Араб әлемінің философиясы
Шығыс араб елдерінде өз заманына сай дамыған философия қалыптасты. Араб әлемі өзінің жаратылыстану саласындағы жетістіктерімен әйгілі болған. Араб философиясының бастапқы негізін материя жайлы ілімді дамытушы Аль-Кинди қалаған. Аль-Кинди идеясын жалғастырушы – ғылымдардың жіктелуін ойлап тапқан XI ғ ірі ойшылы Әл-Фараби. Шығыс араб елінің ірі ойшылдарының бірі – Ибн-Сина (Авиценна), «шығыс араб философиясының патшасы», «ғалымдар сұлтаны». Авиценна адамның әлемді тану мүмкіндігіне күмән келтірмеген, оның шығармашылығының көп бөлігін адам жаны туралы ілімдер құраған. Араб философиясының көрнекті ойшылдарының бірі – ғылыми-рационалды ойлаудың діни көзқарасқа қарсы әсерін болдырмауды жақтаған Әл-Ғазали. Ибн-Рушди (Аверроэс) керісінше өз заманында жаратылыс тану ғылымына қоскан үлесі орасан зор. Араб немесе мұсылман әлемінің философиясы – шартты түсінік. Арабтармен қатар ортағасырлық араб мәдениетінің негізін кезінде Араб халифатының құрамына кірген барлық халықтар, парсылар, еврейлер, және түрік тілдес халықтар қалаған. Сондықтан шығыс халықтарының ортағасырлық философиясын араб тілдес деген ұғым қалыптасқан. Исламның таралуы ескі феодалдық кезеңге дейінгі діндердің әлсіреуіне, монотеизмге – бір құдайға сенушілікке әкелді. Әлемді құдай жаратты деген мұсылмандық түсінік ортағасырлық заманға сай дүниенің үйлесімдігі жайлы идеяның қалыптасуында маңызды роль атқарады. Ортағасырлық Батыс Еуропада христиандық дінді идеологияландыру, философиялық интоксикациялау және негіздеу үрдісі жүріп өтсе, ал мұсылман аймағында араб ойшылдарының еңбегінің нәтижесінде философия, өнер және ғылым өзінің гүлденген кезеңін бастан кешірді. Араб философиясы грек – және еуропалық философияның кейінгі сатысы – схоластиканы байланыстырушы көпірге айналды. Сондықтан араб философиясы айналысқан мәселелер Батыс Еуропа философиясының тарихына елеулі түрде әсерін тигізді. Кесте 1.4.5 Ерте араб философиясының негізгі бағыттары (VII-IXғғ)
|
