Лпа қабынуының жүйесі.

Ұлпа қабынуының әртүрлі клиникалық белгілерін белгілі бір жүйеге келтіру көптеген ғалымдарды ынталандырған және көбіне олар клиникалық, морфологиялық (патологоанатомиялық) белгілеріне негізделген немесе оларды бірге негізге ала отырып жасалған жүйелер ұсынған.

Ұлпа қабынуының алғашқы жүйесін 1886 жылы Аркеви ұсынған. Бұл жүйе ұлпадағы патологоанатомиялық өзгерістерге және ауыру сезіміне негізделген және ұлпаның жедел-созылмалы қабынуларының 12 түрін қамтыған болатын. Автор ұлпа қабынуларының әр түрі бір-біріне ауыспайды, әрқайсысы тәуелсіз дамитын үрдіс деп санады. Аркеви жүйесі өте күрделі болғандықтан тәжрибелік қолдану тапқан жоқ.

Абрикосов А.И. (1914) ұсынған жүйе де ұлпа қабынуының патологоанатомиялық өзгерістеріне негізделген.

Могильницкий Б.Н. және Евдокимов А.И. (1925) ұлпадағы өзгерістерді 4 топқа бөлді:

1. Қантамырлық өзгерістер (қан құйылу, гиперемиялану);

2. Қабыну: а) жалқықты (ұлпаның беткей қабынуы, сарысулы жартылай қабынуы, толық іріңді қабынуы); б) пролиферативті (ұлпаның фиброзды қабынуы, ұлпаның гранулематозды қабынуы);

3. Регрессивті үрдістер (ұлпаның отрофиялануы, некроздануы, шіруі, зат алмасуының өзгеруі, конкрементоз);

4. Прогрессивті үрдістер (дентиклдер).

Бұл жүйе де өзінің күрделілігі нәтижесінде аса көп қолданыс тапқан жоқ. Мысалы, тек клиникалық белгілеріне сүйене отырып ұлпаның гиперемиялануы, сарысулы қабынуы, атрофиялануы деген диагноз қою қиынға түседі. Бұл өзгерістерді тек патологоанатомиялық зерттеулердің көмегімен ғана анықтауға болады.

Аурудың клиникалық белгілеріне, жайылу ерекшеліктеріне сүйене отырып жасалған клинико-анатомиялық жүйені Гофунг Е.М. (1927) ұсынған. Бұл жүйе төмегідей:

Ұлпаның жедел қабынуы: а) жартылай жедел қабынуы; б) толық жедел қабынуы; в) толық іріңдей қабынуы;

Ұлпаның созылмалы қабынуы: а) ұлпаның жәй қабынуы; б) гипертрофияланып (өсе) қабынуы; в) гангренозды (шіри) қабынуы.

Гофунг ұсынған жүйенің бір кемшілігі – ұлпаның іріңді қабынуы өте жиі кездеседі және қабыну үрдісінің алғашқы кезеңінде орын алады, өйткені сарысулы жалқық тез арада іріңді жалқыққа айналады.

Ұлпаның жоғары дәрежелі реактивтілігін және қабыну уақытының емдеу әдістерін таңдау үшін зор маңыздылығын ескере отырып Школяр Т.Т. (1967) өз жүйесін ұсынды:

1. ұлпаның бастапқы жедел қабынуы;

2. ұлпаның жедел (іріңді) кешірек анықталған қабынуы;

3. ұлпаның созылмалы фиброзды қабынуы;

4. ұлпаның созылмалы жаралы қабынуы;

5. ұлпаның созылмалы гранулемаланып қабынуы;

6. түбір ұлпасының созылмалы қабынуы (басқа авторлар бойынша ұлпаның шіри қабынуы);

7. ұлпаның созылмалы қабынуының өршуі. Сонымен қатар ұлпа қабынуының басқа түрлерін де ажыратады: гематогендік, ретроградтық, конкрементті, жарақаттан т.б. қабынулары.

Сонымен қатар Ресейдің Орталық ғылыми зерттеу стоматология институты (ЦНИИС) да төменгі жүйені ұсынды: 1) ұлпаның жедел ошақты сарысулы қабынуы (острый серозный очаговый пульпит); 2) ұлпаның жедел ошақты сарысулы-іріңді қабынуы (острый серозно-гнойный очаговый пульпит); 3) ұлпаның жайыла жедел іріңді қабынуы (острый гнойный диффузный пульпит); 4) ұлпаның созылмалы жәй қабынуы (хронический простой пульпит); 5) ұлпаның созылмалы гранулемалы қабынуы (хронический гранулематозный пульпит); 6) ұлпаның созылмалы шіри қабынуы (хронический гангренозный пульпит); 7) ұлпаның созылмалы қабынуының өршуі (обострение хронического пульпита).

Ұлпа қабынуының Платонов Е.Е. (1968) ұсынған жүйесі:

1. ұлпаның жедел қабынуы: а) ошақты; б) диффузды (жайыла);

2. ұлпаның созылмалы қабынуы: а) фиброзды; б) гангренозды (шіри); в) гипертрофияланып (өсе) қабынуы; г) ұлпаның созылмалы қабынуының өршуі.

Қазіргі кезде Семашко Н.А. атындағы Мәскеудің мемлекеттік медициналық стоматология университететінде (ММГСУ) осы жүйені ұстанады және оған тағы бір нозологиялық атау енгізілген: ұлпаны жартылай және толық алғаннан кейінгі жағдай.

Бұл жүйелердің қатарына ДДҰ (ВОЗ, 1975) ұсынған жүйені де келтірген дұрыс болар:

ұлпаның қабынуы: жедел, созылмалы (гипертрофияланып, жаралы, іріңді);

o ұлпаның некроздануы – ұлпаның шіруі (гангрена пульпы).

o ұлпаның қайта жаңаруы (перерождение пульпы) – дентиклдер, ұлпаның кальцификациялануы;

o ұлпада қатты тіннің ауытқыған құрылымдары.

Қазақтың Ұлттық медицина университетінің терапиялық стоматология кафедрасында Гофунг және Школяр жүйелері негізінде құрылған жаңа жүйе қолдау тапты. Ол төмендегідей:

ұлпаның жедел қабынуы (острый);

ұлпаның жартылай жедел қабынуы,

ұлпаның толық жедел қабынуы;

ұлпаның жедел іріңді қабынуы;

Ұлпаның созылмалы қабынуы:

ұлпаның созылмалы жәй қабынуы;

ұлпаның созылмалы өсе қабынуы;

ұлпаның созылмалы шіри қабынуы;

ұлпаның созылмалы қабынуының өршуі

ұлпаның гематогендік қабынуы;

ұлпаның ретроградты қабынуы;

ұлпаның конкрементті қабынуы;

ұлпаның жарақаттан қабынуы;

Келтірілген ұлпа қабынуларының әр түріне өзіндік клиникалық белгілер (субъективтік және объективтік) тән. Аурудың диагнозын осы белгілерге және қосалқы тексеру әдістерінің (арнаулы тексеру әдістерінің) нәтижесіне сүйене отырып анықтайды.