Банктің меншікті капиталы және оның атқаратын қызметіБанкті ашу кезінде қ ұ рылтайшылар енгізген меншікті капитал банктің бастапқ ы қ ызметін ұ йымдастыру ү шін пайдаланылатын алғ ашқ ы қ аражат немесе қ ызмет ө суі жә не кең еюі кезең інде қ осымша қ аражат болып келеді. Меншік капитал пассивті операцияларғ а жатады жә не мыналарды қ амтиды: ● акционерлік капитал –жай (мерзімсіз бағ алы қ ағ аздар), артық шылығ ы бар акциялар (дауыс беру қ ұ қ ығ ы жоқ); ● банктік резервтер – кү тілмеген жағ дайларғ а девиденттер тө леуге, ө телмеген несиелер шығ ындарын жабуғ а арналғ ан резервтер; ● қ осымша тө ленген капитал, жай жә не артық шылығ ы бар акцияларды сату бағ амы мен олардың номиналы арасындағ ы айырма есебінен қ ұ ралады; ● қ осымша тө ленбеген капитал активтерді қ айта есептеу есебінен қ ұ ралады; ● бө лінбеген пайда –банктің ө з еркінде қ алатын жинақ талатын пайда сомасы. Меншікті капитал банк ү шін ресурс ретінде акционерге девиденттер тө леу тү ріндегі қ ұ нмен ө рнектеледі. Берілген ресурс тү рінің ө суі екі жағ дайда болуы мү мкін: акционерлік капитал немесе банк пайдасының ө суі. Акционерлік капитал жә не оғ ан тең естірілген банк қ аражаттары қ ұ рылымындағ ы баптар банк қ ұ рақ тылығ ын жә не оның қ ызметінің тиімділігін қ амтамасыз етуде ү лкен рө л атқ арады. Меншікті капитал бірнеше қ ызметтерді атқ арады: қ орғ ау, оперативті, реттеуші айналым жә не резервтік қ ызмет. Қ орғ ау немесе кепілді қ ызмет. Банктің тө лем қ абілеттілігімен, оның тұ рақ тылығ ымен тікелей байланысты. Егер банк ресурстары тек қ ана меншікті капитал есебінен қ алыптасқ ан болса, оны абсолютті ө тімді деп санауғ а болады, ө йткені банкроттық жағ дайда тек акционерлер залал шегуі мү мкін. Алайда, бұ л тек банктің қ ызмет етуі ү шін активтер резервін қ ұ ру жолымен салымшыларғ а ө темақ ы тө леу кепілі ғ ана емес, сонымен қ атар бұ л ағ ымдағ ы қ орлардың жеткіліксіздігі жағ дайындағ ы шығ ындардың орнын толтыру кепілі болып табылады. Коммерциялық бантерде тө лем қ абілеттілігі меншік капиталдың тек бір бө лігімен қ амтамасыз етіледі. Ә деттегі тә жірибеде тө лем қ абілетті деп акционерлік капиталы жұ мсалмағ ан банк саналады, яғ ни активтер қ ұ ны кем дегенде банкпен шығ арылғ ан қ амтамасыз етілмеген міндеттемелерді санамағ андағ ы міндеттемелер сомасы мен акционерлік капитал сомасы қ осындысына тең. Оперативті қ ызмет. Оперативті қ ызметтің мә ні капиталдың бастапқ ы мө лшерін қ амтамасыз етумен тұ йық талады, яғ ни қ ызметті жү зеге асырудың алғ ашқ ы кезең інде акционерлік капитал жерді, ғ имаратты, қ ұ рал – жабдық тарды сатып алуғ а жә не жалақ ы тө леуге, сонымен қ атар кү тілмеген шығ ындар жағ дайына қ аржылық резерв қ ұ ру ү шін қ ажетті шығ ындарды қ аржыландыру кө зі болып табылады. Реттеуші қ ызмет. Мемлекеттік органдар заң ды жә не нормативтік актілер кө мегімен меншік капитал мө лшері мен қ ұ рылымын қ адағ алай отырып банктің қ ызметін реттейді. Айналым қ ызметі. Акционерлік капиталғ а ақ ша сала отырып, қ ұ рылтайшылар банктік айналымғ а активтерді авансылайды деп айтуғ а болады. Бірақ кез келген коммерциялық қ ызмет тә уекелге бел бууғ а мә жбү рлі. Оның ү стіне, айтылып кеткендей, капитал қ орғ ау қ ызметіне ие. Айналым қ ызметін жү зеге асыра отырып ө зінің айналым капиталын қ олма – қ ол ақ шалардың кассалық несиелік факторингтік жә не лизингтік операциялардың тә уекелділігіне, бағ алы қ ағ аздарды жә не басқ а да қ атысу қ ұ қ ық тарын сатып алуғ а ғ имараттарғ а, қ ұ рылыс жә не басқ а да негізгі қ орларғ а сала отырып, банктер кредиторларын залал шегуден қ орғ айды. Капиталдың ауыспалы айналымы жә не айналымы ү дерісінде мерзімді депозиттерді мерзімі жетпей қ айтып алу, талап еткенге дейінгі шоттардағ ы қ аражаттарды алып тастау, тө лемеу кө лемі ө су себебінен банк шоттарына қ аражат ағ ымының тоқ татылуы жә не тағ ы басқ а тә уекелділікті жең еді. Тә уекелділікті жең у барысында банктерге ө тімділік нормативтері, сонымен қ атар Ұ лттық банкте депозиттелетін несиелік жү йенің міндетті резервтік қ оры ретінде тартылғ ан несиелік ресурстар жағ дай жасайды. Активтік операциялардың ақ талмағ ан тә уекелділіктің орнын жабу ү шін нақ тырақ айтқ анда, шығ ындардың орнын толтыру ү шін банк меншікті капитал резервін қ ұ руғ а мә жбү рлі. Бұ л банктің тә уекелділігін ескере ө лшенген жә не ө лшенбеген активтер шығ ындарғ а айналып кеткен жағ дайда банк капиталының қ ызмет етуін қ амтамасыз етеді. Егер банк меншікті қ аражаттарды тиімді басқ ара білетін болса, онда банк осылардың кө мегімен табыстылық ты кө теріп жә не салымдардың сақ талуын қ амтамасыз етеді. Табыс дең гейін қ аражаттарды қ ысқ а мерзімді мемлекеттік бағ алы қ ағ аздардан ссудалар беруге жұ мсауғ а алмастыру жолымен қ ол жеткізуге болады. Ө тімділікке деген қ осымша қ ажеттілік немесе бағ алы қ ағ аздардың бір бө лігін қ олма – қ ол ақ шағ а ауыстыру жолымен қ анағ аттандырылады. Егер менеджер салым тартумен байланысты мә селелерді шешсе, онда ол тартылғ ан қ аражаттарды қ аржыландырумен немесе ө тімділіктің талап етілетін кө лемін есепке ала отырып несиеге берумен айналысуына болады. Бағ ынышты борыш –бұ л келесідей талаптарғ а сә йкес келетін: 1) Ұ сынушығ а міндеттеме немесе салым болып табылмайды. 2) Банк немесе аффирмерленген тұ лғ алардың талаптары бойынша кепілдік қ амтамасыз ету болып табылмайды. 3) Банк жойылғ ан кезде, соң ғ ы кезекте қ анағ аттандырылады.(қ алғ ан мү ліктерді акционерлер арасында бө лу алдында) 4) Банк оларды ө теуі мү мкін, оның ішінде мерзімінен бұ рын да, ө кілетті органның қ орытындысына сә йкес мұ ндай ө теу кейіннен банк капиталының жеткілікті коэфициентінің, оның ең аз мө лшерінен тө мендеуге соқ тырмаса. Банктің жарғ ылық капиталының есебі. Акционерлік қ оғ амның жарғ ылық капиталы барлық акциялардың атаулы қ ұ ны сомаларынан қ ұ ралады. Шығ арылғ ан жә не жарияланғ ан жарғ ылық капиталды ажыратып қ арастыруғ а болады. Акционерлік қ оғ ам жарғ ылық капиталды тіркейді жә не ү лкен акция кө лемін шығ аруғ а рұ қ сат алады. Бұ л акционерлік қ оғ амғ а акцияларды шығ ара отырып болашақ та қ осымша қ аражат жинақ тауғ а мү мкіндік береді. Акциялар шығ арылғ ан жә не айналатын болып бө лінеді. Шығ арылғ ан – бұ л басқ а ә діспен сатылғ ан немесе ө ткізілген акциялар. Айналатын – бұ л шығ арылғ ан жә не айналыста жү рген акциялар. Егер акцияны қ оғ ам сатып алғ ан болса немесе оғ ан акционерлер қ айтарып берген болса, онда айналатын болып саналмайды. Қ оғ ам сатып алғ ан немесе оның иелігіндегі шығ арылғ ан акциялар –сатылып алынғ ан деп аталады. Бағ алы қ ағ аздар бойынша Ұ лттық комиссия мен Ә ділет министрлігінен рұ қ сат алғ аннан кейін банк акциялар тө леміне тү скен қ аражаттарды пайдаланып жә не оларды жарғ ылық капиталғ а кірістей алады. Тіркелген капиталдың мө лшері баланстық шоттарда есептелінеді, 3001 «Жарияланғ ан жарғ ылық капитал – жай акциялар» бө лігі жә не 3025 «Жарияланғ ан жарғ ылық капитал –артық шылық ты акциялар». Тө ленбеген жарғ ылық капитал сомасы жай акциялар –3002 «Тө ленбеген жарғ ылық капитал – жай акциялар» шотта жә не «Тө ленбеген жарғ ылық капитал –артық шылық ты акциялар» ― 3026. Жарғ ылық капитал кө лемінің ө суі: Дт 3002 «Тө ленбеген жарғ ылық капитал –жай акциялар» 3026 «Тө ленбеген жарғ ылық капитал –артық шылық ты акциялар» Кт 3001 «Жарияланғ ан жарғ ылық капитал –жай акциялар» 3025 «Жарияланғ ан жарғ ылық капитал –артық шылық ты акциялар» ● Жарғ ылық капиталғ а салымдар тө ленуі: Дт 2860 «Банктік қ ызмет бойынша ө зге кредиторлар» Кт 3002 «Тө ленбеген жарғ ылық капитал –жай акциялар» 3026 «Тө ленбеген жарғ ылық капитал –артық шылық ты акциялар» жә не (немесе) Дт 1001 «Кассадағ ы қ олма қ ол ақ ша» 1051 «Банктің Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық банкіндегі корреспонденттік есепшоты» – сату бағ асы бойынша Кт 3002 «Тө ленбеген жарғ ылық капитал –жай акциялар» ― атаулы қ ұ ны бойынша 3026 «Тө ленбеген жарғ ылық капитал –артық шылық ты акциялар» ― атаулы қ ұ ны бойынша 3101 «Акциялар бойынша сыйақ ылар» ― сату бағ асы мен атаулы қ ұ ны арасындағ ы айырма ● Жарғ ылық капиталғ а салымды шетел валютасында тө ленген кезде келесі ө ткізбелер жү ргізіледі: Дт 1001 «Кассадағ ы қ олма қ ол ақ ша» 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» 2203 «Клиенттердің ағ ымдағ ы есепшоттары» Кт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қ ысқ а позициясы» 2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қ ысқ а позициясы» Сонымен бір уақ ытта тең геде: Дт 2859 «Шетел валютасының тең гемен кө рсетілген қ арсы қ ұ ны (валюталық қ ысқ а позицияның)» 1859 «Шетел валютасының тең гемен кө рсетілген қ арсы қ ұ ны (валюталық ұ зақ ұ станымының)» Кт 3002 «Тө ленбеген жарғ ылық капитал –жай акциялар» 3025 «Жарияланғ ан жарғ ылық капитал –артық шылық ты акциялар» Резервтік капитал – бө лінбеген табыстан аударым есебінен қ алыптасқ ан банктің меншікті қ аражаттарының бір бө лігі. Резервтік капиталды пайдалану жә не қ алыптастыру тә ртібі қ олданылып жү рген заң мен жә не қ ұ рылтай қ ұ жаттарымен анық талады. Ашық акционерлік қ оғ амның резервтік капиталының заң талаптарына жарияланғ ан жарғ ылық капиталдың 15 пайызынан кем болмауы тиіс. Резервтік қ ор банктің ә р тү рлі шығ ындарын жабу ү шін, сонымен қ атар артық шылығ ы бар акция иелеріне девидендтер тө леуге қ аражаттар жетіспеген жағ дайғ а қ ұ рылады. Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкісінің талаптарына сә йкес резервтік қ ор мө лшері сыныптауғ а жатпайтын активтер слмасының 5 пайызы мө лшерінде анық талады. Резервтік капитал қ ұ ру кезінде келесі ө ткізбелер жү ргізіледі: Дт 3599 «Бө лінбеген таза табыс (ө телмеген шығ ын)» Кт 3510 «Банктің резервтік капиталы» Девиденттерді тө леу ү шін қ аражаттар жетіспеген кезде олар резервтік капитал қ аражаттары есебінен тө ленеді, жә не келесі ө ткізбе жү ргізіледі: Дт 3510 «Банктің резервтік капиталы» Кт 1853 «Акционерлермен есеп айырысу (девидендтер бойынша)» 2853 «Акционерлермен есеп айырысу (девидендтер бойынша)» Бө лінбеген табыс (жабылмағ ан шығ ын) сомасы оның алдың ғ ы жылдар сомасын кө рсетеді. Бұ л шот алдың ғ ы жыл сомасына жаң а жылда қ орытынды айналымдар жү ргізілгеннен кейінгі бірінші жұ мыс кү нінде кредиттеледі. Болашақ тағ ы табысты бө лу акционерлер жиналысының шешіміне сә йкес жү ргізіледі. Акционерлік қ оғ ам жалпы акционерлер жиналысының шешімі бойынша заң актілерінде қ арастырылғ ан аз мө лшерді ескере отырып, жарғ ылық капиталды акциялардың бір бө лігін олардың жалпы санын қ ысқ арту мақ сатында сатып алу жолымен азайтуғ а қ ұ қ ылы. Сатып алынғ ан меншікті акциялар – сатылғ ан, одан кейін оны шығ арғ ан эмитент –банк қ айта сатып алғ ан, бірақ қ айта шығ арылмағ ан немесе айналымнан алынып тасталмағ ан жә й жә не артық шылығ ы бар акциялар. Ә детте, банк акцияларды қ аражаттандыра отырып, оларды нарық та немесе акционерлерден қ айта сатып алады. Ол мына мақ сатта жү ргізіледі: ― қ айта сату; ― кү шін жою; ― банк акцияларына қ олайлы конъюнктураны ұ стап тұ ру; ― банктің бақ ылаушы акциялар пакетін басқ а субъектілердің иемденіп алуын тоқ тату жә не т.б.. Бақ ылау сұ рақ тар:
Ә дебиеттер:
|
