со4 А2+4 G(2)
сурет №2. Erysimum diffusum - шашыңқыақбасқурай
А-жалпы көрінісі,1-тамыры,2-сабағы,3-жапырағы,4-гүлі,4.1.-гүлшоғыры,4.2.-гүлінің формулаы,4.3.-гүлінің диаграммасы,4.4.-тостағаншасы,4.5.-күлтесі,4.1.1.-аталығы,4.1.2.-аналығы,5-жемісі,6-тұқымы.
 *↑ ♀Са4Со4 А2+4 G(2)
 
сурет № 3. Capsella bursa- кәдімгі жұмыршақ
*↑ ♀Са4Со4 А2+4 G(2)
сурет №.4. Raphanus sativis –қара шомыр А-жалпы көрінісі,1-тамыры,2-сабағы,3-жапырағы,4-гүлі,4.1.-гүлшоғыры,4.2.-гүлінің формулаы,4.3.-гүлінің диаграммасы,,5-жемісі,6-тұқымы. 4.7. Пысықтау сұрақтары: 1.Крестгүлділер Gruciferae, Brassicaceae тұқымдасының туыстары 2. Бақша орамжапырақ Brassica oleraceae қандай тұқымдасқа жатады? 3. Бақша орамжапырақ Brassica oleraceae қандай қатар тобына жатады? 4. Бақша орамжапырақ Brassica oleraceae қандай класқа жатады? 5. Бақша орамжапырақ Brassica oleraceae қандай бөлімге жатады? 6. Қара шомыр Raphanus sativic қандай тұқымдасқа жатады? 7. Қара шомыр Raphanus sativic қандай қатар тобына жатады? 8. Қара шомыр Raphanus sativis қандай класқа жатады? 9. Қара шомыр Raphanus sativis қандай бөлімге жатады? 10. Шашыңқы ақбасқурай Erysimum diffusum қандай тұқымдасқа жатады? 11. Шашыңқы ақбасқурай Erysimum diffusum қандай қатар тобына жатады? 12. Шашыңқы ақбасқурай Erysimum diffusum қандай класқа жатады? 13. Шашыңқы ақбасқурай Erysimum diffusum қандай бөлімге жатады? 14. Кәдімгі жұмыршақ Capsella bursa қандай тұқымдасқа жатады? 15. Кәдімгі жұмыршақ Capsella bursa қандай қатар тобына жатады? 16. Кәдімгі жұмыршақ Capsella bursa қандай класқа жатады? 17. Кәдімгі жұмыршақ C apsella bursa қандай бөлімге жатады? 18. Бақша орамжапырақтың Brassica oleraceae құрамында қандай витаминдар бар? 19.Тыныс жолдары ауырғанда капустаны немен қосып қолданады? 20. Бақша орамжапырақтың Brassica oleraceae сүтке пісірілген жапырақтары қандай ауруларға қарсы қолданылады? 21.Шикі капустаны қандай ауруларды жазуға қолданылады? 22. Бақша орамжапырақтың Brassica oleraceae құрамында бойға тез сіңетін қандай қосылыстар бар? 23. Қара шомырдың Raphanus sativis құрамында қандай витаминдар бар? 24. Қара шомыр Raphanus sativis қандай ауруларға қарсы қолданылады? 25. Қара шомыр Raphanus sativis тағамдық ретінде қандай ауруларға қарсы пайдаланады? 26.Қара тамыр жемісті шомырдан микротоптарға қарсы қандай препарат жасалады? 27.Қандай кездерде шомырды Raphanus sativis тағамдық ретінде қолдануға болмайды? 28. Шашыңқы ақбасқурайдың Erysimum diffusum қандай бөлімдері емдік мақсатта пайдаланады? 29. Шашыңқы ақбасқурайды Erysimum diffusum қай айларда жинайды? 30. Шашыңқы ақбасқурайды Erysimum diffusum қандай ауруларға қарсы қолданылады? 31. Шашыңқы ақбасқурайдың Erysimum diffusum құрамында қандай гликозидтер мол? 32. Шашыңқы ақбасқурайдан Erysimum diffusum қандай тұнба жасалады және оны дайындау тәсілі? 33.Халық медицинасында жұмыршақ Capsella bursa қандай ауруларға қарсы қолданылады? 34. Крестгүлділер Gruciferae, Brassicaceae қанша түрге топтастырылған? 35. Крестгүлділер Gruciferae, Brassicacea Қазакстан жерінде қанша түрлері бар және қанша туысқа біріктірілген?
4.8. Пысықтау сұрақтарының жауабы: 1. Крестгүлділер Gruciferae, Brassicaceae тұқымдасына:орамжапырақ Brassica, шомыр Raphanus sativis, ақбасқурай Erysimum diffusum, жұмыршақ Capsella bursa жатады. 2. Бақша орамжапырақ Brassica oleraceae крестгүлділер тұқымдасына Gruciferae, Brassicaceae жатады. 3. Бақша орамжапырақ Brassica oleraceae гүлтүйннің қабырғасына жанаса орналасқан бос желіктілер Teishiospermatophyta choripetalae қатар тобына жатады. 4. Бақша орамжапырақ Brassica oleraceae қос жарнақтылар Dicotyledoneae класына жатады. 5. Бақша орамжапырақ Brassica oleraceae жабық тұқымдылар өсімдіктер немесе ангиоспермофита өсімдіктер Angiospermophyta бөліміне жатады. 6. Қара шомыр Raphanus sativis крестгүлділер тұқымдасына Gruciferae Brassicaceae, жатады. 7. Қара шомыр Raphanus sativis гүлтүйннің қабырғасына жанаса орналасқан бос желіктілер Teishiospermatophyta choripetalae қатар тобына жатады. 8. Қара шомыр Raphanus sativis қос жарнақтылар Dicotyledoneae класына жатады. 9. Қара шомыр Raphanus sativis жабық тұқымдылар өсімдіктер немесе ангиоспермофита өсімдіктер Angiospermophyt a бөліміне жатады. 10. Шашыңқы ақбасқурай Erysimum diffusum крестгүлділер тұқымдасына Gruciferae, Brassicaceae жатады. 11.Шашыңқы ақбасқурай Erysimum diffusum гүлтүйннің қабырғасына жанаса орналасқан бос желіктілер Teishiospermatophyta choripetalae қатар тобына жатады. 12. Шашыңқы ақбасқурай Erysimum diffusum қос жарнақтылар Dicotyledoneae класына жатады. 13. Шашыңқы ақбасқурай Erysimum diffusum жабық тұқымдылар өсімдіктер немесе ангиоспермофита өсімдіктер Angiospermophyta бөліміне жатады. 14. Кәдімгі жұмыршақ Capsella bursa крестгүлділер тұқымдасына Gruciferae, Brassicaceae жатады. 15. Кәдімгі жұмыршақ Capsella bursa гүлтүйннің қабырғасына жанаса орналасқан бос желіктілер Teishiospermatophyta choripetalae қатар тобына жатады. 16. Кәдімгі жұмыршақ Capsella bursa қос жарнақтылар Dicotyledoneae класына жатады. 17. Кәдімгі жұмыршақ Capsellabursa жабық тұқымдылар өсімдіктер немесе ангиоспермофита өсімдіктер Angiospermophyta бөліміне жатады. 18. Бақша орамжапырақтың Brassica oleraceae құрамындағы витаминдер: Р,К,С,В1,В2,В6,В9. 19. Тыныс жолдары ауырғанда капустаны балмен қосып қолданады. 20. Бақша орамжапырақтың Brassica oleraceae Сүтке пісірілген жепырақтарын кебекке қосып, былжыр экземаны,мысқылды емдегенде қыздырма ретінде қолданылады. 21.Шикі капустаны сүйелге бірнеше рет жақса жойылып кетеді. 22. Бақша орамжапырақтың Brassica oleraceae жапырығында бойға тез сіңетін белок,көміртегі,майлар,әртүрлі ферменттер,минералдық тұздар бар. 23. Қара шомырдың Raphanus sativis құрамында Мг-С =20, А-0,02, В1В2-0,03, В6-0,03, Р1Р-0,25, дәрумендері бар. 24. Қара шомырдың Raphanus sativis көбінесе холецистит және өкпе тас пайда болғанда бауыр церрозына пайдаланылады. 25.Ішек,асқазан гастрит ауруларымен ауырғанда шомырдың Raphanus sativis тағамға пайдаланылады. 26. Қара тамыр жемісті шомырдың Raphanus sativis микроптарға қарсы препарат «Рофин» жасалады. 27. Асқазанның ішектің ойқы жаралары бар адамдарға жүрек ауруларға, аяғы ауыр аналарға уақытта уытты бұғақ бездері шомырды тамаққа пайдалануға болмайды. 28.Емдік мақсатта ақбасқурайдың Erysimum diffusum сабағы,жапырақтары және гүлдері пайдаланылады. 29. Шашыңқы ақбасқурайды Erysimum diffusum мамыр-маусым айларында жинайды. 30. Шашыңқы ақбасқурай Erysimum diffusum жүрекке әсер етеді,несеп жүргізетін және қақырық түсіретін күшті қасиеті бар.Оның тұнбасы нерв тыныштандырады,ұйқыны жақсартады,көңіл-күйді жақсартады. 31.Шашыңқы ақбасқурайдың Erysimum diffusum құрамында жүрек гликозидттері мол болады. 32. Әртүрлі аурулар кезінде ішу үшін ақбасқурайдың Erysimum 1 қасық шөбін екі жарым стакан суға салып 2 сағат тұндырады. Оны 1 қасықтан күніне 3 рет ішеді 33. Халық медицинасында жұмыршақты несеп жүргізетін, жараны жазатын,ревматизмді, бүйрекке тас бітуіне қарсы ішеді. Жүрек қатты соққанда,қан түкіргенде,қуық ауырғанда,шыжынды емдеуге қолданылады. 34. Крестгүлділер Gruciferae, Brassicaceae 3000 түрге топтастырылған. 35. Крестгүлділер Gruciferae, Brassicaceae Қазақстан жернінде 299 түрлері 81 туысқа біріктірілген.
|
