Тапсырма. Тазалау әдісін таңдау негебайланысты?
7.Берілген схеманың атын атаңыз.
8.Ағынды сулардан ластаушы заттарды тазалау үшін қандай құрылғылар қолданады? n Ірі көлемдегі ластаушы заттарды жою үшін: n - n - n Жоғары тығыздықты минералды бөлшектерді жою үшін: n - n - n - n - n Ұсақ түйіршікті бөлшектерді жою үшін: n - n - 9.Ағынды суларды тазалаудың құрылғылары қандай түрлерге жіктеледі?
10.Толықтырыңыз
11.Анықтамасын беріңіз:
Глоссарий: Ағынды сулардың шөгінділерін залалсыздандыру -адам және жануарларға ауру жұқтыратындай қасиеті бар бөлшектерді ағынды су шөгінділерінен жою. Ағынды су шөгінділері –бұл өндірістік және тұрмыстық ағындарды механикалық, химиялық және биологиялық тазарту үрдістерінде бөлінетін сулы суспензиялар(сулы қалдықтар). Шөгінділерді күйдіру – шөгінділердің көлемін азайтатын,сонымен қатар олардың құрымындағы құрғақ бөлшектердің санын арттыру мақсатындағы қажетті шара. Тұрмыстық-шаруашылық ағынды сулар – ас үй,дәретхана,монша, аурухана,асхана т.б тазарту аумақтарына тазалау нәтижесінде пайда болған сулар. Дренажды сулар – дренажды құрылғылармен жинақталынып, сулы объектілерге жіберілетін сулар. Судың тұнуы –сулы объектілерде бөгде заттардың жинақталып қалуы. Суды ластаушы заттар -судың нормалық сапасын бұзатын судағы бөгде заттар. Суды ластаушы көздер- – жерасты және жербеті суларын ластаушы микроорганизмдер,ластаушы заттар және т.б көздер. Су ресурстары- жерасты және жерүсті су қоры,олар қолданылған немесе келешекте қолданылуы мүмкін. Ағынды сулар- ластанған аумақтан түскен немесе қолданыстан кейін сулы объектілерге түсетін су ағыны Су ағынын тазарту— құрамындағы бөгде заттарды жою мақсатындағы ағынды суларды өңдеу іс шарасы. Ағынды суларды заласыздандыру- су құрамындағы потогенді және санитарлы-көрсеткіштік микроағзаларды жою мақсатында ағынды суларды өңдеу Ағынды сулардың құрамдық нормасы- нормалық-техникалық құжатта көрсетілген ағынды су құрамының концентрациясы.
Блиц-тест: 1. Қай әдістің маңыздылығы тұндыру,фильтрлеу және флотациялау кезінде қатты қоспалардың бөлінуінде? А) химиялық Б) механикалық В) биологиялық Г) физикалық-механикалық 2. Қай әдіс ағынды суларға ластаушы заттармен реакцияға түсетін және оларды ерімейтін химиялық қосылыстар ретінде сақтайтын түрлі химиялық реагенттер қосу арқылы жүзеге асырылады? А) химиялық Б) механикалық В) биологиялық Г) физикалық 3. Қай әдіс табиғи қоймалардың өзіндік тазалануы және биохимиялық,физиологиялық заңдылықтар негізінде жасалған? А) химиялық Б) механикалық В) биологиялық Г) физикалық-химиялық 4. Тазартудың қай әдісінде ағынды сулардан жіңішке дисперсті,еріген органикалық және бейорганикалық заттар жойылады? А) химиялық Б) механикалық В) биологиялық Г) физикалық-химиялық 5. Қайсысы ағынды суларды физ.химиялық тазрту әдісіне жатпайды? А) коагуляция Б) флокуляция В) биофильтрлер Г)қышқылдандыру 6. Практикалық қолданыс таппаған залалсыздандыру әдісі. А) биологиялық Б) химиялық В) биотермиялық Г) термиялық 7. Ауырлық күші әсерінен жүретін ағынды суларды тазалау әдісі? А) күйдіру Б) фильтрлеу В) тұндыру Г) дұрыс жауабы жоқ 8. Ағынды суларды тазалаудың биологиялық құрылғыларына қайсысы жатпайды? А) биофильтрлер Б) биологиялық тоғандар В) аэротенктер Г) ультрадыбыс 9.Ағынды суларды тазалау дегеніміз? А) ағынды суларды құрамындағы ластаушы заттардан тазалау немесе оларды жою мақсатындағы өңдеу. Б) шөгінділердің санын азайту және олардық құрамындағыт құрғақ заттарды арттыру мақсатындағы қажетті шара В) судың құрамында бөгде заттардың жинақталуы. Г) дұрыс жауабы жоқ 10. Дұрыс емес жауапты көрсет: Ағынды суларды тазалау құрылғылары қандай түрлерге бөлінеді? Б) учаскелік В) жергілікті Г) орталықтандырылған Д) топтық 11.Ірі көлемдегі ластаушы заттарды тазалау үшін қолданылады? А) гидроциклондар Б) тор В) құм ұстағыштар Г)сепараторлар Д)фильтрлер 12.Физ.химиялық тазалаудың әдісін көрсетініз. А) бейтараптандыру Б) тұндыру В) сорбция Г) күйдіру Д)фильтрлеу 13. Ағынды суды тазалаудың қанша әдісі бар? А)7 Б)8 В)3 Г) 5 Д)4 14. Шамамен жер шарындағы ағынды сулардың қанша көлеміне өндірістік қалдықтар тасталынады? А)220 км 3 Б)170км3 В)166км3 Г) 180км3 Д)160км3 15.Дұрыс емес жауапты көрсет.Қышқыл суларды бейтараптандыру үшін қолданылады? А) жай су Б) ізбес тас В)каустикалық сода Г) ізбес Д)аммиак 16.Залалсыздандыру әдісінің кең тараған түрі? А)озондау Б)хлорлау В)бактерецидті лампалар Г) қышқылдандыру Д)бейтараптандыру
Бақылау сұрақтары: 1) Ағынды суларды тазалау дегеніміз не? 2) Ағынды суларды тазалаудың әдістерін атаңыз. 3) Ағынды суларды тазалаудың әр әдісіне сипаттама беріңіз. 4) Ағынды суларды тазалаудың физ.химиялық әдісіне мысал келтір. 5) Ағынды суларды тазалаудың биологиялық әдісінде қолданылатын биологиялық құрылғылар. 6) Ағынды сулар шөгінділерін залалсыздандыру әдістерін атаңыз. 7) Дренажды сулар дегеніміз? 8) Тұрмыстық-шаруашылық ағынды сулар дегеніміз не? 9) Ағынды сулар дегеніміз? 10).Ағынды сулар қатарына қандай сулар кіреді? 11).Ағынды сулар қалай ластанады? 12)Шығу тегіне байланысты ағынды сулар қалай жіктеледі? 13)Шахталық және карьерлік сулар қалай ажыратылады? 14)Ағынды суларды тазалаудың қанша әдістері бар? 15)Химиялық тазалаудың кең тараған әдісі? 16)Ағынды сулардан ірі көлемдегі ластаушы заттарды тазалау қалай жүргізіледі? 17)Термиялық тазарту қандай жағдайларда қолданылады?
Қолданылған әдебиеттер: 1. М.Е.Певзнер «Горная экология», М.2003ж. (197-198бет), (200-201бет) 2. М.Е.Певзнер, А.А.Малышев, А.Д.Мельков, В.П.Ушань «Горное дело и охрана окружающей среды», М.2001ж. (108, 124-125 беттер) 3. Г.Г.Мирзаев, Б.А.Иванов, В.М.Щербаков, Н.М.Проскуряков «Экология горного производства», М. «Недра», 1991ж., (31бет)
СӨЖ №11 Тақырыбы:Пайдалы қазбаны рациональды қолдану мен қорғау. Мақсаты: Пайдалы қазбаны рациональды қолдануының негізгі бағыттары. Тапсырма: Сөйлемді аяқта: Ø Кенді рациональды қолдану….. қамтамасыз етеді пайдалы қазба қорын толық және құрамдастырылған түрде қолдану қоғамның материалды және рухани шарттарын қанағаттандырады. Пайдалы қазбаны рациональды қолдану – көп құрамды мәселе, және оны әртүрлі бағытта шешеді.
2. Тапсырма: Анықтама бер. Пайдалы қазбаны рациональды қолдану Геологиялық- Тау-кен техникалық- Технологиялық- Экономикалық- Ұйымдастырылған -
3.Тапсырма: Геологиялық бағыты келесідей талаптарды орындайды 1. Пайдалы қазбаны геологиялық зерттеудің толық қамтамасыз етілуі; 2. пайдалы қазбаны алдын-ала геологиялық зерттеу, кендердің қосымша бағасының қамтамасыз етілуі, мақсатты қолдану, кеннің қормен байланыссыз болуы. 3. мемлекеттік тексеру мен қосымша пайдалы қазбаның мемлекеттік есебі, сонымен қатар пайдалы қазбамен байланыссыз кеннің түрлері.;
4.Тапсырма: Тау-кен –техникалық бағытына кіреді: - Кеннен негізгі және біріктірілген пайдалы қазбаларды толық бөліп алуын қамтамасыз ету; - Пайдалы қазбаларды қазу кезінде қосымша негізгі, бірге алынған және қалған кеннің нақты есебі; 5.Тапсырма: ü минералды қордың технологиялық схемасын қатал бақылау, рациональды қамтамасыз ету, пайдалы қазбаларды құрамдастырып алу, әртүрлі бөлімдерінде орналасқан пайдалы қазбалардың есебі мен оны бақылау; ü минералды кеннің құрамы мен технологиялық құрылысын зерттеуді дамыту, минералды кеннің құрамын білу мақсатпен технологиялық тексеру; ü Өнімдерді қолданудың толық және қайта жұмыс жасаудың түрі; пайдалы қазбасы бар қолданыста жоқ өнімдерді қорғау және сақтау; 6.Тапсырма: Экономикалық бағытына кіреді: • пайдалы қазба орнының құрамды бағалылығын анықтау үшін, • аса эффективті • пайдалы қазбаларды геологиялық зерттеу кезінде оларды алудың қауіпсіз түрі • мемлекеттік баланс қоры кезінде геологиялық-экономикалық болып есептелінеді. • Кен орнының тұрақты бағасы.
Глоссарий. 1. Кенді рациональды қолдану пайдалы қазба қорын толық және құрамдастырылған түрде қолдану қоғамның материалды және рухани шарттарын қанағаттандырады. 2. Толық және комплексті – кенді қолдану материалды және рухани тұрғыда қоғамға қажеттігі. 3. Пайдалы қазбаны қолданудың реті – геологиялық зерттеу кезінде анықталынады, пайдалы қазбаны игеру, құрылыста және жерасты өндірісте. 4. Кен қорғалуының негізгі шарттары - бұл кен орның жоғалымынан қорғау, өрттен және тағы басқа факторлардан сақтау болып табылады. 5. Алғашқы рет кенді қорғау ұғымы Кеңес одағы кезінде 1921 жылы ұсынылды.
Бақылау сұрақтары. 1. Қайжылы, қайдаалғашреткендіқорғауұғымыенгізілді? 2. Кендірациональдықолдануқандайбағыттарменіскеасырылады? 3. Геологиялық бағыттың шарттарына не жатады? 4. Тау-кен техникалық бағыттарының шарттарына не жатады? 5. Технологиялық бағытының шарттары? 6. Ұйымдастырылған бағыттар нені құрамайды?
|
