Www.kaminochag.ru

(или только начало?)

Спирометрия тыныс алу әдісін өлшейтін әдіс. Графикалык жолмен зерттеу әдіс нәтижелерін тіркеу аркылы алынған графикалык сызыкты спирограмма деп атайды. Спирограммада абцисса осіне уакыт, ал ординатаға ауа көлемі салынады. Тыныс алу кезінде өкпе бронх жүйесіндегі ауа көлемі өзгереді. Бұл өзгерістерді спирометриялык кондыргы тіркеп спирограмма түрінде береді.Спирометрді қосқаннан кейін оның экранында дәрігерге қаралушы туралы мәліметтерді енгізетін мәзір шығады. Егер қоршаған ортаның күйі бөлменің температурасы ауаның қысымы спирометрдің орны өзгермесе онда дәрігерге қаралушы туралы мәліметтерді енгізіп зерттеуді жүргізу керек.

60. Сұйықтың тұтқырлығы ушін Нютон теңдеуі. F=ndv/dx.S мұндағы dv/dx жылдамдык градиенті, ол жылдамдыктың белгілі бағыттағыбірлік ұзындығына сәйкес келетін шамаға т ең; S әсерлесуші қабат ауданы, n тұтқырлық коэффициенті немесе динамикалық тұтқырлық. Динамикалық тұтқырлық СИ жуйесінде Паскал.c Өлшенеді.

 

57. Сұйықтың беттік керілу құбылысы молекула аралық әсерлесулерден пайда болады. Оны сұйықтың түбінде және беткі қабатында орналасқан молекулаларға әсер ететін күштердің пайда болуынан білеміз.Егер молекула сұйықтың терең қабатында орналасқан болса, оған, оны қоршаған молекулалар тарапынан әсер ететін қорытқыF куші нолге тең болады. Егер молекула сұйықтың беткі қабатында орналасқан болса онда оған жоғарғы жағынан қоршаған ауа, яғни газ молекулалары тарапынан әсер ететін күштің шамасынан, сұйық молекулалары тарапынан әсер ететін тарту күшінің шамасы басым болады. Яғни F қорытқы куш нолге тең болмайды. Бұл күш молекуланы сұйықтың беткі қабатынан төменге қарай тартуға тырысады. Осы кушті сан жағынан сипаттау үшін беттік керілу коэффициенті деген шама енгізіледі. Сұйықтың терең қабатындагы молекуланы беткі қабатқа шығару үшін F күшке қарсы А жұмысын атқару керек. Беттік қабаттың бірлік ауданына сәйкес келетін осы жұмыстың шамасын 6=dA/dS беттік керілу коэффициенті деп атайды. Ол сұйықтыңеркін бетінің бірлік ауданына сәйкес келетін W беттік энергия шамасына саан жағынан тең

58.Сұйықтықтың беттік керілу коэффиценті және оны өлшеу. Сұйықтың беттік керілу құбылысы молекула аралық әсерлесулерден пайда болады. Оны сұйықтың түбінде және беткі қабатында орналасқан молекулаларға әсер ететін күштердің пайда болу табиғатынан байқауға болады.Егер молекула сұйықтың терең қабатында орналасқан болса (2-сурет), оған, оны қоршаған молекулалар тарапынан әсер ететін қорытқы F күші нөлге тең болады. Егер молекула сұйықтың беткі қабатында орналасқан болса (3-сурет), онда оған жоғарғы жағынан қоршаған ауа, яғни газ молекулалары тарапынан әсер ететін күштың шамасынан, сұйық молекулалары тарапынан әсер ететін тарту күшінің шамасы басым болады. Яғни F қорытқы күш нөлге тең болмайды. Бұл күш молекуланы сұйықтың беткі қабатынан төменге (ішке) қарай тартуға тырысады. Осы күшті сан жағынан сипаттау үшін σ; беттік керілу коэффициенті деген шама енгізіледіСұйықтың терең қабатындағы молекуланы беткi қабатқа шығару үшiн F күшке қарсы A жұмысын атқару керек. Беттiк қабаттың бiрлiк ауданына сәйкес келетiн осы жұмыстың шамасын s = dA/dS беттiк керiлу коэффициентi деп атайды. Ол сұйықтың еркiн бетiнiң бiрлiк ауданына сәйкес келетiн W беттiк энергия шамасына сан жағынан тең болады, яғни s = dW/dS.

59 Сұйықтықтың тұтқырлығы немесе ішкі үйкеліс сұйыктың ағуы кезінде байкалатын басты құбылыстың бірі. Түтікпен аққан сұйықтың молекулалары тутік қабырғасымен әсерлеседі, соның нәтижесінде сұйықтың түтік қабырғасына жанасқан қабатының ағу жылдамдығы төмендейді., бұл қабат өз кезегінде келесі қабаттың ағу қозғалысын тежейді, ол келесі қабатқа әсер етеді, осылайша жалғаса береді. Түтіктің осіне жақындаған сайын бұл құбылыстың әсері төмендеп, түтік осі бойындағы сұйық ағысы жылдамдығын сақтайды. Сонымен қозғалыстағы сұйықтардың қабаттары арасында ішкі үйкеліс болады екен., оны тұтқырлық дейді. Осы күш әсерінен түтіктің көлденең қимасындағы сұйықтардың ағу жылдамдықтары әр түрлі болады, түтіктің осі бойымен ағатын сұйық жылдамдығы төмен мәнге ие болады. V1<v2<v3<v4

60. Сұйықтың тұтқырлығы ушін Нютон теңдеуі. F=ndv/dx.S мұндағы dv/dx жылдамдык градиенті, ол жылдамдыктың белгілі бағыттағыбірлік ұзындығына сәйкес келетін шамаға т ең; S әсерлесуші қабат ауданы, n тұтқырлық коэффициенті немесе динамикалық тұтқырлық. Динамикалық тұтқырлық СИ жуйесінде Паскал.c Өлшенеді

61.Ньютондық сұйықтықтар. Ньютон заңына бағынатын сұйықтарды ньютондық сұйықтар деп атайды. Мұндай сұйқтардың тұтқырлық коэффициенттері сұйықтың құрылымына, оның температурасы мен қысымына тәуелді, ал жылдамдық градиентіне тәуелсіз болады. Көптеген сұйықтар, мысалы су, түрлі ертінділер, төменгі молекулалы органикалық сұйықтар, барлық газдар ньютондық сұйықтарға жатады. 36⁰С температурадағы қанның тұтқырлық коэффициенті 4-6∙10^-3 Па∙с тең, ауыр жұмыстар кезінде тұтқырлық коэффициенті жоғарылайды, сондай-ақ тұтқырлықтың шамасына кей ауру түрлері де әсер етеді, мысалы, қан диабеті кезінде қан тұтқырлығы 23∙10^-3 Па∙с дейін жоғарылайды, ал туберкулез кезінде керісінше 1∙10^-3 Па∙с дейін төмендейді.

 

62.Ламинарлы және турбулентті ағыс. Сұйықты ағыс түріне байланысты ламинарлы және турбулентті деген түрлерге бөлінеді. Ламинарлы деп аққан сұйық қабаттары бір бірімен араласпайтын, бір қабат екінші қабат бетімен сырғи ағатын ағысты атайды. Мұндай ағыстың жылдамдығы барлық қабаттарда бірдей мәңге ие болады. Егер сұйықтың ағу жылдамдығы белгілі бір шамадан асса, онда сұйық қабаттары бір бірімен араласып, сұйық бөлшектерінің ағу траекториялыры күрделеніп, ағыс құйын тәрізді болады, мұндай ағыс турбулентті деп аталынады. Егер аққан сұйық қабаттарының жылдамдықтарының айырмашылығы белгілі бір шамадан асса, онда қабаттардағы қысым өзгереді, нәтижесінде сұйық бөлшектері қысым шамасы үлкен сыртқы қабаттан, қысымы төмен ішкі қабатқа қаарй ауысады, мұндай орын ауыстырулар ағыстың турбулентті болуына және ағыстың дыбыс шығаруына алып келеді. (турбуленті ағыстың мед маңызы: өкпе шуы, жүрек клапаны, Коротков әдісі).

63.Турбулентті ағысты медицинада қолдану. Сұйық ағысының ламинарлыдан ағыстан турбулентті ағысқа ауысуына сәйкес келетін жылдамдық шамасын кризистік v_кр жылдамдық деп атайды және оның сан мәнін Рейнольдс саны арқылы анықталады, бұл шама ағыстың түрін сипаттайды және өлшем бірліксіз болып келеді. Рейнольдс саны деп Re= Dvr/h өрнегімен анықталынатын шаманы атайды, мұндағы v- сұық ағысының жылдамдығы, r және h- сұйықтың тығыздығы мен тұтқырлығы, D- ағыстың берілген жағдайдағы кедергісін сипататйтын шама (мысалы, осы жағдайда түтік диаметрі). Шын мәнінде ағыстың ламинарлыдан турбулентке өтетуін сипаттайтын Рейнольдс санын эксперимент арқылы анықтайды. Мысалы, іші жылтыр, цилиндр түтік ішінде аққан су үшін бұл шама Re=2300 тең.

64.Сұйықтың көлемдік және сызықтық жылдамдығы. Сұйықтың ағу жылдамдығы көлемдік және сызықтық; деген шамалармен сипатталады. Көлемдік жылдамдық Q деп, бірлік уақыт ішінде түтік арқылы ағып өткен сұйықтың V көлемін атайды: Q = V/t, бұл шама мл/с, л/мин және т.б. өлшенеді. Сызықтық жылдамдық v деп, сұйықтың бірлік уақыт ішінде ағып өткен жолының ұзындығын атайды: v =L/t. Көлемдік және сызықтық жылдамдықтар мына түрде өз ара тәуелді: Q = v× S, мұндағы S- аққан сұйықтың көлденең қимасы.

65-66.Сұйық ағысының үздіксіздік теңдеуі. Түтік арқылы ағып жатқан біртұтас сұйық үшін мына ереже орындалады: түтіктің кез келген көлденең қимасы арқылы бірлік уақыт ішінде бірдей көлемде сұйық ағып өтеді: Q =v×S = const, бұл өрнекті сұйық ағысының үздіксіздік теңдеуі деп атайды. Мұнан v₁ ×S₁ = v₂×S₂ немесе S₁/S₂ = v_2/v₁ тең: аққан сұйықтың көлденең қимасы үлкен болған сайын, оның жылдамдығы төмен болады. S₂> S₁> S₃ мұнан v₃> v₂> v_{1 Сұйық ағыны үшін Пуайзель теңдеуі.} Q = (p₁ –p₂)pR⁴/8hL.Бұл өрнек Пуазейль формуласы деп аталады. Өрнектегі шама гидравликалық кедергі деп аталады, сонда Пуазейля формуласы мына түрге келеді: Q = (p₁–p₂)pR⁴/8hL = pR⁴Dр/8hL = Dр/Х.Гидравликалық кедергі э

лектр тізбегі үшін Ом заңына ұқсас, тізбектей және параллель қосылған электр тізбегінің толық кедергісі мен осылайша қосылған түтіктер жүйесінің гидравликалық кедергісі бірдей өрнектермен есептелінеді: тізбектей қосылған жүйе үшін: болса, параллель қосылған жүйе үшін . Пуазейль формулсындағы (p₁ –p₂)/L шаманы, қысым градиенті dp/d l алмастырсақ онда, Пуазейль формуласы мына түрге келеді және оны көлденең қимасы өзгермелі түтікке қолдануға болады:

67.Ньютондық емес сұйықтар. Ньютондық емес деп, тұтқырлығы жылдамдық градинетіне dv/dx тәуелді болатын сұйықтарды атайды, оларға қан жатады. Жалпы түрде қанды эритроцит, лейкоцит және тромбоциттердің плазмадағы ертіндісі немесе суспензиясы деп қарастырған дұрыс. Бірақ қан құрамындағы лейкоцит пен тромбоциттердің көлемі 1-2% аспайды, сондықтан бұл бөлшектердің қанның механикалық қасиетіне тигізетін әсері өте төмен, қанның негізгі механикалық, физиологиялық қасиеті эритроцитке байланысты.

68.Гемодинамика туралы түсінік. қанның гемодинамикалық сипаттамалары -қан қысымы мен ағу жылдамдығын қарастырайық.. Қан тамарлары: аорта артерияға, ол артериолаға, ол өз кезегінде капиллярларға тармақталып кетеді, бұл әр жеке тармақтың (тамырдың) диаметрінің кішірейуіне, бірақ осы тамырлар жүйесіне енетін барлық тармақтардың ауданының қосындысының ұлғаюына алып келеді. Ағыстың үздіксіздік теориясына сәйкес сұйықтың сызықтық жылдамдығы v түтіктің көлденең қимасының ауданы S кері пропорционал болатын, осы принципке сәйкес ең жылдам қан ағысы аортада байқалады, өйткені оның көлденең қимасының ауданы тамырлар жүйесінде ең кішісі болып саналады және қан жылдамдығы аортадан капиллярға қарай біртіндеп азая береді. Барлық капиллярдың ауданы аорта ауданынан 500-600 есе көп, сондықтан капиллярдағы қан ағысының жылдамдығы 500-600 есе аз, оның шамасы 1 мм/с төңірегінде. Қалыпты жағдайда аортадағы қан жылдамдығы 0,5м/с ден 1м/с дейін болса, үлкен физикалық жүктеме кезінде ол 20 м/с дейін жоғарылайды.

69.Қанның тамыр арқ ағу ерекшеліктері. Қан тамырларының тарылуы (кішірейуі) қанның жылдамдық градиентін жоғарылатады, соның әсерінен агрегаттық күйдегі эритроциттер жеке-жеке жасушаларға бөлшектенеді, яғни «тиын түріндегі бағана» тәрізді агрегаттық күй бұзылады. бұл өз кезегінде қанның тұтқырлығын азайтады. Тар қан тамырларда қан тұтқырлығының төмендеу құбылысын «сигма» феномені немесе «Фареус-Линдквист» эффектісі деп атайды. Бұл құбылыс диаметрі 500 мкм аз болатын қан тамырларында байқалады, ал мұндай құбылыс капиллярларда күшті байқалады, соның әсерінен ондағы қан тұтқырлығы ірі қан тамырларға салыстырғанда екі есе кеміп, плазма тұтқырлығына дейін төмендейді. Қан тұтқырлығының төмендеуін былайша түсіндіруге болады, капиллярлар қабырғаларына өте жақын қабатпен қан плазмасы ағады, сонда қан тамырындағы аққан эритроциттер «плазма қабатымен» қапталған тәрізді болып келеді (4 - сурет). Бұл аймақтағы эритроциттер концентрациясы нөлге жақын, бірақ тамыр ортасына жақындаған сайын эритроцит концентрациясы артады.

 

70.Эритроциттердің қан тамырларымен ағу ерекшеліктері (тиын бағанасы). Қанның кең, тар тамырлары және капияллар арқылы ағуында үлкен айырмашылықтар бар. Ірі қан тамырларда эритроциттер бір біріне жабысып «тиын түріндегі бағана» тәрізді агрегаттық күй құрайды

Егер әр эритроциттің диаметрі 8 мкм жуық болса, онда эритроциттен құралған агрегаттың өлшемі 80 мкм болады. Ірі қан тамырлардағы қанның жылдамдық градиенті төмен, тұтқырлығы 5 мПа∙с болады. Кей патологиялық құбылыстар әсерінен қан эритроциттерінің агрегаттық күйге көшуі деңгейі жоғарылауы мүмкін, соның әсерінен қанның тамыр бойымен ағуына қосымша энергия қажет етіледі.

71.қан ағысындағы «Фареуса-Линквиста»эффектісі. Қан тамырларының тарылуы (кішірейуі) қанның жылдамдық градиентін жоғарылатады, соның әсерінен агрегаттық күйдегі эритроциттер жеке-жеке жасушаларға бөлшектенеді, яғни «тиын түріндегі бағана» тәрізді агрегаттық күй бұзылады. бұл өз кезегінде қанның тұтқырлығын азайтады. Тар қан тамырларда қан тұтқырлығының төмендеу құбылысын «сигма» феномені немесе «Фареус-Линдквист» эффектісі деп атайды. Бұл құбылыс диаметрі 500 мкм аз болатын қан тамырларында байқалады, ал мұндай құбылыс капиллярларда күшті байқалады, соның әсерінен ондағы қан тұтқырлығы ірі қан тамырларға салыстырғанда екі есе кеміп, плазма тұтқырлығына дейін төмендейді. Қан тұтқырлығының төмендеуін былайша түсіндіруге болады, капиллярлар қабырғаларына өте жақын қабатпен қан плазмасы ағады, сонда қан тамырындағы аққан эритроциттер «плазма қабатымен» қапталған тәрізді болып келеді (4 - сурет). Бұл аймақтағы эритроциттер концентрациясы нөлге жақын, бірақ тамыр ортасына жақындаған сайын эритроцит концентрациясы артады.

 

72. Қанның тамырлар арқылы ағу жылдамдығы. қанның гемодинамикалық сипаттамалары -қан қысымы мен ағу жылдамдығын қарастырайық.. Қан тамарлары: аорта артерияға, ол артериолаға, ол өз кезегінде капиллярларға тармақталып кетеді, бұл әр жеке тармақтың (тамырдың) диаметрінің кішірейуіне, бірақ осы тамырлар жүйесіне енетін барлық тармақтардың ауданының қосындысының ұлғаюына алып келеді. Ағыстың үздіксіздік теориясына сәйкес сұйықтың сызықтық жылдамдығы v түтіктің көлденең қимасының ауданы S кері пропорционал болатын, осы принципке сәйкес ең жылдам қан ағысы аортада байқалады, өйткені оның көлденең қимасының ауданы тамырлар жүйесінде ең кішісі болып саналады және қан жылдамдығы аортадан капиллярға қарай біртіндеп азая береді. Барлық капиллярдың ауданы аорта ауданынан 500-600 есе көп, сондықтан капиллярдағы қан ағысының жылдамдығы 500-600 есе аз, оның шамасы 1 мм/с төңірегінде. Қалыпты жағдайда аортадағы қан жылдамдығы 0,5м/с ден 1м/с дейін болса, үлкен физикалық жүктеме кезінде ол 20 м/с дейін жоғарылайды. Капиллярдағы қан ағысының төмен болуы қан мен ұлпа арасындағы зат алмасуды қамтамасыз етеді, бұл мысал ағзадағы зат алмасу процесінің негізгі бөлігі капиллярларда өтетіндігін көрсетеді. Капиллярлар біріге келе вена тамырына айналады, вена тамырының саңлауы барлық капиллярларға салыстырғанда аз екендігі белгілі, соның салдарынан венедағы қан ағысының сызықтық жылдамдығы артады.

 

73.Пульстік толқын. Жалпы жүректі белгілі бір ырғаты түрде жұмыс істейтін насос деп қарастыруға болады. Оның жұмыстық фазасы, яғни жүректің жиырлуы (оны систола деп атайды) бос жүрістік фазамен, яғни жүректің босаңсуымен (оны диастола деп атайды) кезектесіп отырды. Жүректің жиырылуы, яғни жұмыстық фазасы систола кезінде сол жақ қарыншадан 60-70 мл көлеміндегі қан аортаға және одан тарайтын артерияларға қарай ағылады. Тамырлардың қабырғалары серпімді болғандықтан, систола кезінде пайда болатын қан қысымы әсерінен тамыр қабырғалары созылады. Нәтижесінде, ірі қан тамыры үлкен көлемдегі қанды қабылдайды. Мұнан соң жүрек босаңсып, диастола кезеңі келеді, тамыр қабырғалары жиырылып толып тұрған қанды одан ары қарай айдайды. Жүректің жиырылуы мен босаңсуы периодты түрде қайталанып, пайда болған қысым әсерінен тамыр қабырғалары тербеліп, 6-8 м/с жылдамдықпен тамырды бойлап тарайды. Бұл тербелісті пульстік толқын немесе пульс деп атайды. Пульстік толқынның тамыр бойымен таралу жылдамдығы 6-12 м/с тең болады, ол қанның тамыр бойымен ағу жылдамдығы 0,3-0,5 м/с әлде қайда көп, сондықтан аяқ, қол, т.б. жерлерге пульстік толқын аортадағы қан қысымының төмендеуінен тез жетеді. Жүргізілген зерттеулер h/d қатынасының адамдар мен артерия түріне байланыссыз екендігін көрсетті. Олай болса, пульстік толқынның таралу жылдамдығы тек артерия қан тамыры қабырғасының серпімділігіне, яғни Юнг модулінің өзгеруіне ғана байланысты. Осыған байланысты адам жасының ұлғайуына байланысты және кей аурулардың әсерінен (гипертония, атеросклероз) артерия қабырғасының Юнг модулі артады, соның әсерінен пульстік толқынның таралу жылдамдығы қалыпты жағдайдан 2-4 есе артуы мүмкін.

75.систол және диастол кезіндегі қан тамырларындағы қан қысымы. Артериялардағы қысым жүрек айналымының сатыларына қарай өзгеріп отырады. Систола кезінде қысым жоғарылайды, оны максимальды, немесе систолалық қысым, деп атайды. Диастола кезінде қысым төмендейді, оны минималъды, немесе диастолалық қысым, дейді. Систолалық және диастолалық қысым айырмасын пульстық қысым деп атайды. Систолалық қысым сол жақ қарынша етінің физиологиялық жағдайын сипаттаса, диастолалық қысым - артериялар қабырғасы тонусының деңгейін көрсетеді.Артериялардағы қысым деңгейі жасқа, организмнің физиологиялық күйіне, жүрек жұмысына, денедегі қанның жалпы мөлшеріне, мал түлігінің түріне т.б. байланысты өзгереді.

76.Қан қысымын өлшеу№коротков әдісі. Қазіргі медицинада артериялық қан қысымын өлшеу үшін 1905 жылы Н. С. Коротков ұсынған аускультациялық әдіс кеңінен қолданылады. Ол үшін сфигмотонометр деген құрал қолданылады.Сфигмотонометр резина манжетпен жалғанған серіппелі монометрден және ауаны үрлеуге арналған резина баллоннан тұрады.Қан қысымын әдетте шынтақ артериясында өлшейді. Ол үшін жалаңашталған қол қарына манжет кигізіледі. Шынтақ буыннан шынтақ артериясын тауып, оның үстіне фонендоскопты кояды да сфигмотонометрдің кранын жауып, манжетаның ішіне резина баллон арқылы ауаны үрлейді. Манжетаның ішіндегі қысымды монометрмен өлшейді. Шынтақ артериясында пульс байқалмайтын болғанда ауаны үрлеуді тоқтатады. Одан кейін вентильді ашып манжетадан ауаны шығара бастайды. Осы сәтте фонендоскоппен шынтақартериясын тыңдап, монометр көмегімен қысымның өзгеруін мұқият бақылайды. Манжетадағы қысым систолалық қысымнан сәл азайғанда шынтақ артериясында жүрек бұлшық етінің жиырылуына сәйкес келетін тон естіле бастайды. Осы қысым систолалық қысымға сәйкес келеді. Артериялык, кысымды анықтауда бөлініп шығатын дыбысты Н. С. Коротков 4-фазаға бөлген. І-фаза — артерияда тонның пайда болуы Ол туралы жоғарыда айтылған.ІІ - фаза. Манжеттегі ауаның қысымы азайған сайын артерияға қан көп келіп құйылады. Артериялардың қабырғаларының тербеліс амплитудалары артады, тон қатты естіле бастайды. Оған қантамырларының қысылған жерінен шыққан қанның құйынды (турбулентті) қозғалысының шуы қосылады.ІІІ - фаза. Манжеттегі ауаның қысымы азайған сайын шу жоғалып, тон естілетін болады.ІV- фаза. Манжеттегі қысым диастолалық қысыммен теңеседі. Қан тамырлар бойымен қанның қозғалысына бөгет болмайды, қан тамырлардың қабырғаларының тербелісі бірден азаяды. Қан тамырларының бойымен қозғалған қан турбуленттік ағыстан ламинарлық ағысқа өтеді. Осыдан кейін тон естілмейді. Соған сәйкес келетін қан қысымын — диастолалық (төменгі) қысым дейді.

77. Қан қысымының тәуліктік маниторингі. Қазіргі кезде қан қысымын автоматты түрде тәулік бойы тіркейтін қондырғылар бар.Олар артериялық қан қысымын шамасын жүрек ұрысын өлшеу кезінде орын алған қателіктерді тәулік бойы уақытқа сәйкес тіркеп маниторинг жасауға мүмкіндік береді.Құралда тіркелген мәліметтерді компьютер жадына көшіруге немесе қағазға басып шығуға болады.Артериялық қысымның тәулік маниторингі 1рет өлшенген қан қысымына салыстырғанда беретін диагностикалық мәліметі көп,сондықтан оны артериялық қан қысымы жоғары ауруларды емдеуде кең түрде қолдануда

78.Ағза ұлпасының импедансы. Ағза ұлпалары сұйықтықпен қоршалған жасушалардан тұратын жүйе деп қарастырылады Жүргізілген зеріктеулер ұлпа аралық сұйықтықа электритке тән өткізгіштік ал жасушада канденсатырға тән электро сиымдылық қасиет бар екендігін көрсетеді ал индуктивтілік қасиет жоқ сондықтан тірі ұлпада тек белсенді активті R және сиымдылық Хс кедергілер кездеседі олай болса тірі ұлпаның физиялогиялық күйін осы екі шама арқылы толығымен сипатауға болады оларды векторлық қосындысын импеданс деп атайды мұндағы R ұлпаның белсенді кедергісі – цикілді жиілік, С – ұлпа бөлігінің электорлық сиымдылығы Жалпы ұлпадағы кез келген патологиялық өзгерістер оның электорлыққасиетерін өзгертеді.

79-80.Реография. Соңғы кездерде реография әдісі қан айналым үрдісін зерттеудің негізгі диагностикалық әдісі болып табылады. Егер адам денесінің белгілі бір бөлігі арқылы жоғарғы жиілікті (шамамен 40- 500 кГц) және аз ток (10 мА-ден көп емес) айнымалы электр тоғын өткізіп, кедергісін тіркеп отырса, онда пульстық толқынның өтуінен ол кедергі үнемі өзгеріске ұшырап отырады. Бұл әдіс кедергінің өзгеру ИМПЕДАНСЫН тіркеуге негізделген. Сол себептен айнымалы ток тізбегіндегі әртүрлі кедергілерді және тірі биологиялық ұлпадан өтетін жоғары жиілікті токтың өтуінің ерекшеліктерін білу керек.

Импеданс Z деп толық кедергіні айтады. Көп жағдайда ол мынаған тең:

 

(1

 

Реограммаларды екі түрлі реографтың көмегімен тіркейді - биполярлы және тетраполярлы. Кейінгі кезде тетраполярлы кең қолданыс табуда. Олар кедергіні дәлірек өлшейді және жасушадағы қан көлемінің сандық мәнін көрсетеді. Бұл әдісте екі электорд электр тоғын жіберу үшін қолданылса, тағы да екі электрод электр кедергісін тіркеу үшін қолданылады. Зерттеу мақсатына байланысты дененің интегралдық реографиясы, орталық реография (жүректің сол және оң бөліктерінің және кіші қан айналу шеңберінің қанға толуы бағаланады), кеуде реографиясы, өкпе реографиясы т.б. болып бөлінеді. Интегралдық реография. Бұл әдіс арқылы жүректің систолдық, яғни минуттық көлемі анықталады. Бүкіл дене үшін немес белгілі бір аймақтардағы базалық импеданс өлшенеді. Аймақтық импедансты анықтауда зертелінетін жерлерге электродтар қойылады. Хоффер әдісі (1970) кең қолданыс тапты. Оның тұжырымы бойынша интегралдық импеданс пен ағзадағы судың арасында сызықты байланыс бар, ол келесі формуламен өрнектеледі:

81.Жарықтың жұтылу құбылысы. Жарық ағыны зат арқылы өткенде, оның энергиясының бір бөлігі ортаның атомдары немесе молекуларын қоздыруға жұмсалады, нәтижесінде жарық энергиясы азаяды. Бұл құбылысты жарықтың жұтылуы деп атайды, шын мәнінде жарықтың жұтылыу деп жарық сәулесінің бір ортамен тарау барысында жарық энергиясының энергияның басқа түріне ауысуы нәтижесінде жарық интенсивтілігінің төмендеуін атайды.

I

I0

l

dx

82. Бугер-Бер-Ламберт заңы

 

Қалыңдығы dl болатын жұқа қабаттан монохроматты жарық өткенде оның бастапқы интенсивтілігін кемуі dI, жарық сәулесі өткен қабат қалыңдығына dl, түскен жарықтың бастапқы интенсивтілігіне I пропорционал болын делік. Осы шамалар арасындағы байланысты мына түрдегі дифферциалдық теңдеу арқылы өрнектейік: dI = -k_lIdl,

мұндағы k_l - ортаның жарықты жұту қабілетін сипаттайтын пропорционалдық коэффициент, оны жұтылудың натуралды көрсеткіші деп атайды, ол жарық толқынының ұзындығына l тәуелді, бірақ интенсивтілігіне тәуелсіз. Теңдеудегі минус таңбасы жарық интенсивтілігінің азаятындығын (кемитіндігін) көрсетеді. Бұл теңдеудің шешімі мына түрде жазылады: e^-k_l ^l мұндағы I₀ – түскен сәуле (бастапқы сәуле) интенсивтілігі, I- зат қалыңдығы l қабаттан өткен сәуле интенсивтілігі. Бұл жарықтың жұтылу немесе Бугер заңы деп аталады. Егер Бугер өрнегін логарифмдесек ln(I₀/I) = -k_ll өрнегі келіп шығады, мұндағы l =1/ k_l тең деп алсақ, онда соңғы өрнек мына түрге келеді I=I₀/e. Мұнан k_l физикалық мәні келіп шығады: жұтылудың натураль көрсеткіші сан жағынан жарықтың жұтылуын «е» есе азайтатын қабат қалыңдығына кері шамаға тең. Жарық толқыны ертінді арқылы өткенде, оның фотондары еріткіштің де, еріген заттың да молекулаларымен әрекеттеседі, энергиясының бір бөлігін орта молекулаларының күйін өзгертуге жұмсайды, нәтижесінде жарық интенсивтілігі кемиді, жарық жұтылады. Жарықтың ертіндіде жұтылуын сипаттайтын жұтылудың натураль көрсеткіші c_l ертінді концентрациясына тура пропорционал екендігін ғалым Бер анықталды: k_l= c_lС. Мұндағы жұтылудың натуралды молярлы көрсеткіші, ол еріген зат түріне, жарықтың толқын ұзындығына тәуелді, бірақ ерітінді концентрациясына тәуелсіз. Бұл тұжырымды Бер заңы деп атайды. Концентрациясы жоғары ертінділер үшін бұл заңы орындалмайды, өйткені жоғары концентрациялы ерітіндіде молекулалар арасы жақындап, олардың өз ара әрекеттесуі орын алады да жарықтың жұтылуында өзгерістер байқалады. Енді Бугер өрнегіндегі коэффициент орнына Бер өрнегін қойсақ: e^-c_l^{∙ l∙ С} Бұл өрнек жарық жұтылуының Бугер-Бер-Ламбер заңы деп аталады. Лабораториялық зерттеулерде Бугер-Бер-Ламбер өрнегін бұл түрде қолданбайды, оның орнына негізі 10 болатын дәрежелі өрнек түрінде жазады: I =I₀×10^{- e ∙С∙l} Бұл өрнекті логарифмдейік, сонда ол мына түрге келеді: lg(I₀/I) = e∙С∙l, мұндағы e= c/2,3 жұтылудың молярлы көрсеткіші Соңғы өрнектегі lg(I₀/I) = D деп белгіліп және ол шаманы ертіндінің оптикалық тығыздығы деп атайық, сонда Бугер-Бер –Ламберт заңы мына түрге келеді D = e ∙С∙l.

83. Ерітіндінің оптикалық тығыздығы. e^-c_l^{∙ l∙ С} Бугер-Бер –Ламберт заңыЛабораториялық зерттеулерде Бугер-Бер-Ламбер өрнегін бұл түрде қолданбайды, оның орнына негізі 10 болатын дәрежелі өрнек түрінде жазады: I =I₀×10^{- e ∙С∙l} Бұл өрнекті логарифмдейік, сонда ол мына түрге келеді: lg(I₀/I) = e∙С∙l, мұндағы e= c/2,3 жұтылудың молярлы көрсеткіші соңғы өрнектегі lg(I₀/I) = D деп белгілейді және ол шаманы ертіндінің оптикалық тығыздығы деп атайды.

84. Жұтылу спектрлері Жұтылу спектрі деп заттың жарықты жұтуының жарық жиілігіне D =f(n) немесе оның толқын ұзындығына D =f(l) тәуелділігін атайды. Бір атомды сиретілген газ бен металл буының жұтылу спектрі қарапайым болып келеді. Бұл күйдегі заттардың атомдары бір бірінен өте алшақ жатқандықтан, оларда өз ара әсерлесу байқалмайды. Заттан өткен жарық кванты жеке атомдармен әрекеттеседі, жұтылу спектріне сәйкес келетін толқындар hn = E_K –E_i шартына сәйкес анықталынады. Әр атомға сәйкес келетін энергетикалық деңгейлердің арасы бір бірінен ұзақ, сондықтан олардың спектрлері бір бірінен алшақ жатқан жеке жеке сызықтардан тұрады, мұндай спектрлерлі сызықты деп атайды.Молекуласы көп атомды газдардың жұтылу спектрлері сызықтың спектрлардан күрделі болып келеді. Өйткені, зат құрамындағы атомдардың өз ара әректтесуі мен қозғалысы күрделі, сондықтан мұндай заттардың жұтылу спектрлері бір ібірінен алшақ оранласқан жолақтар түрінде болады. Мұндай спектрларды жолақ спектр деп атайды

85. Спектрофотометрия КФК-2 құралы. КФК-2-кфк концентрациялық фотоэлектроколриметрі жарық фильтрі арқылы алынған 315-980 нм жарық толқындарының көмегімен қатты және сұйық денелердің оптикалық тығыздығы мен өткізу коэффициенттерін өлшеуге,калибровтік график арқылы ерітінділердің концентрациясын анықтауға мүмкіндік беретін құрал.кфк-2 нің оптикалық схемасы;жарық гөзінен таралған жарық ағыны конденсор,дафрагма,обьектив және жарық фильтрі арқылы өтіп,одан кюветаға түседі.Кюветаның алдында және артында жылудан қоршаушы шынылар орналасқан. Кюветадан шыққан жарық ағыны жарық қабылдағыш құралдарға барып түседі.Жарықты қабылдайтын ф-26 фотоэлементі 315-540 нм аралығындағы сәулелерді қабылдайды.Жарық қабылдағыштар алдына пластинка орнатылған.ол түскен жарық ағын екіге бөліп;жарық ағынның 10 %фотодиодқа.90% фотоэлементке бағыттайды

86. Люминесценция құбылысы Жарық шығару себебі жылулық құбылысқа жатпайтын, кез келген температурада байқалатын жарық түрін люминесценция деп атайды. Көру аймағында жататын жылулық жарықтар 10³ -10⁴ К температудан басталады. Сол себепті люминесценция жарығын «суық жарық» деп те атайды. Люминесценция жарығының пайда болу себептерінің бірі ретінде, дене молекуласын қоздыратын сыртқы жарық көзінің әсерін атайды. Мұндай жарық көздеріне көрінетін сәуле, ультракүлгін сәулесі, рентген т.б. сәулелер жатады. Денеге әсер етуші сәуле өз әсерін тоқтатқан мезгілде люминесценция құбылысы бірден тоқтамайды, ол біраз уақыт сәулененуін жалғастыра береді, люминесценция құбылысын сәуленің шағылуы мен шашыру құбылысынан ерекшелелігі осында. Жұтылған энергиясын люминесценттік жарық шығаруға жұмсайтын заттарды люминофорлар деп атайды.

87. Люминесценция түрлері Дене атомдарын, молекулаларын қоздыру себептеріне байланысты люминесценция мынадай түрлерге бөлінеді: Фотолюминесценция- жарық (көрінетін сәуленің қысқа аймағы, УК сәуле) әсерінен атомдардың қозуы нәтижесінде пайда болады;Рентгенолюминесценция- рентген және гамма сәулелері әсерінен атомдардың қозуы нәтижесінде пайда болады (рентген аппаратының экраны, радиация индикаторлары); Катодолюминесценция- электрондар ағыны әсерінен атомдардың қозуы нәтижесінде пайда болады (кинескоп, осциллограф, монитор);Электролюминесценция- электр өрісі әсерінен атомдардың қозуы кезінде пайда болады(электр разрядымен газ молеккласын қоздыру-газ разрядты лампа);Хемилюминесценция- химиялық реакция әсерінен молекулалардың қозуы кезінде пайда болады; Биолюминесценция - биохимиялық реакциялар әсерінен биологиялық жүйенің қозуы кезінде пайда болады;Сонолюминесценция - ультрадыбыс әсерінен атомдардың қозу кезінде пайда болады.Жоғарыда атап өткендей, люминесценция құбылысы сыртқы әсер тоқталса да жалғаса береді, қалдық сәулелену ұзақтығына байланысты люминесценция: флуоресценция және фосфоресценция деген түрлерге бөлінеді:Флуоресценцияда қалдық сәулелену ұзақтығы 10^-9 – 10^-8 с.Фосфоресценцияда сәулелену ұзақтығы 10^-4 – 10⁴ с.

88. Флуореcценция ФЛУОРЕСЦЕНЦИЯ (осы құбылыс ең алғаш байқалған флюорит минералының аты және латынша escent — әлсіз әсер) — қоздыру әсері тоқтағаннан кейін тез өшіп қалатын люминесценция (өшу уақыты t10 нс). Флуоресценция құбылысы қозған молекулалардың (атомдардың) қалыпты күйге өздігінен ауысуы кезінде пайда болады. Флуоресценцияның спектрі және оның өшуі бойынша молекулалардың, сұйықтардың, кристалдардың, сондай-ақ биология объектілердің (мыс., клетка құрылысы) қасиеттері жөнінде деректер алынады. Флуоресценция спектрлері. Әрбір молекуланын өзіне тән қоздыру және флуоресценция спектрлері болады. Молекулалардың қоздыру (абсорбция) спектрлері әсірекүлгін абсорбциялық спектрге ұқсас. Флуоресценция - сіңірілген жарықты кері шығаратын (реэмиссиялық) кұбылыс, сондықтан, эдетте, флуоресценция спектрлері сәйкес қоздыру спектріне ұқсас әрі ұзын да, үлкен толқынды аймаққа қарай ығысқан сияқты болып келеді.

89. Фосфорсценция.Фосфоресценция - жарқыл қоздырғыштың қимылы тоқтатылғаннан кейін ұзақ уақыт сақталатын люминесценция Хемилюминесенция. Хемилюминесценция. Химиялық реакцияда бөлінген энергия нәтижесінде байқалатын люминесценцияны хемилюминесценция деп атайды. Бұл кезде химиялық энергияның жарық энергиясына ауысуы орын алады және бөлінетін жарық не реакцияға түскен заттардан немесе зат құрамындағы қозған денеден шығады. Хемилюминесценция жарығының интенсивтілігі химиялық реакция жылдамдығына пропорционалды. Биологиялық жүйелерде байқалатын хемилюминесценция түрін биохемилюминесценция деп атайды. Биохемилюминесценция тірі жанулар мен жәндіктер әлеміне тән құбылыс, қазігіт таңда оның 250 тарта түрі кездеседі. Биохемилюминесценция құбылысы тотығу реакциясы нәтижесінде, мысалы, липидтердің еркін радикалдар реакциясында байқалады.

90. Хемилюминесценция. Химиялық реакцияда бөлінген энергия нәтижесінде байқалатын люминесценцияны хемилюминесценция деп атайды. Бұл кезде химиялық энергияның жарық энергиясына ауысуы орын алады және бөлінетін жарық не реакцияға түскен заттардан немесе зат құрамындағы қозған денеден шығады. Хемилюминесценция жарығының интенсивтілігі химиялық реакция жылдамдығына пропорционалды. Биологиялық жүйелерде байқалатын хемилюминесценция түрін биохемилюминесценция деп атайды. Биохемилюминесценция тірі жанулар мен жәндіктер әлеміне тән құбылыс, қазігіт таңда оның 250 тарта түрі кездеседі. Биохемилюминесценция құбылысы тотығу реакциясы нәтижесінде, мысалы, липидтердің еркін радиклдар реакциясында байқалады.

91. Фотобиологиялық реакциялар.түрлері деп – биологиялық жүйенің молекулалары жарық квантын жұтуымен басталып, ағза немесе ұлпаның сәйкес жауап реакциясымен аяқталатын құбылысты атайды. Фотобиолгиялық реакцияларға мыналар жатады: 1.Фотосинтез - күн сәулесі энергиясының әсерінен органикалық молекулардың синтезделуі;2. фототаксис- күн сәулесіне немесе оған қарсы жаққа қарай тірі жәндіктің (мысалы, бактериялар) қозғалуы; 3.фототропизм- сәулеге немесе оған қарсы бағытқа қарай жапырақтың, шөп діңгегінің бұрылуы;4.фотопериодизм- тірі жәндіке «жарық-қараңғы» циклымен әсер ету арқылы оның сөткелік және жылдық циклын реттеу;5.көру- көзге түскен жарық энергиясын нерв импульсіне айналдыру; 6.тері күйінің жарық әсерінен өзгеруі: эритема, эдема, күнге күй, пигментация, терінің күйуі, тері рагы;Барлық фотобиологиялық процестер мына ретпен жүреді: 1.жарық квантын жұтқан молекуланың қозуы;2.бірінші реттік фотохимиялық реакциялар нәтижесінде пайда болған заттардың жарықсыз химиялық реакцияларға түсуі;3.екінші реттік химиялық реакциялар;4.ұлпа немесе ағзаның физиологиялық жауабы.

92. Фотохимиялық реакциялар -жарықтың әрекетімен болатын химиялық процестер. Табиғатта кеңінен тараған. фотосинтездің, озон қабатының түзілуі мен бұзылуының, фотохимиялық утүтін пайда болуының және ластағыш заттектердің басқа да бірқатар айналуларының негізі осы фотохимиялық реакциялар болып табылады. Фотохимиялық реакцияларға өсімдіктегі фотосинтез, бояулардың одуы, сәуле әсерінен ыдырау реакциясы, суретке түсіру құбылысы және тағы басқа процестер мысал болады. Фотохимиялықреакцияларгаздарда да, сұйықта да, каттызаттарда да жүребереді. Фотохимиялық реакциялар мен оптикажәнеоптикалықсәулешығарутығызбайланысты. Фотохимиялық реакциялардың жүруі затқа сіңірілген жарық сәулелерінің әсерінен ғана болады.. Фотохимиялықреакцияларкезінде химия жүйенің бос энергиясыныңазаюынемесекөбеюімүмкін. Энергияныңкөбеюісырттансіңірілгенжарықсәулелеріэнергиясыныңжүйеэнергиясынақосылуынанболады. Фотохимиялықреакциялардыңтиімділігі квант шығымымен анықталады. Фотохимиялықреакциялар: фотодимерлену, фотоконденсаттану, фотоиондану, фотототықтыру, фотогидролиз, т.б. болыпбөлінеді. Бұлреакциялардыңпрактикалықмаңызызор. Мысалы, ауақабатыныңжоғарыбөлігінде оттек молекуласықысқатолқындыультракүлгінКүнрадиациясынсіңіріп, “қозған” күйгеайналадыКүнсәулесіэнергиясынпайдаланатынөсімдіктердегіфотосинтезпроцесіжәне фотография процестерфотохимиялықреакциялардыңқатысуыменжүреді

93. Ультра к.сәу.био.әсері. Ультракүлгін сәулесі (УК) оптикалық диапазонның ең қысқа аймағы 180 нм ден 400 нм дейінгі аралықты алып жатыр. УК сәулені биологиялық әсерлерін байланысты 3- аймаққа бөледі:, ұзын толқынды УК (ҰУК) «А» аймақ деп аталады; 2) 320-280 нм, орта толқынды УК (ОУК) «В» аймақ деп аталады; 3) 280-180 нм, қысқа толқынды УК (ҚУК) «С» аймақ деп аталады. Осы аймақтардағы ҰУК сәулесінің фотонының энергиясы төмен болғанымен оның денеге терең ене алатын қабілеті жоғары, ал ҚУК сәулесіне сәйкес келетін квантың энергиясы басқаларынан көп, бірақ денеге ену қаблеті төмен. Жалпы УК сәуле квантының энергиясы басқа сәулелер квантына салыстырғанда жоғары болғандықтан, оның биологиялық денелерге тигізетін әсер инфрақызыл (ИҚ) және көрінетін жарықпен (КЖ) салыстырғанда өзгеше болады. Ұлпада жұтылған сәуле энергиясы энергияның басқа түріне, жылу мен химиялық түрлерге айналады. УК сәуленің квантарының энергиясы жоғары болғандықтан оны жұтқан ұлпаның атомдары мен молекулалары қозған күйге көшеді, кейде мұндай кванттар әсерінен электрондар атомнан ажырап, соның салдарынан дене молекуласының құрылымында өзгерістер орын алады.УК сәулесінің үлкен дозасы әсерінен нуклейн қышқылында құрылымдық өзгерістер байқалады, жасуша мутациясы орын алады. Сонымен УК сәулесін жұту нәтижесінде ағза ұлпаларында жүретін атомдық және молекулалық құрылымдық өзгерістер жасушаның, ұлпаның, ағза мүшелерінің өмір сүруінің бұзылуына себеп болады. Сонымен қатар УК сәулесінің витамин жасаушы да қаблеті бар екендігі анықталды

94. УК мед қолдану. УК сәүле бактерицидті, мутагенді, терапевтік, профилактикалық әсері бар, дезинфекция, лазерлі медицинада қолданылады. УК сәуленің адам ағзасында жетіспеушілігі авитаминозға, иммунитеттің төмендеуіне, жүйке жуйесінің дұрыс жұмыс жасамауына, психикалық тұрақсыздыққа алып келеді. Жеке бөлмелерді, аураханалардағы палаталарды залалсыздандыруда қолданылады. УК сәуле фосфорлы-кальцийлі алмасуға жақсы әсер етеді, теріді Д витаминінің пайда болуын реттейді, ағзадағы барлық метаболиялық процестерге көмектеседі. УК сәуле ағзаның қорғаныс механизмінің белсенділігін жоғарылатады. Май алмасуды, тыныс алу функциясын жақсартады. Гормондардың белсенділігін жоғарылатады. Зерттеулердің нәтижесіне қарағанда, УК сәуле қанға әсер еткенде, сергектік гормоны-серотониннің мөлшері көбейген. Оның ағзада жетіспеуі депрессияға, көңіл-күйдің құбылуына алып келеді. Соңғы кездері кварц ыдыс арқылы аққан қанға УК сәулемен әсер ету арқылы емдеу шараларын өткізілуде. Мұндай сәуле әсерінен қанның формалы элементерінің функционалды белсенділігі артуы нәтижесінде, ағзадағы қабыну процестерінің әсерінен эритроциттердің мембрана қабатына жабысқан бөгде заттардан тазаруы жүреді.Стоматологиялық ауруларды емдеуде де УК сәуле қолданылады.

95. Адам көзінің опт.жүйесі. Көз алмасының сырты склера қабатымен қоршалған, ол көздің ішкі құрылымын қорғап тұрады және оның қаттылығын сақтайды. Склераның алдыңғы қабаты жұқарып, өте жұқа мөлдір мүйізді қабатқа айналған. Жұқа мүйізді қабат арқылы көзге сыртқы ортадан жарық енеді. Мүйізді қабаттан кейін түсті қабық жатыр, оның орта бөлігін 2 -8 мм дейін өзгеретін саңлау түрінде көз қарашығы алып жатыр. Түсті қабық пигментпен боялған дөңгелек тәрізді бұлшық еттен тұрады. Дөңгелек бұлшық етің жиырылуы немесе кеңеюі көз қарашығының өлшемінің өзгеруіне алып келеді, осылайша көзге түсетін жарық ағыны реттеледі. Түсті қабықтың арғы жағында қос дөңес линза пішінді, созымалы көз бұршағы) орналасқан. Оны қоршай жалғанған циллиарлы бұлшық еттің тартылу немесе созылуы көз бұршағы бетінің қисықтығын өзгертеді, нәтижесінде оның оптикалық күші өзгереді, сонымен қатар бұлшық ет көзді бұрып оның осін қарап тұрған нәрсеге бағыттайды. Мүйізді қабат пен көз бұршағы арасындағы кеңістік су тәрізді сұйықпен толтырылған. Көз бұршағының арғы жағындағы кеңістікті қоймалжың сұйық шыны тәрізді дене алып жатыр. «Мүйізді қабат - су тәрізді сұйық – көз бұршағы - шыны тәрізді дене» бірігіп оптикалық күші 58,8 диоптрии болатын линза тәрізді оптикалық жүйені құрайды. Бұл оптикалық жүйенің оптикалық ортасы мүйізді қабаттан, ішке қарай 5 мм жерде, ал оптикалық осі суретте көрсетілген АА түзуі.Көз алмасының ішкі бетін, жартылай сфера түрінде тор қабат алып жатыр, ол сыртқы пішіні құтыша және таяқша түрінде болатын жарықты сезгіш рецепторлардан құралады. Көзде жалпы саны 125 млн таяқша мен 6,5 млн құтыша бар. Бұл жарықты сезгіш жасушалар тор қабаттың сыртқы бетінде қан тамырлары орналасқан аймақта жатыр. Тор қабаттағы нерв талшықтары бірігіп, көру нервіне айналған. Бұл аймақта таяқшалар мен құтышылар жоқ, сондықтан көру нерві алып жатқан жерді жарықты сезбейтін «соқыр дақ» деп атайды. Тор қабаттың орта бөлігінде, оптикалық остің бойында ең көргіш аймақ орналасқан, бұл жерде жарықты өте сезгіш құтышалар орналасқан, бұл құтышалар арқылы көз жарықтың түсін анықтайды. Тор қабаттың басқа аймақтырын негізінен таяқшалар алып жатыр

96. Көрудің молек.мех. Көз кез келген қашықтықта жатқан нәрсені анық көруі тиіс. Көз бір нәрседен қашықтығы өзгеше екінші нәрсеге ауысқанда, екінші дененің кескіні анық көрінбейді, бұл туралы миға тиісті сигнал жетеді, мидан шыққан кері сигнал көздегі циллиарлы бұлшық етің жиырылуын немесе созылуын тудырады, соның нәтижесінде көз бұршағының фокусы дене кескіні анық болғанға дейін өзгереді, әрине бұл үрдіс өте жылдам жүреді көздің мұндай қабілетін аккомодация деп атайды. Көзі қалыпты көретін адамның көзі дене кескінін көздің тор қабатына фокустайды. Кейбір адамдардың көздері кескінді тор қабаттың алдына, оған жеткізбей түсіреді, көздің мұндай кемшілігін жақыннан көргіштік деп атайды. Мұндай адамдар жақын жатқан нәрселерді анық көргенімен, алыс жатқан денелерді бұлыңғыр көреді, Мұндай көз ақауын түзету үшін шашыратқыш линзадан жасалған көзілдірік киеді. Кейде адам көзі дене кескінін тор қабаттың сыртына фокустайды, көздің мұндай кемшілігін алыстан көргіштік деп атайды. Мұндай адамдар алыс жатқан денелерді анық көргенімен, жақын жатқан нәрселерді бұлыңғыр көреді, Мұндай көз ақауын түзету үшін жинағыш линзадан жасалған көзілдірік киеді

97. Линза дегеніміз - екі жағы сфералық беттермен шектелген мөлдір дене. Олар шашыратқыш және жинағыш болып келеді. Линзаның сфералық беттерінің қисықтық центрлері арқылы өтетін түзуді линзаның бас оптикалық осі деп атайды. Линзаның оптикалық осінің центріндегі нүктені оптикалық центр дейміз. Линзаның қалыңдығы сфералық беттердің қисықтық радиусына шамалас тең болған жағдайда, бұл қалың линза болып табылады, ал әлдеқайда кішірек болса, онда бұл жұқа линза болып табылады.Жинағыш линзалардың тобына ортасы жуан линзалар кіреді, олардың ортасы жиектеріне қарағанда жуан болып келеді, ал шашыратқыш линзалардың кері болады. Бірақ кейбір кезде шашыратқыш линзаларда жуан болып келуі мүмкін, мысалға судың астындағы ауа көпіршігі, шашыратқыш линзаға жатады.

98. Линза дегеніміз - екі жақы сфералық беттермен шектелген мөлдір дене. Олар шашыратқыш және жинағыш болып келеді.. Көзі қалыпты көретін βадамның көзі дене кескінін көздің тор қабатына фокустайды. Кейбір адамдардың көздері кескінді тор қабаттың алдына, оған жеткізбей түсіреді (2а- сурет), көздің мұндай кемшілігін жақыннан көргіштік деп атайды. Мұндай адамдар жақын жатқан нәрселерді анық көргенімен, алыс жатқан денелерді бұлыңғыр көреді, Мұндай көз ақауын түзету үшін шашыратқыш линзадан жасалған көзілдірік киеді. Кейде адам көзі дене кескінін тор қабаттың сыртына фокустайды, көздің мұндай кемшілігін алыстан көргіштік деп атайды. Мұндай адамдар алыс жатқан денелерді анық көргенімен, жақын жатқан нәрселерді бұлыңғыр көреді, Мұндай көз ақауын түзету үшін жинағыш линзадан жасалған көзілдірік киеді. Линзалар оптикалық системалардыv