Статистикалық әдістер және оны зерттеу кезеңдеріСтатистика ә леуметтік-экономикалық қ ұ былыстармен процестерге зерттеу жү ргізу барысында қ оғ амдық ғ ылымның негізгі қ ағ идалары мен заң дылық тарына, яғ ни қ ұ былыстарды танып білудің диалектикалық ә дісіне сү йенеді. Бірақ, басқ а ғ ылымдар сияқ ты статистиканың да ө зіне тә н ерекшеліктері мен зерттеу ә дістері бар. Ол ә дістер ө здерінің қ олданылуына жә не бірінен соң бірінің жалғ асып келуіне қ арай ү ш сатығ а бө лінеді: 1) статистикалық бақ ылау, яғ ни бастапқ ы мә леметтерді жинау; 2) жиналғ ан мә леметтерді ө здеріне тә н ерекшелігіне қ арай топтау, оң деу жә не жинақ тау; 3) жинақ талғ ан, ө ң делген мә леметтерге талдау жэне қ орытынды жасау. Осы кө рсетілген ә дістер жиынтығ ын статистикалық ә дістемелер немесе зерттеу кезең дері деп атайды. Статистикалық бақ ылау - статистикалық зерттеудің бастапқ ы сатысы. Статистикалық бақ ылаудың негізгі мақ саты қ оғ амдық қ ұ былыстардың ө згеруіне ә серін тигізген ә рбір факторды ө здеріне тә н белгісіне қ арай анық тау жә не нақ ты шындық тың толық қ амтылуын, анық та, дә л, нақ ты, ә рі керекті мә ліметтерді жинау. Статистикалық бақ ылау ә рқ ашанда кең кө лемді, толық жү ргізіледі. Демек, бақ ылау кезінде жиналғ ан мә ліметтер неғ ұ рлым кө п болатын болса, кө рсеткіштер соғ ұ рлым толық жә не айқ ын болып келеді. Бұ л - статистиканың ү лкен сандар заң ын қ олдануы деген сө з. Статистикалық бақ ылау жү ргізу кезінде кездейсоқ қ ателер болмай коймайды. Алайда, олар математикалық статистика арқ ылы яғ ни ық тималдық тар теориясы бойынша анық талады. Статистикалық кө рсеткіштерді топтау, ө ң деу жә не жинақ тау. Бұ л - статистикалық зерттеудің екінші сатысы болып саналады. Осы ә дісті қ олдану кезінде статистикалық бақ ылау аркылы жиналғ ан мә ліметтер ө здеріне тә н жекелеген белгілері бойынша біртекті топтарғ а жә не іштей жіктерге бө лінеді. Зерттеудің бұ л кезең інде коғ амдық қ ұ былыстар мен процестердің топтық кө рсеткіштері ірілендіріледі, жекелеген топтардың сапалық айырмашылығ ы анық талады жә не талдау, қ орытынды жасау ү шін сандық кө рсеткіштері есептеледі. Статистикалық кө рсеткіштерді талдау жә не қ орытындылау. Бұ л-статистикалық зерттеудің соң ғ ы, яғ ни ү шінші сатысы. Мұ нда жинақ талғ ан, топталган, ө ң делген статистикалық корсеткіштер біртектес топтық белгілері бойынша жеке қ арастырылады. Олардың бір-бірімен байланысы анық талады. Қ орытындылаушы кө рсеткіштер орташа, қ атысты шамалар немесе ө сің кілік катарлар, индекстік ә дістер арқ ылы есептеледі. Олар статистикалық кестемен кө рсетіледі немесе график арқ ылы бейнеленеді Сонымен, статистикалық мә ліметтерге талдау жасау деп жинақ талғ ан, топтастырылғ ан, ө ң делген кө рсеткіштерді салыстыру, қ орытындылау жэне солар арқ ылы ғ ылыми тұ жырымдамалар мен ұ сыныстар жасауды айтады. Статистикалық зерттеудің бұ л ү ш сатысы арасында қ олданысына қ арай ө зара айырмашылығ ы бар. Бірақ олар бірінен-бірі бө лінбейді. Мысалы, бақ ылаусыз топтау болмайды, ал топтаусыз талдау немесе қ орытынды жасалынбайды. Демек, статистикалық зерттеудің бұ л ү ш сатысы бір-бірімен тығ ыз байланысты.[2]
|
