Тақырып: Нарықтық экономика тауар өндірісі дамуының нәтижесі

 

Нарық тық экономиканың да, тауар шаруашылығ ының да пайда болу шарттары – тауар ө ндірушілердің оқ шалануы мен технологияны енгізуді ынталандырады т.б.

Ә р тү рлі елдер нарық тық экономикағ а тү рлі жолдармен жетті. Соғ ан қ арамастан оларғ а нарық тық экономиканың қ алыптасуының ортақ заң дылық тары тә н. Оларғ а мыналар жатады: тә уелсіз тауар ө ндірушілердің болуы, кә сіпкерлік қ ызметтің еркіндігі мен ә р тү рлі экономикалық субектілердің меншік қ ұ қ ына кепілдік берілуі; сұ раныс пен ұ сынысты тең естіретін еркін нарық тық бағ а; тауар ө ндірушілердің бә секелесуі; қ аржы, бағ алы қ ағ аздар, валюта ең бек нарығ ы; экономиканың дү ниежү зілік интеграция процестеріне қ атысуы жә не т.б.

Сондай-ақ, ә р мемлекет экономиканы нарық арқ ылы басқ аруда ә р тү рлі ә діл-тә сілдерге сү йенеді. Мысалы: АҚ Ш-та нарық ты, экономиканы басқ аруда ә р адамның іскерлік қ асиеті негізіндеалынады жә не тұ рмыс жағ дайы тө мен, ә леуметтік жағ ынан қ орғ алмағ ан халық тың бө лігінде белгілі уақ ытқ а дейін жә рдем беріледі. Ал, Голландияда нарық ты жү йенің. Дамығ ан елдерде нарық тық жү йенің ә р тү рлі модельдері қ олданылады.

Қ азіргі нарық тың еркін бә секе дә уіріндегі нарық тан елеулі айырмашылығ ы бар. Ө йткені, қ азіргі нарық тауарлардың ө тіміне кепілдік береді, мемлекет ақ ша жә не қ аржы – несие саясатын белсенді жү ргізеді, халық ты ә леуметтік қ орғ ау мә селесін шешеді. Қ азіргі цивилизацияланғ ан нарық тең гермешілікке жә не арқ а сү йеушілікке жол бермейді.

Нарық тың мә ні оның атқ аратын қ ызметтерінен кө рініс алады жә не ең маң ызды қ ызметтеріне жататындар:

- тауар ө ндірісінің ө зін-ө зі реттеу қ ызметі. Ол тауарғ а сұ раныс ө скенде тауар ө ндірушілердің ө ндіріс кө лемін ұ лғ айытқ аннан жә не бағ аны ө сіргенінен кө рінеді.

- Ынталандыру қ ызметі-фирмалар ү стеме пайда табу мақ сатында жаң а техника мен технологияны енгізу, ең бек процесін тиімді ұ йымдастыру арқ ылы қ осымша мү мкіндіктерді іздестіреді.

- Реттеуші қ ызметі. Нарық тың кө мегімен экономикада микро жә не макро ээкономикалық тепе-тең дік қ алыптасады, шаруашылық ө мірді демократияландыру, ө зін-ө зі басқ ару принципін жү зеге асыру арқ алы экономикадағ ы зиянды, тиімсіз ө ндірістерді біртіндеп жояды жә не перспиктивалы ө ндіріс орындарына жол ашады.

Нарық тың артық шылық тары мен кемшіліктері бар. Нарық тың артық шылық тарына жататындар:

- ә р тү рлі қ ажеттіліктерді керекті мө лшерде жә не жоғ ары сапамен қ анағ аттандыру қ абілетті;

- ө ндірушілер мен тұ тынушылардың дербестілігі;

- экономикалық жағ дайлардың ө згеруіне тез бейімделуі;

- ресурстарды тиімді бө луді қ амтамасыз ететін қ абілетті, нарық тұ тынушыларғ а аса қ ажетті тауарларды ө ндіретін ө ндіріске қ арай бағ ыттауды қ амтамасыз етеді.

Нарық тық кемшіліктеріне мыналар жатады:

- нарық тың тек ақ ша тө лей алатын адамдардың сұ раныстарарын қ анағ аттандыруғ а бағ ытталуы;

- нарық тың ә леуметтік маң ызы бар қ ызметтер мен тауарларды (жол, білім жә не денсаулық сақ тау жү йесі, қ оғ амдық кө лік, ғ ылым т.б.)

- нарық тың қ оршағ ан ортаны қ орғ ау, қ алпына келмейтін ресурстарды сақ таудағ ы ө те тө мен қ абілеттілігі;

- нарық коньюнктурасының тұ рақ сыз болуы инфляцияны жә не т.б. келең сіз қ ұ былыстарды туғ ызуы.

Нарық тың мұ ндай жағ ымсыз жақ тары абсалютті тү рде болмайды, олар қ оғ амдағ ы нарық тың ішкі қ ұ рлысымен жә не тағ ы басқ а да жағ дайлармен байланысты.