Паэзія Уладзіміра Жылкі і Уладзіміра Дубоўка

На пясчаным беразе стаялі шалі, і дзеці стараліся на іх нешта ўзважыць. На адной чашы — быццам нічога, а на другую яны клалі камяні, смецце. Ды першыя — ані скранецца. На ёй ляжала чалавечае вока, і нішто не магло пераважыць яго, бо ў ім люстраваліся і пясок, і мора, і цэлы свет… Ды раптам нечая рука сыпнула на вока жменю пяску. Чаша нарэшце хіснулася…

Гэта казка. Але ж чалавечае вока відушчае не толькі на старонках кніг. У ім сапраўды люструецца цэлы свет. Асабліва тады, калі на свет глядзяць вочы паэта.

Пасля сустрэчы з Уладзімірам Дубоўкам Мікола Арочка ў эсэ “Абаронца праўды і красы” дзівіўся: “Якія ж у белабародага мудраца- чараўніка блакітныя ясныя вочы! Анічуць не выцвілыя, з юначай просінню. Думаецца, што вочы Уладзіміра Дубоўкі таму не страцілі колеру глыбокага, прамыта-вясенняга неба ці спаважнай азёрнай чысціні, што ў іх заўсёды люстраваліся ідэалы хараства”. Побач заўсёды крочыла прыгажосць:

Залатая асенняя раніца!

Хараством ты на свеце адна.

Сонца ў пушчы глыбокай купаецца

І ніяк не дастане да дна.

Не было дна і ў спазнанні жыцця. Маладосць сонцам сагравала душу, абуджаючы светлыя мары і спадзяванні. І паэт патанаў у бязмежнасці і бясконцасці. І больш праймальным станавіўся яго зрок. Уладзімір Дубоўка бачыў “туман навокал, каляровасцю вытканы кволай”. Ухопліваў імгненні — і назіраў, як “пазлацістай убраны зарой, небакрай усміхаецца ясны”. Паэт быццам бы шпіёніў, імкнучыся не спужаць красу. Ад яго хавалася і зцякала ліставея, але ж ”поверх стрэх і муроў камяніц ён пабачыў яе ўчора”.

Чулай і ўражлівай душы Уладзіміра Дубоўкі заўсёды хацелася працягнуць гэтыя імгненні, наблізіць да вечнасці. Паэт запытваўся: “Нашто ўкарочваць спатканне з красой?” І гэтыя спатканні ва Уладзіміра Дубоўкі — каляровасць з ледзь прыкметнай узнёсласцю, унутраны рух, па-майстэрску схаваны ў знешнім спакоі.

І зусім інакш ва Уладзіміра Жылкі. Яго спатканне з хараством ціхае і бязважкае, лягчэйшае за паветра, кожнае слова быццам бы імкнецца зляцець са старонак, вырвацца з палону рыфмы. Менавіта такую лёгкасць я адчула ў вершы “летні вечар”. Ён нагадаў мне калыханку:

Дзень хустачкай чырвонай захаду выцер пот.

Дзень утаміўся і ў клунак змроку

Звязаў неспакой, клапоты.

І пазяхнуў ветрам — лёгка, летункова.

Сутунелым крылом

Туліцца к вёсцы ціша,

І пахціць скошаным сенам

І кароўім сырадоем.

Зараз прыйдзе матка-Ноч,

Добрая, такая пяшчотная,

Пакрые коўдзеркай-цемнатой,

Заплюшчыць дню вочы:

“Спі, натомлены!”

Уладзімір Жылка пільна ўзіраўся і ўслухоуваўся ў жыццё, што кіпела побач, і стараўся не прапусціць аніводнай дробязі. Ён заўважыў, як “чароўнасцю веюць хмурынак румянцы, і з цішаю звонкасць цалуюцца ў губы”.

Лёгкасць ды летуценнасць маладосці хутка змяніў непрыхаваны сум. Прыгажосць ў вершах Жылкі засумавала. Паэт упэўніўся ў тым, што “па-над будзённыя трывогі/ Узносіць нас туга да хараства”. Нечаканае адкрыццё — і бязважкую цішыню і спакой разбілі “Вецер” і “Віхор”, а туман,”быццам цяжкі грэх жыцця,/ на сэрца шэрай лёг жудою”.

Нечакана нахлынуў “Асенні настрой” і на Уладзіміра Дубоўку “А верасень сэрца калечыць пальцамі жоўтых кляновых лістоў…”

Песімістычны настрой паступова перарос у прадчуванне, якое не давала спакою мастакам слова. У вершы “Прадчуццё” Уладзімір Жылка прызнаўся:

Неба пахмурае…ймгліць невясёлае

Нібы ў бяздоллі сумуе —

Нечым стрывожана сэрцайка кволае.

Чым? — адказаць не магу я.

Пасля трывога стала болем за лёс Беларусі. Сэрца паэта не магло больш трываць: “Беларусь, Беларусь — гэты зык/ Паліць душу маю, як агнём./ Як пачую яго, задрыжыць/ Маё сэрца, заные ў грудзях/ І балюча так робіцца жыць,/ І шукаеш чагосьці ў людзях”.

Балючыя прадчуванні непакоілі і Уладзіміра Дубоўку. У тысяча дзевяцьсот дваццаць пятым годзе радкі верша “О Беларусь, мая шыпшына” пранізалі дзікія вятры — прадвеснікі бяды. І бяда гэтая, прадказаная яшчэ ў Бібліі, завітала на Беларусь. Слова “чарнобыль” гісторыя напісала з вялікай літары. Але ж Дубоўка верыў у свой народ і сваю зямлю. І, прызнаючыся Беларусі ў каханні, абяцаў: “Пялёсткамі тваімі стану. На дзіды сэрца накалю”.

Усяго сябе Беларусі і беларусам аддаў і Уладзімір Жылка. Да апошняга ўздыху і да апошняга радка паэт гарэў дзеля роднай зямлі: “Я — грамнічная свечка прад Богам./ Ціхай, ціхай згараю малітвай/ За блакітную к небу дарогу,/ За ўзрунелыя зелена рытвы./ Усемагутны! Вось сэрца паэта/ — За народ твой крывіцкі ахвяра!/ Дым кадзільны — жар вершаў — прад светам/ Узнашу да Цябе па-над хмары”.

Ды Уладзіміру Жылку было цяжка верыць і спадзявацца. Лёс не шкадаваў паэта: расстанне з роднай зямлёй, хвароба, якая кожны дзень набліжала да смерці. Жылка часта губляў прытомнасць, трызніў, аднойчы лекары канстатавалі клінічную смерць. Яны памыліліся. Патроху Жылка ачуняў. У адным з вершаў таго часу апошні радок прагучаў сапраўдным выклікам смерці: “Не я — пад тым крыжом!” Як заўважыў Міхась Скобла ў эсэ “Шукальнік хараства”, “змучанае хваробай цела адратоўвала родным словам узвышаная душа”.

А ці не з збалелых грудзей Максіма Багдановіча вырываліся іскрыстыя беларускія словы? Жылка і Багдановіч былі злучаны нябачнай стужкай і ў творчасці. Нізка “Места” адгукнулася ў “Вершах аб Вільні” Жылкі. Пасля радкі маладзейшага паэта ляцелі наперад “са шпаркасцю коней Пагоні”. Жылка таксама абеларушчваў гекзаметры, пентаметры, трыялеты. Светлае пачуццё засталося ў мяне пасля прачытання перакладзенага з чэшскай мовы верша “Пакора”:

Зраблюся меншым, яшчэ найменшым,

Каб стаць найменшым на цэлым свеце.

Ранкам, на лузе, у леце

Да квета схілюся найменшым.

Шапну, калі з ім абымуся:

“Хлопчыку босы,

Нябёсы далонь аб цябе абаперлі

Кропелькай роснай,

Каб не ўпасці.

Іскрынкі Багдановічавай паэзіі засвяціліся і ў творах Уладзіміра Дубоўкі. Багдановіцкае “проці цячэння вады зможа толькі жывое паплыць” адгукнулася ў радках Дубоўкі “плысці супроць плыні магчыма”. Казачнасці, у якой жылі лесуны, русалкі, вадзянікі, Уладзімір Дубоўка надаў новыя адценні. І вось у паэме “Кругі” нястомны шукальнік Цікаўны

Ідзе далей і бачыць там

Яшчэ даўнейшую падзею:

Сядзіць якісьці важны пан

І піша, мабыць, эпапею.

Паэтаў лучыла і жаданне “зрабіць нашу паэзію не толькі моваю, але і духам, і складам твораў шчыра беларускай”.

Вока мастака відушчае. І яго нельга зацерушыць халодным снегам абыякавасці ці засыпаць пяском падманаў і намоваў. Ясную блакітнасць не захмараць няшчасці і нягоды. Вока паэта застанецца відушчым і будзе люстраваць цэлы свет, заўважаць кожную дробязь і ўхопліваць імгненнае, якое сэрца потым ператворыць у вечнае.