ЖҮЙЕЛІК КЕНЕЛІК БОРРЕЛИОЗСинонимдері: Лайм-боррелиоз, Лайм ауруы (ЛА), т.б. Анықтамасы. Жүйелік кенелік боррелиоз – Вorrelia burgdorferi қоздыратын, трансмиссивті механизмен таралатын, полиморфты клиникалық көріністерімен сипатталатын (эритема, қызба, жүрек, жүйке жүйелері, ірі буындар) табиғи-ошақты жұқпалы ауру. Тарихи мәліметтер. Бұл аурудың әр түрлі клиникалық көріністері әр түрлі дара аурулар немесе синдромдар ретінде жазылған – созылмалы көшпелі эритема, Афцелиус эритемасы, кенелік менингополиневрит, сақина тәрізді көшпелі эритема және т.б. 1975 ж. А.Стиир Коннекктикут штатындағы Лайм қаласының тұрғындарында иксод кенелер шаққан әсерінен қабынулық артропатия туралы жазған. 1982 ж.У.Бургдорфер Ixodes dammini кенелерінен қоздырғышты бөліп алды. Бұл қоздырғыштың қасиеттері трепонемалар мен боррелияларға ұқсас. 1984 ж. Лайм ауруының қоздырғышын боррелия тобына кіргізіп, оған Вorrelia burgdorferi деп атаған. Кейін бұл қоздырғыш аурулардан басқа елдерде, сонымен қатар Ресейде де бөлінді. Этиологиясы. Қоздырғышы – В. burgdorferi - Spirochaetaceae тұқымдастығына Вorrelia тегіне жатады. Пішіні-штопор тәрізді иірілген спиралға ұқсас грам «теріс», қозғалғыштығы бар микроорганизм. Оның беткілі антигендері бар: Оsp A, Оsp В, Оsp C. Боррелиялар анилин бояуыштарымен интенсивті боялады, Кellу қоректі ортасында жақсы дақылданады. Қазіргі кезде Borrelia burgdorferi sensu lato комплексіне жататын 10-нан астам геномдық топ анықталған. Зерттеулер нәтижесінде мүшелік зақымданулар боррелия түріне байланысты деген ой пайда болды. Мысалы, В. Garinii - неврологиялық белгілер, В. burgdorferi s.s - Лайм-артрит, В.abgelii - созылмалы атрофиялық дерматит шақыратыны туралы мәліметтер алынған. Эпидемиология: Лайм ауруының табиғи ошақтары орташа климаттық белдеу ормандарында орналасады. Аурудың негізгі көзі және табиғи резервуары – жабайы (кеміргіштер,бұғылар, құстар) және үй (мысық, ит, қой, ірі қара мал) жанурлары. Олар қоздырғыщты сыртқы ортаға зәр арқалы бөледі. Адамнан адамға боррелиоз жұқпайды. Берілу механизмі – трансмиссивті, иксод кенелер (Ixodes ricinus, I. dammini, Ambliomma americanus) арқылы. Олардың боррелиярымен табиғи залалдануы 8-61%. Кенелерде боррелиалар трансовариальды беріледі. Адамдардың боррелиозды қабылдаушылығы өте жоғары. Орта жастағы (20-50) адамдар жиі аурады, олардың ішінде ерлер (аңшылар, малшылар), туристер, саңырауқұлақ, жеміс жидек жинап жүрген қала тұрғындары. Маусымдылығы: көктем-жаз айлары. Патогенезі. Кененің шаққан орнында қабыну-аллергиялық реакциялар дамып, Лайм-ауруына сай эритема пайда болады. Ауру үдегенде боррелиялар гематогенді (мүмкін, лимфогенді) жолдарымен ішкі мүшелерге, буындарға, лимфалық мүшелерге тарайды. Боррелиялар ми қабықшаларына, плацента арқылы өтуі мүмкін. Қоздырғыш мүшелер мен тіндерге түскенде иммундық жүйе тітіркеніп, жайылмалы және жергілікті гипериммунды жауап дамиды. Теріде, тері асты май шелқабатында, лимфа түйіндерде, көк бауырда, мида шеткілік ганглийлерде лимфоплазматикалық инфильтраттар түзіледі. Боррелиемияның кеш немесе әлсіз болуы, аутоимунды реакциялардың дамуы, қоздырғыштың жасуша ішінде персистенциялау мүмкіндігі инфекцияның созылмалы түріне әкеп соғуы мүмкін. Клиникасы. Лайм ауруының ағымында ерте және кеш кезеңдерді ажыратады. Ерте кезеңінде бірнеше сатын бөледі: I сатысы – жергілікті инфекция; II сатысы – боррелиялардың әр түрлі мүшелерге шашырауы (диссеминациялануы). Кеш кезеңге үшінші сатысы жатады: инфекцияның қандайда бір мүшеде немесе тінде персистенциялануы. Кейбір жағдайларда кезеңділік байқалмайды. Ерте кезеңде аурудың эритемалық және эритемалық емес түрлерін ажырады. Қоздырғыштың диссеминациялану сатысында басым болған симптомдарға қарап, клиникалық ағымның бірнеше варианттарын бөледі: қызбалық, невриттік, менингеалді, кардиалді, аралас. Аурудың ауырлығы бойынша жеңіл, орташа ауыр, ауыр және өте ауыр түрлерін ажыратады. Инкубациялық кезең 1-20 күн (көбінесе 7-10 күн). Ауру әдетте жеделдеу басталады. Кененің шаққан орнында ауру сезімі, қышу, ісіну және қызару пайда болады. Науқас бастың ауыруына, әлсіздікке, жүрек айныуына, кененің шаққан орнында сезімталдықтың бұзылуына шағымданады. Осы уақытта теріде эритема пайда болады. Дене қызуы 38ºС-қа дейін жоғарылайды. Қызба кезеңі көбінесе 2-7 күн болады. Алғашқы зақымдану орнында везикула және некроз (біріншілік аффект) дамиды. Көшпелі (миграциялаушы) эритема 3-32 күннен кейін қызыл түсті макула немесе папула түрінде пайда болады. Эритема өлшемдері әр түрлі – 3-70 см дейін болуы мүмкін. Кейбір жағдайлардарда ауру кене шаққан орнындағы жергілікті өзгерістермен шектеледі. Ал басқа науқастарда екіншілік эритемалар пайда болуы мүмкін. Терілік симптомдар бастың ауыруымен, қызбамен, қалтыраумен, миалгиялармен, артралгиямен, мойын бұлшық еттерінің кернеуімен қатар жүреді. Кейде жайылмалы лимфаденопатия, құрғақ жөтел, конъюктивит байқалды. Науқастардың 15%-де жүйке жүйесінің зақымдалу белгілері дамиды. Серозды менингит, менингоэнцефалит және перифериялық жүйке жүйесінің зақымдалу белгілерін ажырату керек. - сенсорлық симптомдар – миалгиялар, невралгиялар, плексалгиялар, радикулоалгиялар; - амиотрофиялық синдром (сегментарлы радикулоневрит, бет нервінің невриті, жойылмалы полирадикулоневрит, Баннварт синдромы, миелит) - кейде паралитикалық синдром. Бірнеше апта ішінде жүректің зақымдалу белгілері пайда болуы мүмкін: көбінесе атриовентрикулярлы блокада, өткізгіштіктің бұзылулары, ырғақтың бұзылулары; кейде миоперикардит, дилятациялық миокардиопатия, немесе панкардит. Кеш кезеңге ірі буындардың олигоартриты тән. Бірнеше уақыт өткенде остеопороз, субартикулярлы склероз, остеофитоз, т.б. созылмалы қабынуға тән белгілері дамиды. Жүйке жүйесінің кеш зақымдалулары созылмалы энцефаломиелитпен, атаксиямен, деменциямен, т.б. көрінеді. Лайм-боррелиоздың асқынулары өте сирек, резидуалді құбылыстар түрінде кездеседі. Диагностикасы. Клиникалық көріністерге, эпидемиологиялық мәліметтерге негізделіп, серологиялық әдістермен дәлелденеді. Лайм ауруын кенелік энцефалиттен, менингинттен, менингоэнцефалиттерден, артриттерден, ревматизмнен, миокардиттерден, дерматиттерден, т.б. аурулардан ажырату керек. Көшпелі эритема - аурудың клиникалық маркері. Кең қолданылатын серологиялық әдістер: тікелей емес иммуно- флюоресценция реакциясы және энзим-белгіленген антиденелердің реакциясы (ELISA). Сонымен қатар, полимеразалық тізбектік реакция қолданылады. Емдеуі. 1) этиотропты ем: -тетрациклин 0.5 х 4р/тәулігіне немесе доксициклин 0,1 х 2р/т-10 күн; - амоксициклин 30-40 мг/кг/т (ішке) немесе 50-100 мг/кг\т көк тамырға, (8 жасқа дейіңгі балаларға); - пенициллин 500 мың ЕД Х 8 р/т (бұлшық етке) – 14 күн; - цефтриаксон 1-2 г/т (14-21) күн. Микст-инфекция жағдайында (Лайм ауруы және кенелік энцефалит) антибиотиктермен қатар кенеге қарсы гамма-глобулин қолданылады. 2) Патогенетикалық ем: - дезинтоксикация - дегидратация (менингит кезінде) - панангин немесе аспаркам, рибоксин (жүрек зақымдалған жағдайда); - тималин 10-30 мг/күніне – 10-15 күн (иммунодефицит жағдайында); - стероидты емес қабынуға қарсы препараттар (аутоиммунды реакциялар дамыған жағдайда). Алдын алу шаралары. Арнайы профилактика өңделмеген.Кененің шағуынан сақ болу қажет. Арнайы емес профилактика кенелік энцефалит кезіндегідей.
|
