Йлесімсіз дамуды анықтау және түзету.Педагогтың негізгі әдістері болып жасөспірімнің әлеуметтік даму жағдайын зерттеу, оның көріністерін түрлі жағдайларда бақылау табылады. Барлық мәліметтерді қолдану қажет: ата-ананың және жасөспірімнің сұрақтамаларға жауаптарын, жанұя тәрбиесінің ерекшеліктерін, олардың баланың жеке және типтік ерекшеліктеріне, түрлі өмірлік іс-әрекет көріністеріне сәйкестігін. Сұрақтама құрамына келесі тақырыптарды қосу қажет: баланың ерте жаста дамуы, оның соматикалық және психологиялық денсаулығы, ол кешкен ең ауыр жағдайлар, оларға қайтарған жауаптары; жағдайдың өзгеруіне қайта жауап беруі және оған бейімделуге қажет уақыты /бала бақшаға, мектепке бару, жанұя құрамының және т.б. өзгеруі/; түрлі әлеуметтік топтармен байланысы /құрдастарымен, жақын үлкен, бейтаныс үлкен адамдармен/; оқу іс-әрекетіне қатынасы /жалпы қатынасы, ұнайтын-ұнамайтын пәндер, оқу жетістіктерінің және сәтсіздіктерінің маңыздылығы/; қызығушылықтары, алғашқы махаббатқа байланысты жыныстық қиындықтары, уайымдары, бет-әлпетін бағалауы. Жасөспіріммен бұл тақырыпта әңгімелесу тек сенімділік жағдайында ғана іске асырылады. Жасөспірімге көрсетілетін психологиялық басымдылық оның психикалық қалпының нашарлауына соқтыруы мүмкін. Баланың іс-әрекет көріністеріне аса үлкен назар аудару қажет: тұйықтылық немесе тілтабысушылық, эмоционалдылық, басым көңіл-күйі, түрлі тақырыптарды қозғағанда өзгеруі. Ата-аналармен жұмыс жүргізуде жасөспірімдердің бейімделе алмау тақырыбында бұзылыстарының болуын, қиындықтардың деңгейін анықтауға мүмкіндік беретін түрлі стандартты сұрақтамалар мен сүрақнамаларды қолдануға болады. Мысалы, келесі әдістерді: «Бейімделе алмаған жасөспірімнің тұлғасын және оның жақын ортасын зерттеу әдісі», «Жасөспірімдерге арналған ауытқушылықты мінез қасиеттерін анықтау сұрақнамасы» /жасөспірім және жастық кезеңдегілердің мінез акцентуациясын және психопатияларын анықтауға арналған/. Бұзылыстарды және жаңа пайда болған тәуекел топтарын анықтауда, олардың дамуын бақылауда үлкен көмекті бала дамуының күрделі бұзылыстарына соқтыратын ауруларының себептері мен ерекшеліктері туралы білім береді.
Күрделі бұзылыстары бар балалар Күрделі даму бұзылысы бір немесе бірнеше, пайда болу жағынан түрлі немесе бірдей, себептер негізінде пайда болуы мүмкін. Күрделі бұзылыстардың нұсқалары: 1) бір ақау - генетикалық, екіншісі - экзогендік, және керісінше; 2) екі ақауда, бір-бірінен тәуелсіз әсер ететін, түрлі генетикалық 3) әр ақау, бір-бірінен тәуелсіз әсер ететін, экзогендік факторлармен 4) бұзылыстардың екеуі де бір экзогендік фактордың нәтижесінде пайда болған; 5) бұзылыстардың екеуі де бір тұқымқуалаушылық синдромның түрлі көріністері. Күрделі және көптеген даму бұзылыстарына әкелетін экзогендік ауруларға түрлі құрсақта және туылған соң ауырған аурулар жатады. Ең танымал құрсақ ауруларына қызылша, туберкулез, токсоплазмоз, т.б. жатады. Кейбір балаларда дамудың бұл кемістіктері бірдей кездесуі мүмкін: туа біткен көз катарактасы, кереңдік, жүрек аурулары. Танымал күрделі ақауға соқтыратын құрсақтық созылмалы вирустық ауруға цитомегаловирустық инфекция жатады. Бұл аурудың вирусы жақын байланыста жұғады және барлық туа біткен инфекциялардың арасында ең кең таралған деп саналады. Ауру балаларда ешбір белгісіз өтеді және тек лабораториялық зерттеуден соң дәлелденеді. Бұл туа біткен инфекцияның нәтижесі ретінде балаларда бөлектенген бұзылыстар /туа біткен қисық аяқтық, кереңдік, таңдайдың өзгеруі және микроцефалия/ немесе кешенді /хориоретинит түрінде есту және көру бұзылыстары, немесе көру жүйкелерінің атрофиясы; церебралды сал ауруы және кереңдік, т.б./. Соңғы жылдары құрсақтық қызылшаны алдын алу нәтижелі өткізіледі, бірақ цитомегаловирустық инфекция ең қауіпті болып қала береді, оның нәтижесінде балалардың дамуында күрделі туа біткен бұзылыстар пайды болады. Туа біткен көру, есту бұзылыстары, ақыл-естің жетілмеу себептері -ананың токсоплазмоз, сифилис және т.б. ауруларға шалдығуы. Балалық шақта қызылша, скарлатина, ауыр грипп ауруларына шалдығу дамудағы күрделі бұзылыстардың пайда болуына себеп болады. Көру және есту күрделі бұзылыстарына ауыр диабет және бірқатар соматикалық аурулар да соқтырады.
|
