Иммундік жүйенің жасушалары

Организмнің кез келген антигенге жауап бере алу қабілеті иммундік жүйеде лимфоцитгердің көптеген популяцияларыным болуымен түсіндіріледі. Эр популяцияға жататын лимфоцитгердің өз антигендерінс тэн рецепторлары болады. Лимфоцитгер бір-бірінея тек осы рецепторларының ерекшеліктері арқылы ғана емес, сонымен катар өздерінін функциональдік касиетгері бойынша да ажыратылады. Лимфоцитгердін екі негізгі класы бар: антидене түзуш жасушалардың ізашарлары болып саналатын В-лимфоцитгері жэне тимусқа бағынышты Т-лимфоцитгері. Лимфоцитгердің бул екі негізгі класына жатпайтын жасушалар да белтілі болып отыр. Оларға кейбір ісік жасушаларын талқандай алатын табиғи "жендетгер" - Т~ киллерлер жэне Т- немесе В-лимфоцитгерінің маркерлері болмайтыв нөлдік жасушалар немесе К-киллерлер жатады. Иммундік жүйенін жасушаларын олардьщ атқаратын кызметгеріне байланысты екі топкз бөлуге болады: реттеуші жэне эффекторлық немесе эсер етуші жасушалар. Реттеуші жасушалардың қызметін негізінен Т-лимфоцитгері мен макрофагтар атқарады. Олар жасушалық жэне гуморалвдік иммунды жауаптардың қалыптасуын қамтамасыз етеді. Эффекторлық жасушаларға В-лимфоцитгері, цитотоксинді Т-лимфоцитгері, Т-киллерлер, макрофаггар, полиморфш ядролы гранулоцитгер жэне шүйгін жасушалар жатады.

В-лимсіюцитгерінш сипатгамасы. Сүйек майынан шыққан В-лимфоцитгерінің ізашарлары кұстардың Фабрициев қалтасывда, ал сүт қоректілерде оның эквивалентінде - Пейер түйіндакгарында В-лимфоциттеріне (Ьигза- қалта, лат.) айналады (5 сурет). Кейінгілер сөл бездеріне жэне көкбауырға жетіп, өздерінің қызметгерін атқара бастайды.

Тьпшсанньщ иммундік жүйесінде В-жасушаларының екі негізгі популяциясы анықгалған. Олар бір-бірінен мембрана антигендері арқылы жэне өздеріне тэн иммуногендері, яғни иммунды жауапты тудыра алатын антигендері бойынша ажыратылады. Бірінші популяцияның В-лимфоцитгерінің үстіңгі қабатывда ЬуЬ 5 антигені орналаскан. Бул жасушалар микроб капсуласының ерігіш полисахаридтеріне баі-ытгалған антиденелердің жауабын калыптастыруда маңызды рөл атқарады. ЬуЬ 5 антигені жок В-лимфоциттері ерігіш антигендерге, көптеген жасушалық антигендерге жэне В-лимфоцитгерінін митогендері больш табылатын кейбір 5актерия липополисахаридтеріне қарсы иммундік жауапты өрістетеді. Айта кететін жағдай, В-жасушаларының осы екі понуляциясына Т-лимфоцитгері әртүрлі жолмен көмек көрсетеді. Т-жасушаларының ЬуЬ 5 антигені бар В-жасушаларына хелперлік эрекеті олардың ерігіш лимфокиндерінің (мысалы, В-лимфоцштерінщ өсу факторының) всерімен іске асады. Ал енді мұндай антигені жоқ В-жасушалары иммундік жауапты тек Т-лимфоциттерімен тікелей түйіскеннен сон ғана тудыра алады. Соңғы жағдайда Т- жэне В-жасушаларының популяциялары нақш бір антигенге карсы бағытталған болуы керек. Жетілген В-лимфоциттерінщ бетінде олардың мембранасымен байланысқан иммуноглобуливдердің жэне эртүрлі медиаторлар мен Гормондардьщ рецепторлары орналасқан. Иммуноглобулиндердің рецепторлары белгілі бір антагенді тани алады жэне иммундік жауапка кұзыреті бар басқа да жасушалармен эрекетгесе алады. Лимфоцитгердщ антигенді таныстырушы жасушалармен өзара эрекеттесу кезінде маңызды міндет атқаратын Іа-антигені де осы В-лимфоцитгерінщ үстіңгі кабатынан орьш тепкен. Антиденелермен жэне комплементпен тиелген эритроцитгерді розетка түзу (ЕАС) реакциясында қолдану арқылы В-лимфоцитінщ тағы бір маркерін -СЗ рецепторын анықгауға болады. Сонымен қатар осы топқа жататын лимфоцитгердің өкілінде Ьуі, Ьу2, ЬуЗ антигендері, иммуноглобулиндердің Ғс-фрагментшің, вирустардьщ жэне т.б. рецепторлары болады.

Атқаратьш қызметгеріне байланысты лимфоцитгердщ В-хелперлер, В-киллерлер, В-супрессорлар және В-еске сақгағыш популяциялары белгілі больш отыр. Хелперлер антигенді Т-жасушаларымен "таныстырады", супрессорлар иммунды жауаптьщ барысын реттейді, киллерлер антиденелердің көмегімен нысана жасушаларды талқандайды, ал еске сактағыш лимфоциттер нақгы бір антигенмен екінші рет кездескенде антиденелердің жедел синтезделуіне Т-лимфоцитгерімен бірлесе отыра жағдай тунызады. В-лимфоцитгерінің эффекторлары - белгілі бір антигендік детерминантаға қарсы бағытталған антиденелерді жасап шығаратын плазматикалық жасушалар. Антигеннің эсеріне тап болған В-жасушалар Т-хелперлердін қатысуымен көбейе бастайды. Пролиферацияның нэтижесінде эр текті антидене түзуші жасушалар пайда болады. Олардың арасында иммуноглобулиндердің эртүрлі класын синтездейтін субпопуляциялары болады. В-лимфоцитгері Т-лимфоцитгеріне қарағавда ірірек: біріншілерінің диаметрі 8 мкм болса, екіншілершікі - 5 мкм шамасында. Электроңцы микроскоппсн қарағавда Т-лимфоцитгерінің беті тегіс болып келеді, В-лимфоцитгерінің үстіңгі кабатыньшан көптеген бүрлерді (ворсинкаларды) көруге болады.

Т-шмфоцитгершін сипатгамасы. Бүл лимфоциттер В-жасушалары сиякш қан түзейтін улпалардың бастапқы элсментгерінен пайда болады. Т-лимфоциттерінің ізашарлары айырша безде жетіліп, эрқилы кызметке бейімделген жасушалар түрівде қан айналымына енеді. Олардың эртүрлі биологиялық қасиетгері бар бірнеше популяциялары белгілі болып отыр.

Т-хелперлер иммундік жауапты ретгөуші жасушалардың бірі бола тура, В-димфощптерінін. антиденеөндіруші плазматикалык жасушаларға айналуьша жағдай туғызьш, олардың көптеген белок тектес антигендерге жауабының өрістеуіне ыкдалын тигізеді. Мүндай антигевдер тимусқа бағынышты антигсндер деп атальш, айырша безі алыньш тасталған тьшіқавдардың иммундік жауабын тудыра алмайды. Хелперлер екі түрлі жолмен көмек көрсетеді. Бірінші жағдайда В- жэне Т-лимфоцитгері іікелей бір-бірімен әрекетгеседі, яғни хелперлер антвдене өндіруші лимфоцитгерге когнатгы көмек көрсетеді. Бұл жағдайда В-лимфоциттерінің рецепторларымен байланысқан антиген молекуласының детерминанталарымен Т-хелперлері жан-жакты "танысады".