Тұрақты және өзгермелі құрамды индекстер

 

Экономикалық қ ұ былыстардың орташа кө рсеткіштерінің ө згерісін зерттегенде, оғ ан ә серін тигізетін ә рбір себептер (факторлар) жеке-жеке есептеледі. Статистикада бұ л кө рсеткіштер тұ рақ ты жә не ө згермелі қ ұ рамды индекстер арқ ылы анық талады.

Тұ рақ ты қ ұ рамды индекс. Қ ұ былыстың ө згеруіне ә серін тигізетін себепті анық тау ү шін сапалық кө рсеткіштер қ ұ рамын ө згермелі тү рде алсақ, яғ ни салыстыратын екі уақ ыт мерзімдерінің шамасы алынса, ал салмағ ы ретінде ағ ымдағ ы кезең нің тұ рақ ты дә режесі (кө лемі) қ олданылса, онда тұ рақ ты индекс шығ ады жә не оны сапалық мә ндері бойынша мына формулалар арқ ылы кө рсетуге болады:

 

1) бағ а бойынша:

 

2) ө зіндік қ ұ н бойынша

 

 

Ө згермелі кұ рамды индекс. Мұ нда, статистикалық талдау жасау ү шін, екі уақ ыт кезең індегі зерттелетін қ ұ былыстың орташа шамалары жеке есептеледі, бірімен-бірі салыстырылады жә не олардың қ андай себептерден ө згергені анық талады. Бұ л индексте салмақ талғ ан екі орташа шаманың қ атынасы қ арастырылады. Сондық тан оны орташа шамалар иидексі деп те айтады жә не ол мына формулалар арқ ылы есептеледі:

Қ ұ рылымның ө згеру индексі. Егер жиынтық қ ұ рылымының ө згеру ә серінен орташа сапа кө рсеткішінің ө згерісі анық талатын болса, онда оны қ ұ рылымның ө згеру индексі деп атайды. Бұ л индексті есептеу ү шін ө згермелі қ ұ рамды индексті тұ рақ ты кұ рамды индекске бө леміз, яғ ни осы екі индекстің қ атынасы арқ ылы есептеледі жә не оның формуласы мынадай тү рде жазылады:

I ө згермелі индекс

I кұ рылымның = --------------------------,

ө згеру индексі I тұ ракты индекс

 

мұ нда ү лкен «I» ә рпінен кейін зерттеу объектісіне байланысты сапа белгісі қ оса жазылуы тиіс.[48]