БИЛЕТ № 4«Өте жақсы» бағасы (А; 4,0;95-100%; А-; 3,67;90-94%) егер студент бағдарлама материалын толық меңгергенін көрсетсе және қандай да қателіктер, дәлсіздік жібермеген болса, жұмыстың бақылау тапсырмаларын, коллоквиумдарды, үй жұмыстарын өз уақытында және дұрыс орындаса, егер ерекше ойлау қабілетін көрсетсе, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысса, пәнді оқу барысында өз бетімен қосымша ғылыми әдебиеттерді қолданса, өз бетімен бағдарлама материалдарын жүйелей алатын болса қойылады. «Жақсы» бағасы (В+;3,33; 85-89%; В; 3,0; 80-84%; В-; 2,67; 75-79%) егер студент бағдарлама материалының 75% -нан төмен емес бөлігін меңгерген, есептеулерде (жауаптарда) өрескел қате жібермеген, бақылау жұмыстарын, тапсырмаларды, коллоквиумдарды, үй тапсырмаларын өз уақытында орындаған және оларды принципиалды ескертулерсіз тапсырған, оқытушылардың нұсқаулары бойынша қосымша әдебиеттерді қолданған, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысқан, жіберілген принципиалды емес дәлсіздікті немесе принципиалды қателіктерді студенттің өзімен түзетілген, оқытушының көмегімен бағдарлама материалын жүйелей алатын болса қойылады. «Қанағаттанарлық» бағасы (С+; 2,33; 70-74%; С –;2,0; 65-69%; С-; 1,67; 60-64%; D+; 1,33; 55-59%; D; 1,0;50-54%) егер студент бағдарлама материалының 50% -нан төмен емес бөлігін меңгерген болса, бақылау және лабораториялық жұмыстарын, үй тапсырмаларын орындау барысында оқытушының көмегін қажет етсе, коллоквиум тапсыру барысында дәлсіздік және принципиалды емес қателіктер жіберсе, зерттеу жұмыстарында белсенділік көрсетпесе, тек оқытушы көрсеткен оқу әдебиеттерімен ғана шектелсе, материалды жүйелеуде ауыр қиыншылық көрген жағдайда қойылады. «Қанағаттанарлық емес» бағасы (F; 0; 0-49%) егер студент бағдарламада қарастырылған негізгі материал білімінде кемшіліктерді байқаса, бағдарламамен қарастырылған материалдың жартысынан көбін меңгермеген, пән бағдарламасының жартысынан көбін меңгермеген, жауаптарда принципиалды қателіктер жіберген болса, ағымдық, аралық және қорытынды бақылау түрлерімен қарастырылған жеке тапсырмаларды орындамаған, бағдарламамен қарастырылған барлық негізгі әдебиетпен жұмыс істемеген болса қойылады. Апелляцияға беру тәртібі. Қорытынды бақылау нәтижесімен келіспеген студент емтихан өткізілген соң келесі жұмыс күнінен кешіктірмей апелляцияға береді. Емтихан сессиясы кезінде (аралық аттестаттау) ректордың бұйрығымен біліктілігі апеллирленетін пәннің профиліне сәйкес келетін оқытушылардан тұратын апелляциялық комиссия құрылады. Берілген күннен бастап екі күн ішінде арызды студент пен оқытушының қатысында апелляциялық комиссия қарайды. Апелляция нәтижелері хаттамамен оформляется және оның шешімі негізінде студентке жеке емтихандық ведомості жасалады. Ол негізгі емтихандық ведомостіге қоса тіркеледі. Апелляция нәтижелері хаттамамен рәсімделеді және оның шешімі негізінде студентке жеке емтихан ведомостісі жасалады да, ол негізгі емтихан ведомостісіне қоса тіркеледі. Студент апелляция нәтижелерімен таныстырылуы (ауызша немесе жазбаша) қажет. Апелляция пәні болып табылмайтын емтихандар бойынша бағаны өзгертуге рұқсат етілмейді.
4. Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыздануының картасы
БИЛЕТ 1. «Тіршілік әрекеті қауіпсіздігінің негіздері» оқу пәні – ол дегеніміз адамға табиғи және техногенді, әлеументтік сипаттағы құбылыстардың жағымсыз әсер етуі мүмкін болатын оқиғаларға арналған, оларды алдын алу немесе болдырмау бойынша шараларды ұйымдастыру. «Өмір қауіпсіздігі негіздері» курсының мақсаты болашақ мамандарды: - өмір сүрүдін қауіпсіз және қатерсіз жағдайын құру үшін; - жүйенің қызмет көрсету объектісін ескеріп, жаңа техника мен технология үрдестерін қазіргі заманғы экологиялық талаптарға сай жоспарлау; - тұрғындар мен өндіріс қызметкерлік, ауылшаруашылық объектісін төтенше жағдай кезінде апаттар, стихиалық қатерлер және оларды залалсыздандыру укзіндегі жоспарлау мен сауатты шешім қабылдау үшін теориалық білім мен практиқалық біліктілінгін арттыру. Оқытудың міндеттері: - Студенттерді бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайда іс-шара қолғануды, тұрғындарды қорғау әрекеттерін апат, стихиялық қатерлер, - Апаттар, қазіргі заманғы қаруларды пайдаланудың салдарынан туған қауіптерді жоюдағы құтқарушылық көмек жүргізу әдісткріне үйрету; - Студендерді жарақаттану, жұқпалы аурулардың, қаупті ауруладың белгілерін танып білуді, дәрігерге дейінгі жедел-жәрдем көсетуді үйрету; - Зерделеніп отырған профильдің қызметінің орнықтылығын зерттеуді үйымдастыру, зерделету /оқыту/ және студенттерді олардың жұмысының орнықтылығын анықтауды үйрету; - Тұрғындарды азаматтық қорғанысқа үйрету жүйксімен таныстару. - Студенттерді дайындау мамандардың оқу жоспарына байналысты төменгі курстарды оқу жылы бойында жүргізіледі. «Өмір қаупсіздігі негіздерін» оқу емтихан тапсырумен аяқталады. 2. Радиоактивтік ластану адам және оның өмір сүру ортасы үшін ерекші қауіп төндіреді. Бүл ионизирлік радиацияның тірі организмдерге интенсивті және тұрақты зиянды әсер етуіне байланасты, ал бүл радиацияның көздері қоршаған ортада кең таралған. Радиоактивтік атом нөмірінің альфа, -бета және гамма – сәулеленізмен қоса жүретін массалық санның өзгеруіне әкелетін ядросының өздігінен пайда болатын ыдырау. Альфа-сәулелену-протондар мен нейтрондардан құралған ауыр бөлшектердің тасқыны. Ол қағаз бетімен тоқталатылады және адамның терісінен өте алмайды. Бірақ егер ол организмнің ішіне отып кетсе, өте қауіпті болып кетеді. Бета-сәулеленудің өтудің аса жоғары қабілеттілігі бар және адам терісіне 1-2 см-ге өтеді. Гамма – сәулеленуді тек қалын қорғасын және бетон плитасы ғана тоқтата алады. 3. Қорғаныш құрылыстар – төтенше жағдайлармен шақырылған әр түрлі физикалық, химиялық және биологиялық қауіпті және зиянды факторлардың әсер етуінен қорғау үшін арналған арнайы өнделген инженерлік құрылыстар болып табылатын қорғаныш құрылыстар жауынгерлік әрекет кезіндегі және де радиоактивті мен ұлы химиялық заттардың, сонымен қатар бактериологиялық спектрлердін (вирустар, микроорганизмдер) қорғаныш ортаны түсіруімен қоса техногендік апаттар кезіндегі халықты қорғау үшін пайдалануы мүмкін. Халықтың дербес қорғауының құралдары организмнің ішіне теріге және киімге жоғарыда жазылған, сонымен қатар бактериологиялық агенттердің тиюды щығару үшін арналған. Бұл дем алудың құралдары (респираторлар, противогаздар), арнайы қорғаныш киім және аяқ-киім. Жеке қорғаныш медициналық құралдары профилактика және төтенше жағдай кезіндегі халыққа алғашқы жәрдем көрсету үшін арналған. Оларға адамның организміне ұлы заттардың (антидоты) немесе ионизирлік сәулеленіздің (радиопротекторлар), әсер етуін әлсіздендіретін және сақтандыратын заттарды,бактерияларға қарсы заттар (антибиотиктер, вакциналар және т.б.), сонымен қатар жарым жартылай өнделген заттар жатады.Қазақстанда қалыптасқан ТЖ алдын алу және оларды жою саласындағы мемлекеттiк басқару жүйесi республиканың заңнамалық және өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiмен бекiтiлдi. Осы актiлермен Қазақстан Республикасының орталық және жергiлiктi атқарушы органдарының (олардың құзыретiне сәйкес) ТЖМЖ-дағы белгiлi бiр рөлi белгiлендi. ТЖ-ның алдын алу саласындағы мемлекеттiк саясатты қалыптастыруды қамтамасыз ететiн, сондай-ақ барлық орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың, ұйымдар мен мекемелердiң iрi ауқымдағы авариялардың, апаттар мен дүлей зiлзалалардың алдын алу мен оларды жоюға бағытталған күш-жiгерiн ұйымдастырушы және үйлестiрушi мемлекеттiк орган ретiнде Министрлiк осы жүйенiң орталық өзегi болып табылады. БИЛЕТ 1. АҚ жүйесiнiң құрылымы, құрылуы және жұмыс iстеу қағидаттары бұрынғы КСРО-ның қорғаныстық iс-шараларының бөлiгi ретiнде қалыптасты және жаппай зақымдау қаруын жаппай қолдануға қарсы әрекетке бағытталған. Қалыптасқан әскери-стратегиялық жағдайды талдау және соңғы жергiлiктi әскери қақтығыстар тәжiрибесi халықты қазiргi заманғы зақымдау құралдарынан қорғау жүйесiн сақтау қажеттiлiгiн көрсетедi. Алайда бұл құралдарды бағыттау жүйесiнiң жоғары дәлдiгiне байланысты оларды қолданудағы акцент оқтұмсық қуаттылығын елеулi азайту кезiнде басқарудың және тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етудiң маңызды объектiлерiн зақымдауға ауысады. Бұл жағдайда соғыс уақытында халықтың тiршiлiк ету әрекетiн қамтамасыз ету жөнiндегі мiндет аса өзектi болады. АҚ-тың барлық iс-шараларын мемлекеттiк бюджеттен қаржыландыру мүмкiн болмайтындығына байланысты, "ақылға қонымды жеткiлiктiлiк" қағидатын негiзге ала отырып, бұл шығыстарды азайту бойынша шаралар қабылданады. Экономикалық жағынан дамыған елдерде АҚ реформалаудың негiзгi бағыттарының бiрi соғыс уақытында ғана емес бейбiт уақытта да күштер мен құралдарды қолдану мүмкiндiгiмен осы жүйенi әмбебаптау болып табылады. АҚ күштерi мен құралдары бейбiт уақытта террористiк акцияларды қоса алғанда, iрi ауқымдағы ТЖ-ны жоюға белсендi түрде тартылады. Бiздiң елiмiзде бар АҚ бөлiмдерi жаппай зақымдау құралын қолданудан қорғауға, сондай-ақ ТЖ мен террористiк актiлердiң салдарын жоюға арналған. Сонымен қатар, техникалық базаның жеткiлiктi болмауына байланысты шет елдердегi iзгiлiк операцияларға олардың қатысуы мүмкiн емес. Әскери бөлiмдердiң, қорғаныс құрылыстары мен АҚ басқару пункттерiнiң техникасы мен жабдығы моральдық және физикалық тұрғыдан ескiрген. Мұнай өндiру объектiлерiнде және өнеркәсiптiң басқа да объектiлерiнде iрi ауқымдағы БЖ туындауының жоғары ықтималдығы бар елдiң батыс өңiрiнде АҚ-ның әскери бөлiмдерi жоқ. Орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың бiрқатарында ТЖ мен АҚ бойынша арнайы құрылымдық бөлiмшелердiң, кәсiпорындар мен ұйымдарда ТЖ мен АҚ мамандарының болмауынан ТЖ-дан және терроризм көрiнiстерiнен ел халқын, объектiлерi мен аумағын қорғау жүйесiнiң тиiмдiлiгiн арттыру, АҚ жүйесiн реформалау қиынға соқты. АҚ жүйесiн реформалау назарды халықты қорғау, оның тiршiлiк ету әрекетiн қамтамасыз ету нысандары мен әдiстерiне ауыстыруды көздейдi. Осыған байланысты: АҚ басқарудың өңiрлiк органдарын (бiрнеше облыстарда бiр-бiрден) құру; жергiлiктi атқарушы органдардың АҚ iс-шараларын жоспарлау, жүргiзу және қаржыландырудағы рөлiн күшейту; АҚ әскери бөлiмдерiн құтқарушы сарбаздары даярлау жүйесiн сақтай отырып келiсiм-шарт бойынша әскери қызметшiлермен толықтыру; АҚ құрамаларын құру және жарақтандыру қағидаттарын қайта қарау; АҚ материалдық-техникалық ресурстарының ұтымды санын және қауiптi өңiрлерге оларды ауыстырудың, сондай-ақ шығыстарды өтеудiң тиiмдi тетiгiн айқындау жөнiндегi мәселелердi пысықтау қажет. Осы бағдарламада көзделген iс-шараларды орындау белгiлi бiр дәрежеде ТЖ саласындағы бiрыңғай мемлекеттiк саясатты жүргiзудiң және халықты, объектiлер мен аумақтарды дүлей зiлзалалардан, авариялардан және апаттардан қорғаудың тиiмдiлiгiн арттыруға; су тасқынына, сырғымаға, селге және қар көшкiнiне бейiм аумақтарда шаруашылық қызметтi ұтымды жоспарлау мақсатында олардың неғұрлым қауiптi ошақтарын анықтауға; ТЖМЖ басқару органдарының, авариялық-құтқару күштерi мен құралдарының жедел дайындығын арттыруға; зардап шеккен халықтың тыныс-тiршiлiгiн қамтамасыз ету бойынша материалдық-техникалық резервтер қорын жасау жөнiндегi шараларды қабылдауға; қарастырылатын салада бақылау функцияларын реттеуге; өнеркәсiптiк және өрт қауiпсiздігін қамтамасыз етудi, мұнай операцияларын қауiпсiз жүргiзудi бақылауды күшейтуге; ТЖ-ның алдын алудың, Қазақстан Республикасының халқы мен мемлекеттiк басқару органдарын хабардар етудiң корпоративтiк ақпараттық-телекоммуникациялық жүйесiн жаңарту бойынша iс-шараларды жоспарлауға мүмкiндiк бердi. Жоғарыда көрсетiлген iс-шаралар кешенiн жүргiзудiң нәтижесiнде 2006 жылдың 1 жарты жылдығында 2005 жылғы осы кезеңмен салыстырғанда ТЖ-дан зардап шеккендердiң саны 10,8%-ға, оның iшiнде табиғи сипаттағыларынан 2,6%-ға кемiдi. Бұл ретте табиғи және техногендiк сипаттағы ТЖ-дан болған материалдық шығын 2 еседен астам - 7,3 млрд. теңгенiң орнына 3,5 млрд. теңгеге кемiдi. Қабылданған ескертпелi шаралар көрсетiлген кезеңде республиканың қауiптi өндiрiстерiнде өлiмге әкеп соғатын жарақат алудың деңгейiн 36%-ға, ауыр салдары бар жарақат алуды 9%-ға кемiтуге мүмкiндiк бердi. Сондай-ақ, топтық жазатайым оқиғалардың саны 66%-ға, зардап шеккендердiң саны 75%-ға азайды. Соған қарамастан, жыл сайын республикадағы ТЖ-дан тiкелей залал орта есеппен 3,5-тен 4,5 млрд. теңге сомасында есептеледi (ғаламдық дүлей зiлзалалар болмаған кезде). Сараптамалық бағалау бойынша жанама залал бұл жағдайда шамамен 15-20 млрд. теңге және адам қазасы мен зақымданушыларды емдеуден келетiн залал 3 млрд. теңгеге жуық сомада бағаланады. Жалпы сомада бұл жыл сайын 25 млрд. дейiн теңгенi құрайды. 2. Зиянды заттар адам организміне тигізетін әсеріне байланысты МемСТ 12.1.007-76 тағайындалып,төмендегідей кластарға бөлінеді: 1. Төтенше қауіпті (сынап,қорғасын). 2. Жоғары қауіпті (күкірт қышқылы, хлор). 3. Қауіптілігі орташа (темекі,шай). 4. Қауіптілігі төмен (аммяк, ацетон). Жұмыс орындарында ауаны қауіпті жағдайға келтіруге арналған шаралар арасындағы маңыздысы ҚШШ(қауіпсіз шоғырлану шегі) деп аталады Адамның тыныс алу жолдары арқылы өте зиянды газдар мен булардан бүкіл организм уланады,немесе организмнің жеке бөлігі улануы мүмкін. Сондықтан, зиянды газдардың әсерінен төмендетілетін шараларды жете зерттеуден бұрын, сол газдардың және зиянды булардың түсу жолдары мен оюлығын анықтау қажет.Жұмыс аймағында газдар мен булардың қоюлығын төмендететін шараларға мыналар жатады:механикаландыру, автоматтар қолдану, технологиялық процестерді герметизациялау(технологиялық жабдықтардың ауамен қатынасы болмауы),жергілікті жайларда ауаны сорып шығытын жабдықтар қолдану және жалпы желдеткішті тиімді пайдалану(өндіріс процестерінің рационализациялау). Егер жұмыс аймағында ауа зиянды газдармен,булармен ластанса,оның мөлшері ҚШШ-сынан асып кетсе,қорғану амалдарын қолданған жөн.Мысалы,универсалды респираторларды,противогаздарды,арнайы киімдерді пайдалана білу керек.Ауа кеңістігіне баға беру әдістерінің кең тарағандары тек экспрестік және лабораториялық.Лабораториялық әдіс өте дәл,бірақ өте көп еңбек жұмсауды талап етеді. Экспрестіік әдіс өте жылдамдықпен зиянды газдар мен булардың қоюлығын (концентрация) анықтайды.Ол үшін тексеруге арналған ауаны индикаторлық порошогы бар түтікшеден сорып өткізеді.Зиянды ауаның әсерінен түтікшедегі индикаторлық порошок өз түсін басқа бояуға өзгертеді.Түсі басқа бояуға өзгерген ин,дикаторлық порошок, түтікшенің ұзындығы сол зиянды ауның қоюлығына және ауа сору уақытына тікелей қатынаста болып табылады.Бұл зиянды газдардың қоюлығын экспрес әдіспен анықтау үшін УГ-2 деп аталатын газоанализатор қолданылады. Адамның психофизиологиалық мҥмкіндігін іске асыру. Адамның жұмыс қабілеті жұмыс күнінде бірнеше рет ӛзгеріскеұшырайды,атап айтқанда –фазалық.Фазалар 1.Жұмысқа үйрену (қалыптасу) 2.Жұм ыс қабілеттілігінің тұрақтылығы 3.Жұмыс қабілетінің тӛмендеуі 1.Бұл жұмыс басталғандағы фаза яғни ұзақтығы – 1,5 сағат 2.Еңбек ӛнімділігінің жоғарылауы ұзақтығы 2,25 сағат 3.Шаршағанда пайда болатын фаза. Жұмыс қабілетінің ӛзгеруі жұмыс түріне тікелей байланысты.Жұмыс қабілетінің тұрақтылығын тек қана адам-машина-ортаны үйлестіру,жұмыс,демалыс режимдерін сақтау.Оның ең бірден-бір жолы коллективтегі ішкі жағдайлардың дұрыс болуы.Аталған жағдайдың дұрыс болмауы стресс,жарақатқа және аварияға әкеліп соғуы мүмкін. Жұмыс қауіпсіздігіне әсер ететін психологиялық фактор: ықылас (назар аудару),сезіну, еске сақтау,ойлау,жұмыс қабілеттілігі,қабылдау,шаршау (қажу).Зиянды газдар кӛбінесе адамның демалыс органдары арқылы түсіп қана тарайды.Сондықтан да ауа бассейнінің барлық уақытта таза ұстауға арналған дер кезіндегі шаралар еңбек қорғаудың негізгі мақсаты болып табылады. Таза да кебу ауа бірнеше газдардың қосындыларынан тұрады,мысалы: азот (70%), кислород (21%), көмірқышқыл газы және басқа активті (1%) және күкірт (1%) газдардың қосындылары. Ал, ӛндіріс жағдайларында көбіне ауа адам денсаулығына зиянды булар және газдармен ластайды.Мысалы, малшылар жүріп-тұратын жерлерінде ауа аммякпен,күкіртті сутегі және басқа да зиянды газдармен ластайды. Сонымен қатар кейбір зиянды булар мен газдар қопарылыс беретін қоспа құруы да мүмкін.Мысалы,аммяк,бензин және басқалар. Қауіпті және зиянды ӛндірістік факторлардың кері әсерлері томендегідей салдарға әкеліп соқтырады: - Қауіпті факторлар сәтсіз оқиғаларға, ал зиянды кәсіби ауруларға. БИЛЕТ 2. Зиянды заттар адам организміне тигізетін әсеріне байланысты МемСТ 12.1.007-76 тағайындалып,төмендегідей кластарға бөлінеді: 1. Төтенше қауіпті (сынап,қорғасын). 2. Жоғары қауіпті (күкірт қышқылы, хлор). 3. Қауіптілігі орташа (темекі,шай). 4. Қауіптілігі төмен (аммяк, ацетон). Жұмыс орындарында ауаны қауіпті жағдайға келтіруге арналған шаралар арасындағы маңыздысы ҚШШ(қауіпсіз шоғырлану шегі) деп аталады Адамның тыныс алу жолдары арқылы өте зиянды газдар мен булардан бүкіл организм уланады,немесе организмнің жеке бөлігі улануы мүмкін. Сондықтан, зиянды газдардың әсерінен төмендетілетін шараларды жете зерттеуден бұрын, сол газдардың және зиянды булардың түсу жолдары мен оюлығын анықтау қажет.Жұмыс аймағында газдар мен булардың қоюлығын төмендететін шараларға мыналар жатады:механикаландыру, автоматтар қолдану, технологиялық процестерді герметизациялау(технологиялық жабдықтардың ауамен қатынасы болмауы),жергілікті жайларда ауаны сорып шығытын жабдықтар қолдану және жалпы желдеткішті тиімді пайдалану(өндіріс процестерінің рационализациялау). Егер жұмыс аймағында ауа зиянды газдармен,булармен ластанса,оның мөлшері ҚШШ-сынан асып кетсе,қорғану амалдарын қолданған жөн.Мысалы,универсалды респираторларды,противогаздарды,арнайы киімдерді пайдалана білу керек.Ауа кеңістігіне баға беру әдістерінің кең тарағандары тек экспрестік және лабораториялық.Лабораториялық әдіс өте дәл,бірақ өте көп еңбек жұмсауды талап етеді. Экспрестіік әдіс өте жылдамдықпен зиянды газдар мен булардың қоюлығын (концентрация) анықтайды.Ол үшін тексеруге арналған ауаны индикаторлық порошогы бар түтікшеден сорып өткізеді.Зиянды ауаның әсерінен түтікшедегі индикаторлық порошок өз түсін басқа бояуға өзгертеді.Түсі басқа бояуға өзгерген ин,дикаторлық порошок, түтікшенің ұзындығы сол зиянды ауның қоюлығына және ауа сору уақытына тікелей қатынаста болып табылады.Бұл зиянды газдардың қоюлығын экспрес әдіспен анықтау үшін УГ-2 деп аталатын газоанализатор қолданылады. Адамның психофизиологиалық мҥмкіндігін іске асыру. Адамның жұмыс қабілеті жұмыс күнінде бірнеше рет ӛзгеріскеұшырайды,атап айтқанда –фазалық.Фазалар 1.Жұмысқа үйрену (қалыптасу) 2.Жұм ыс қабілеттілігінің тұрақтылығы 3.Жұмыс қабілетінің тӛмендеуі 1.Бұл жұмыс басталғандағы фаза яғни ұзақтығы – 1,5 сағат 2.Еңбек ӛнімділігінің жоғарылауы ұзақтығы 2,25 сағат 3.Шаршағанда пайда болатын фаза. Жұмыс қабілетінің ӛзгеруі жұмыс түріне тікелей байланысты.Жұмыс қабілетінің тұрақтылығын тек қана адам-машина-ортаны үйлестіру,жұмыс,демалыс режимдерін сақтау.Оның ең бірден-бір жолы коллективтегі ішкі жағдайлардың дұрыс болуы.Аталған жағдайдың дұрыс болмауы стресс,жарақатқа және аварияға әкеліп соғуы мүмкін. Жұмыс қауіпсіздігіне әсер ететін психологиялық фактор: ықылас (назар аудару),сезіну, еске сақтау,ойлау,жұмыс қабілеттілігі,қабылдау,шаршау (қажу).Зиянды газдар кӛбінесе адамның демалыс органдары арқылы түсіп қана тарайды.Сондықтан да ауа бассейнінің барлық уақытта таза ұстауға арналған дер кезіндегі шаралар еңбек қорғаудың негізгі мақсаты болып табылады. Таза да кебу ауа бірнеше газдардың қосындыларынан тұрады,мысалы: азот (70%), кислород (21%), көмірқышқыл газы және басқа активті (1%) және күкірт (1%) газдардың қосындылары. Ал, ӛндіріс жағдайларында көбіне ауа адам денсаулығына зиянды булар және газдармен ластайды.Мысалы, малшылар жүріп-тұратын жерлерінде ауа аммякпен,күкіртті сутегі және басқа да зиянды газдармен ластайды. Сонымен қатар кейбір зиянды булар мен газдар қопарылыс беретін қоспа құруы да мүмкін.Мысалы,аммяк,бензин және басқалар. Қауіпті және зиянды ӛндірістік факторлардың кері әсерлері томендегідей салдарға әкеліп соқтырады: - Қауіпті факторлар сәтсіз оқиғаларға, ал зиянды кәсіби ауруларға. БИЛЕТ № 4 1. АҚ жүйесiнiң құрылымы, құрылуы және жұмыс iстеу қағидаттары бұрынғы КСРО-ның қорғаныстық iс-шараларының бөлiгi ретiнде қалыптасты және жаппай зақымдау қаруын жаппай қолдануға қарсы әрекетке бағытталған. Қалыптасқан әскери-стратегиялық жағдайды талдау және соңғы жергiлiктi әскери қақтығыстар тәжiрибесi халықты қазiргi заманғы зақымдау құралдарынан қорғау жүйесiн сақтау қажеттiлiгiн көрсетедi. АҚ күштерi мен құралдары бейбiт уақытта террористiк акцияларды қоса алғанда, iрi ауқымдағы ТЖ-ны жоюға белсендi түрде тартылады. АҚ жүйесiн реформалау назарды халықты қорғау, оның тiршiлiк ету әрекетiн қамтамасыз ету нысандары мен әдiстерiне ауыстыруды көздейдi. Осыған байланысты: • АҚ басқарудың өңiрлiк органдарын (бiрнеше облыстарда бiр-бiрден) құру; • жергiлiктi атқарушы органдардың АҚ iс-шараларын жоспарлау, жүргiзу және қаржыландырудағы рөлiн күшейту; • АҚ әскери бөлiмдерiн құтқарушы сарбаздары даярлау жүйесiн сақтай отырып келiсiм-шарт бойынша әскери қызметшiлермен толықтыру; • АҚ құрамаларын құру және жарақтандыру қағидаттарын қайта қарау; • АҚ материалдық-техникалық ресурстарының ұтымды санын және қауiптi өңiрлерге оларды ауыстырудың, сондай-ақ шығыстарды өтеудiң тиiмдi тетiгiн айқындау жөнiндегi мәселелердi пысықтау қажет. 2. Максималді жіберілетін сәулеленудің дозасы радиациондық қауіпсіздік нормалары бойынша анықталады, ал құрылыс материалдар, жинайтқыштардың табиғатты радиацияның нәтижелі салыстырмалы активтилігі – МӨСТ (ГОСТ) бойынша.қазіргі заманғы деңгейінде радиациялық қауіпті қамтамасыз етудің негізгі қиыншылықтардың бірі- сәулеленудің аз дозасының проблемасы болып табылады. Ластанылған территориясындағы радиациялық жағдайды бағалау үшін нұсқау (инструкция) және методикалық ережелер жетілдірілген. Пәтерлеудің жерлік тәсілдері сияқты, арнайы ұйымдармен және болімшелерімен жүргізілетін дистанциондық тәсілдері де (аэро-, автогамма-спектрометриясы, жүріс гамма-түсіру және т.б.) қолданылады. Дозиметриялық бақылаудың құралдары екі тобына болінеді 1. дозаның қуатын сандық өлшеуге арналған дозиметрлер; 2. радиоактивті ластануды тез табу үшін қолданылатын радиометрлер немесе сәулеленудің индикаторлары. ДРГЗ-04 дозиметрі энергетикалық 0,03-3,0 МэВ диапазонында гамма және рентгендік сәулеленуді өлшеу үшін қолданылады. Құралдардың шкаласы микрорентген/сек (мкР/с) градуирленген. ДКС-0,4 дозиметрі энергетикалық 0,5-3,0 МэВ диапазонында гамма және бетта сәулеленуді өлшеу үшін қолданалады. Өнеркәсіп халық үшін арналған тұрмыстық дозиметрлерді шығарады, мысалы «Мастер-1» тұрмыстық дозиметр, «Сосна» дозиметр- радиометрі. 3. Төтенше жағдай — адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші объектілерге нүқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығьшдарға үшыратып, тіршілік жағдайык бүзған немесе бұзуы мумкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар дегеніміз адамдардың өз қолдарымен жасалып жаткан апаттар мен қирауларды айтады. Оның түрлері: - Өндіріс орындарында болатын апаттар (зауыт-тарда, шахталарда және т.с.с). - Көлік жүйесіндегі апаттар. - Түрлі жарылыстар мен өрттер (өндіріс орын-дарында, мүнай, газ қүбырларында, энергия жүйесінде, коммуналдық жүйеде және т.с.с). Себептері: Бүгінде ғылыми-техникалық прогрестің шапшаң дамуынан өндіріс, қүрылыс, тау-кен байлығын өидіру, жаңа химиялық заттарды өндіріске енгізу сияқты іс-әрекеттер жүргізіліп жатыр. Бүндай қарқынды даму экономикаға әсер еткенімен, экологиялық апатқа әкеліп соғу қауіпі де туындап отырады. Кей жерлерде жаңа техниканы және технологияны, материалдарды пайда-лану ережелері сақталмайды, қауіпсіздік шаралары орындалмайды. Міне, осы сияқты қателіктердің салда-рынан апаттың болу қауіпі туындайды.
|
